|
== Həyatı ==
Cəlal Talabani 12 noyabr 1933-cü ildə İraqda anadan olmuşdur. Təhsil həyatına Koyada başlayan Talabani, daha sonra liseyi Erbil və KərkükəKərkükdə oxudu. 1946-cicı ildə hələ 13 yaşındaykən Kürdkürd şagirdlərin meydana gətirdiyi gizli bir dərnəyə üzv idi. Ardından Kürdüstan Demokratik Partiyasının şagird birliyinə girdiqoşuldu və 18 yaşına gəldiyindəçatdıqda partiyanın mərkəz komitəsinə təyin edildi. Siyasi olaraq aktiv bir posizyondamövqedə olduğundan hüquq təhsilinə davam edə bilmədi. 1953-ci ildə məktəbə geri dönməsinə icazə verildi ancaq Kürdüstan Tələbə Birliyinin Tələbə Birliyində Baş katib olaraq vəzifə etməsinə icazə verildi. Məktəb həyatı müddətin tərəfindən"Khabat"və"Kürdüstan"adlı iki nəşrdə redaktorluq etdi.
1961-ci ildə İraqda Abdülkərim Kasım hökumətinə qarşı üsyana qatılan Talabani 1963-cü ildə Kasımın devrilməsindən sonra ölkənin yeni lideri olan Abdüssəlam Ariflə müzakirələr aparan kürd nümayəndə heyətinə rəhbərlik edib.
Talabani ilə Kürd Demokrat Partiyasının (KDP) başqanı olan Mustafa Bərzani arasındakı fikir ayrılığı 1975-ci ildə pik həddə çatdı. Həmin ildə Talabani gələcək qayınatası İbrahim Əhmədin rəhbərliyi ilə qurulan təşkilata qoşuldu və Kürdüstan Yurdseverler Birliyini (KYB) təsis etdi.
Talabani KYB-nin sosialistyönümlü partiya olacağını, KDP-nin etnik siyasətini təkrarlamayacaqlarını bəyan etdi. KYB 1976-cı ildə Bağdat hökumətinə qarşı silahlı mübarizəyə başladı. 1988-ci ildə Bağdad hökuməti kürdlərə qarşı kimyəvi silahdan istifadə etməklə KYB-yə ağır zərbə vurdu. Bərzani və KDP-yə Türkiyə, Talabaniyə isə İran sahib çıxdı.
Körfəz müharibəsi zamanı Barzanı siyasi kursuna dəyişiklik etdi. İraqa müdaxilə edən Qərbin sayəsində ölkənin şimalında təhlükəsiz bölgə yaradıldı və bununla da KDP ilə KYB arasındakı buzlar qismən əridi. 1992-ci ildə İraq Kürd Muxtariyyəti yaradıldı.
Amma Bərzani ilə Talabani arasında razılıq uzun sürmədi və 1994-cü ildə münaqişə yenidən başladı. ABŞ-ın ciddi müdaxiləsindən sonra Talabani və Məsut Barzani 1998-ci ildə Vaşinqtonda sülh sazişi imzaladılar.
Talabani ABŞ və İngiltərənin rəhbərliyi altında qurulan Çoxtərəfli Koalisiya Qüvvələrinin İraqa müdaxilə etməsinə ən çox dəstək verən kürd siyasətçisi oldu.
KYB Türkiyədə terror aktları törədən PKK-ya dəstək verdi, Bərzani isə əksinə, PKK-nın əməllərini pislədi. 30 il boyunca Türkiyədə terror aktları törədən PKK ilə Ankara arasında sülhün əldə olunması üçün aparılan danışıqlarda Talabani də bir neçə dəfə iştirak edib.
Sabiq Türkiyə prezidenti Turqut Özalın 1991-ci ildə PKK ilə sülh danışıqlarında Talabani əsas vasitəçilərdən biri idi.
2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa girməsində və Səddam Hüseynin edam olunmasında Talabani və digər kürd fəalların önəmli rolları oldu.
Talabani Səddamın məhkəmə prosesi müddətində İraqın yeni konstitusiyası və siyasi doktrinasını hazırlayan Şuranın üzvlərindən biri idi.
Talabani 6 aprel 2005-ci ildə İraq Milli Məclisi tərəfindən prezident seçildi. 2012-ci ildə Amerika səfəri zamanı beyin qanaxması diaqnozu ilə xəstəxanaya aparılan Talabani müalicəsini Almaniyada davam etdirdi. Səhhəti yaxşılaşandan sonra İraqın Süleymaniyə şəhərinə geri döndü. Amma onun səhhəti vəzifəsini davam etdirməyə imkan vermədi. 2014-cü ildə keçirilən seçkilərdə Talabaninin uşaqlıq dostu, kürd namizəd Fuad Masum qələbə qazandı. Talabani isə, aktiv olmasa da sonrakı siyasi proseslərdə iştirak edirdi. Yenə də səhhəti ilə əlaqədar Almaniyaya gedirdi. Cəlal Talabani 12 noyabr 2017-ci ildə 83 yaşında Almaniyada müalicə aldığı klinikada dünyasını dəyişmişdir.
===KYB-KDP mücadiləsi===
Talabani və Bərzani uzun illər bir-birləriylə mübarizə etdi. Bunun üzərinə Cəlal Talabani və özünü dəstəkləyənlər, 1975-ci ildə Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyini qurdu. Talabani, KYB'nin sosialist bir partiya olacağını və KDP'nin tayfa xəttindən uzaq dayanacağını söylədi. Bir il sonra, mərkəzi hökumətə qarşı silahlı kampaniya başlatdı. 1988-ci ildə İraq hökuməti kürdlərə qarşı kimyəvi silahlar istifadə, KYB ağır bir zərbə götürdü. Türkiyə bu dövrdə Bərzaninin dəstəkləmişdir, İran isə Talabanin tərəfini tutub güc tarazlığı təmin etməyə çalışmışdır. Buna görə Talabani də, Şimali İraqı terkedince və İrana sığınmaq məcburiyyətində qalmışdır. Talabani-Bərzani, ya da digər bir deyişlə KYB-KDP mübarizəsi, Şimali İraqdakı Kürd siyasi həyatının təxminən son 30-ci ilə damğasını vurmuşdur. Turqut Özal dövründə Türk pasportu daşımışdır.
===Körfəz Döyüşündən sonra===
Səddam Hüseynin aşması, Talabaninin siyasi karierində yeni bir dövr açdı. Talabaninin siyasi həyatı, 1991 Körfəz müharibəsindən və şimaldakı kürdlərin İraq hökumətinə qarşı qiyamından sonra yeni bir dövrə girdi. Qərb ittifaqının uçuşa bağlı bölgə elan etməsi KDP ilə qısa sürən bir bal ayı dövrünün başlamasına gətirib çıxardı. Şimali İraqda seçkilər keçirildi və 1992-ci ildə KYB-KDP ortaq rəhbərliyi quruldu. İki partiya arasında gərginlik, 1994-ci ildə silahlı qarşıdurmalara və daxili müharibəyə səbəb oldu. ABŞ və qismən İngiltərənin səyləriylə, iki partiya heyətləri arasında edilən çox sayda yığıncağın ardından, Talabani və KDP lideri Məsud Bərzani 1998-ci ildə Vaşinqtonda bir sülh razılaşması imzaladı.
Saziş, 4 Oktyabr 2002-ci ildə iki partiyadan deputatlarının iştirakı ilə regional parlamentin toplanması nəticəsində bir dəfə daha möhkəmləndi. Parlamentin bu iclasında, Talabani kürdlər arasındakı qarşıdurmaların qadağan edilməsini nəzərdə tutan bir qanunun çıxarılmasını təklif etdi. ABŞ liderliyindəki güclərin İraqı işğala başladığı 2003-ci ilin mart ayı əvvəlində, iki partiya aralarındakı anlaşılmazlıqları bir yana itələyərək Talabani-Bərzani liderliyini meydana gətirdi. Hər iki lider də daha sonra İraq İdarə Şurasına təyin edildi. Həm Talabani həm də Bərzani, birləşmiş bir İraq içində yalnız muxtariyyət tələb edəcəklərini ifadə etdi. İraq döyüşü hər ikisinə də qazanc təmin etdi.
== Xarici keçidlər ==
| 