Vikipediya

Azərbaycan (qəzet, 1918): Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Sətir 1:
{{Qəzet
| adı = Azərbaycan
| şəkilnöv = Rəsmi dövlət = Azərbaycan (qəzet).JPGqəzeti
| imza format = A2
| təsis tarixi = [[15 sentyabr 1918]]
| növ = Rəsmi dövlət qəzeti
| formattəsisçi = [[Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi]]nin = A2orqanı
| təsis tarixi baş redaktor = [[15 sentyabrBəxtiyar 1918Sadıqov]]
| redaktor =
| təsisçi = [[Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi]]nin orqanı
| başdil redaktor = [[BəxtiyarAzərbaycan Sadıqovdili]]
| redaktordövrülük = Gündəlik (Bazar günündən = başqa)
| dil səhifə = [[Azərbaycan dili]]8-16
| tiraj = 10445 (2014-cü il)<ref>[http://www.azerbaijan-news.az/files/c0aa40fa85ab13b7a773dbb56e82d5d4.pdf Azərbaycan qəzeti 26.10.2014]{{Deaddead link|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>▼
| dövrülük = Gündəlik (Bazar günündən başqa)
| səhifəqiymət = 40 = 8-16qəpik
| ünvan = Bakı ş., Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, 4-cü mərtəbə▼
▲| tiraj = 10445 (2014-cü il)<ref>[http://www.azerbaijan-news.az/files/c0aa40fa85ab13b7a773dbb56e82d5d4.pdf Azərbaycan qəzeti 26.10.2014]{{Dead link|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
| internet ünvanı = [http://www.azerbaijan-news.az/ Azərbaycan Qəzeti]▼
| qiymət = 40 qəpik
▲| ünvan = Bakı ş., Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, 4-cü mərtəbə
▲| internet ünvanı = [http://www.azerbaijan-news.az/ Azərbaycan Qəzeti]
}}
 
'''"Azərbaycan"''' — Rəsmi dövlət qəzeti. [[Milli Məclis]]in orqanı.[[1918]]-ci ildə yaradılıb. [[ADR]] hökuməti [[1918]]-ci il [[3 iyul]]<nowiki/>undaiyulunda [[Azərbaycan Cümhuriyyəti|''Azərbaycan Cümh''uriyyəti]] hökumətinin xəbərləri adı altında öz rəsmi orqanının dərcinə başlanması haqqında qərar verdi. ''[[Azərbaycan]]'' qəzetinin parlament orqanı kimi ilk nömrəsi [[15 sentyabr]] [[1918|1918-]]<nowiki/>ci il tarixində -— [[Qafqaz İslam Ordusu]]nun Bakını erməni-bolşevik işğalından, zülmündən azad etdiyi gün [[Gəncə]]<nowiki/>də işıq üzü gördü. İlk redaktorlarından biri [[Üzeyir bəy Hacıbəyli]] olub. Qəzet [[1919]]-ci il [[dekabr]]ındekabrın [[28]]-nə qədər [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir bəybəyin]]<nowiki/>in qardaşı [[Ceyhun Hacıbəyli]]<nowiki/>nin imzası ilə çıxıb. O dövrdə nəşrin ərsəyə gəlməsində [[Ceyhun Hacıbəyli]]<nowiki/>nin əməyi və xidmətləri şəksizdir. [https://az.wikipedia.org/wiki/Az%C9%99rbaycan_Demokratik_Respublikas%C4%B1 [Azərbaycan Demokratik Respublikası]] nin süqutundan sonra ölkədən köçmək məcburiyyətində qalan [[Ceyhun Hacıbəyli]] öz mühacirlik həyatında da eyni adlı qəzet buraxmağa çalışmış və [[1951]]-ci ildə buna Münxendə (Almaniyada)[[Münxen]]də nail olmuşdu.
 
== Tarixi ==
''[[Azərbaycan]]'' qəzeti ondan əvvəl təxminən yarım əsrə yaxın bir müddət ərzində milli ziyalıların ölkənin adını daşıyan mətbuat orqanı yaratmaq, [[Qəzet|qəzeqəzet]]t çıxarmaq təşəbbüslərinin də davamı, məntiqi nəticəsi idi.[[1891]]-ci ildə tanınmış Azərbaycan ziyalısı [[Cəlal Ünsizadə]]nin baş redaktoru olduğu ''Kəşkül'' qəzeti bağlandıqdan sonra ''Azərbaycan'' adlı qəzet çıxarmaq üçün rəsmi olaraq [[Tbilisi|TiflisTiflisd]]dəə Baş Mətbuat İşləri İdarəsinə müraciət etmək arzusu da baş tutmamışdı. [[Təbriz]]də Məşrutə hərəkatı dövründə nəşr edilən ''[[Azərbaycan]]'' qəzetinin də ömrü uzun sürə bilməmişdi. Bununla belə, [[XX əsr]]in əvvəllərinin milli mətbuatında necə adlandırılmasından asılı olmayaraq, [[Azərbaycançılıq|azərbaycançı]] düşüncə üstün mövqeyə çıxmışdı. [[XX əsr]]in əvvəllərində ''[[Azərbaycan]]'' adlanacaq mətbuat orqanını da zəmanə artıq hazırlamışdı. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin yaranması ilə ''[[Azərbaycan]]'' adlı qəzetin nəşrə başlamasının reallaşması milli mətbuatımızın tarixində təkcə ərazi olaraq ölkənin deyil, milli dövlətin adını ifadə edən mətbuat orqanının fəaliyyətə başlaması ilə əlamətdardır. Bu mənada, ''Azərbaycan'' qəzetinin rəsmi dövlət qəzeti kimi meydana çıxması [[Azərbaycan tarixi]]nin mühüm hadisəsidir.
Qəzetin baş redaktoru [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir Hacıbəyli]]n ''Azərbaycan'' qəzeti haqqında yazırdı:
 
{{cquote|''Danışırlar ki, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan]] qəzeti guya Müsavat partiyasına məxsus firqəvi bir qəzet imiş. Bu fəqərə barəsində bunu bəyan etməyi lazım bilirəm ki, qəzetimiz partiya qəzeti deyildir. Azərbaycan qəzetinin məsləki Vətən istiqlalı yolunda çalışmaqdan ibarətdir.''}}
 
"Azərbaycan"ın ilk sayında Bakının azad olunması, Qafqaz İslam Ordusunun qardaş köməyi barəsində yazılar, informasiyalar kifayət qədər maraq doğurur. Bu haqda xəbərlərdə deyilirdi ki, Azərbaycan Cümhuriyyəti adına Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşa həzrətləri tərəfindən belə bir teleqram gəlmişdir:
{{cquote|''Bismillahir-rəhmanir-rəhim. Bakı şəhəri 15.09, saat 9-a işləmiş igid ordu hissələrimiz tərəfindən zəbt olundu. Qafqaz İslam Ordusu komandanı Fəriq Nuru.''}}
Qəzetin ilk sayında "Bakının süqutu" başlığı altında yazı və bir neçə təbrik
teleqramları dərc edilib. Belə təbriklərin birini Nuru Paşaya Fətəli Xan Xoyski
göndərmişdir:
{{cquote|''[[Qafqaz İslam Ordusu]] komandanı səadətli [[Nuru Paşa]] həzrətlərinə, təhti komandanıza olan cəsur [[türk]] əsgərləriniz tərəfindən [[Azərbaycan]]ın paytaxtı olan [[Bakı]]nın düşməndən azad edildiyi münasibətilə millətin zati ali həmiyyətpərvərənlərinizi dünyanın ən nəcib əsgəri olan [[türk]] oğullarına minnətdar olduğunu ərz etməklə ixtiyar edirəm, əfəndim. Heyəti vüsəla rəisi [[Fətəli xan]].''}}
 
"Azərbaycan"ın ilk sayında [[Nuru Paşa]]nın sentyabrın 15-də [[Gəncə]]yə göndərdiyi teleqram da dərc olunub:
{{cquote|''[[Gəncə]]də [[Azərbaycan Cümhuriyyəti]] Rəyasəti -– Alisinə. [[Azərbaycan Cümhuriyyəti]]nin paytaxtı olan [[Bakı şəhəri]]ni ziyarət etmək üzrə Heyəti -– Vükəlanın yarın [[Bakı]]ya təşriflərinə müntəzirəm, əfəndim. 15.9.34. Yavərani-həzrəti-şəhriyaridən Fərik-Nuru". "Azərbaycan"▼
göndərdiyi teleqram da dərc olunub:
qəzetinin verdiyi məlumata əsasən, hökumət üzvləri həqiqətən "yarın", yəni sentyabrın 17-də qatarla Bakıya yola düşmüş, şəhərin azad olunması münasibətilə keçirilən hərbi paradda iştirak etmişlər''}} ▼
▲{{cquote|''[[Gəncə]]də [[Azərbaycan Cümhuriyyəti]] Rəyasəti - Alisinə. [[Azərbaycan Cümhuriyyəti]]nin paytaxtı olan [[Bakı şəhəri]]ni ziyarət etmək üzrə Heyəti - Vükəlanın yarın [[Bakı]]ya təşriflərinə müntəzirəm, əfəndim. 15.9.34. Yavərani-həzrəti-şəhriyaridən Fərik-Nuru". "Azərbaycan"
▲qəzetinin verdiyi məlumata əsasən, hökumət üzvləri həqiqətən "yarın", yəni sentyabrın 17-də qatarla Bakıya yola düşmüş, şəhərin azad olunması münasibətilə keçirilən hərbi paradda iştirak etmişlər''}}
 
nin"Azərbaycan" adlı ilk qəzeti şair [[rusFeyzulla diliƏliquluzadə]]ndə nəşrininçap başedib, lakin onun nəşri uzun müddət davam etməyib.<ref>{{cite web |url=http://www.kitabxana.net/?oper=readNews&id=1145 |title="Praqa məzarlığı" romanını niyə oxumaq lazımdır? |author= |date= |website= |publisher=kitabxana.net |language=az |access-date= 7 may 2021|archive-url= |archive-date= }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2015/iyul/448610.htm |title=Görkəmli şəxsiyyət |author= |date= |website= |publisher=anl.az |language=az |access-date= 7 may 2021|archive-url= |archive-date= }}</ref>Qəzet 1918-ci il 15 sentyabr tarixdə [[Gəncə]] şəhərində nəşrə redaktorubaşlamış, altıncı saydan etibarən qəzetin nəşri [[Bakı]]da davam etmişdi. "Azərbaycan"ın Xalq[[Gəncə]]dəki Cümhuriyyətinəşr dövrü cəmi 10 gün çəkmiş, həftədə iki dəfə, cəmi isə 4 sayı işıq üzü görmüşdü. Qəzetin ilk sayı "heyəti-idarə" imzası ilə çap olunmuşdur. Redaksiya [[Gəncə]]də Bulatov küçəsindəki 26 saylı evdə yerləşmiş, sonuncu, yəni dördüncü sayı sentyabrın 25-də işıq üzü görmüşdü.ki dildə çıxan Azərbaycan qəzetinin [[MilliAzərbaycan Məclisindili]]ndə Elm443, vərus Təhsildilində Komitəsiisə 438 sayı çap olunub. İlk sayları ''Heyəti-idarə'', ''Heyəti-təhririyyə'' kimi ''Redaksiya heyəti'' mənasını ifadə edən məsul şəxslər qrupu tərəfindən çap ''Azərbaycan qəzeti'' edilən ''Azərbaycan'' qəzetinə müxtəlif vaxtlarda [[Üzeyir Hacıbəyov|MilliÜzeyir MəclisiHacıbəyli,]]nin deputatı[[Ceyhun Hacıbəyli]], [[Xəlil İbrahim]], qəzetin rus variantına isə [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]]nin baş redaktorluq edib. [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəylinin]] tam bir istiqlalçı ruhu var idi. Onun sonralar 1[[933|9331933-]]cü ildə İstanbulda qələmə aldığı və hazırda [[Salman Mümtaz]] adına [[Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi]]ndə saxlanılan ''[[27 aprel]] [[1920]]-ci il xatirələri'' adlı yazısı [[AXC]] hökumətinin süqutunun səbəbini gerçək surətdə əks etdirən qiymətli mənbədir. [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]] xatirələrində yazırdı: ''Nəhayət, [[27 aprel]] gecəsi saat 12-də Bakıda bütün idarə, məhəllə bolşeviklərin əlinə keçdi. Bununla aşağı-yuxarı ikillik Milli Azərbaycan [[İstiqlal qəzeti|istiqlal]] tarixi qapandı. milli [[Azəri Türk (jurnal)|azəri türkütürkünün]]nün istiqlal ruhunu əlindən ala bilmədilər. İşğal zəfərləri yarımçıq qaldı. Məmləkətin həqiqi övladlarının istiqlal uğrundakı qan ilə boyanmış və müttəhid bir kütlə halındakı gənc övladlarının hürriyyət və istiqlaliyyət ruhu ilə istiqlal hələ yürüyür. İmanın qüvvəsi, istiqlalın təbcili bizdə [[Bakı]] və [[Azərbaycan]] yaşadıqca yaşayacaq və bütün türk ellərini istiqlal ilə sevindirəcəkdir.''▼
"Azərbaycan" adlı ilk qəzeti şair [[Feyzulla Əliquluzadə]] çap edib, lakin onun nəşri uzun müddət davam etməyib.<ref>{{cite web |url=http://www.kitabxana.net/?oper=readNews&id=1145 |title= "Praqa məzarlığı" romanını niyə oxumaq lazımdır? |author= |date= |website= |publisher=kitabxana.net |language=az |access-date= 7 may 2021|archive-url= |archive-date= }}
Dövrün görkəmli ziyalıları rəsmi dövlət orqanının ətrafında birləşərək [[Azərbaycan]]çıların möhkəm cəbhəsini yaratmışdılar. Azərbaycan çıların fikrinə görə, Azərbaycan məfhumu [[Coğrafiya|coğrafcoğrafi]]i bir mənadan ziyadə fikir və əməl şəklində təcəssüm edir. İstiqlal xaricində onun üçün bir Azərbaycan yoxdur.'' Beləliklə, ''Azərbaycan'' qəzeti azərbaycançı fikirlərin və əməllərin, istiqlal idealının qəzeti idi. Tədqiqatçıların fikrincə, [[Azərbaycan Qəzeti (1945-19461945–1946)|''Azərbaycan'' qəzeti]] [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin fəaliyyətinin mətbu salnaməsidir. ''Azərbaycan'' qəzetinin [[Gəncə]] və [[Bakı]] nəşrlərində [[Xalq Cümhuriyyəti binası|Xalq Cümhuriyyəti]] hökumətinin həyatında baş vermiş bütün hadisələr və proseslər özünün layiqli əksini tapıb. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət rəmzləri|Azərbaycan Xalq CümhuriyyətiCümhuriyyətinin]]nin istiqlal bəyannaməsi, [[AXC]] [[Milli Məclis]]inin işə başlaması və fəaliyyəti, Bakının [[Qafqaz İslam Ordusu]] tərəfindən azad olunması, [[Bakı Dövlət Universiteti]]nin yaradılması, dövlət müstəqilliyinin ildönümünün qeyd edilməsi, hətta hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil verilməsi zərurəti və s. kimi tarixi hadisələri bütün təfərrüatı ilə öyrənmək üçün ''[[Azərbaycan]]'' qəzeti mötəbər mənbədir. ''[[Azərbaycan]]'' çılar mövzusundan asılı olmayaraq, haqqında söz açılan məsələlərə müstəqil dövlətin formalaşdırılması və möhkəmləndirilməsi mövqeyindən yanaşır, yeni qurulmuş milli hökumətin ideyalarını və əməli addımlarını xalqa çatdırırdılar.▼
 
Görkəmli publisist [[Məhəmməd ağa Şahtaxtlı|Məhəmmədağa ŞahtaxtlıŞahtaxtlın]]nının ''Azərbaycanda darülfünun'' məqaləsində ölkədə universitet açılması hadisəsi müstəqil dövləti qurmağın, inkişaf etdirməyin və qorumağın mühüm vasitələrindən biri olaraq dəyərləndirilir. [[Məhəmməd ağa Şahtaxtinski|Məhəmmədağa ŞahtaxtlıŞahtaxtlıya]]ya görə: ''[[Darülfünun|Darülfün]]un olmazsa...olmazsa… ümumi''▼
</ref><ref>{{cite web |url=http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2015/iyul/448610.htm |title=Görkəmli şəxsiyyət |author= |date= |website= |publisher=anl.az |language=az |access-date= 7 may 2021|archive-url= |archive-date= }}
maarifə aid orta məktəblərimizdə dərs verəcək müəllimlərimiz olmaz. Naxoşlarımızı müalicə edəcək təbiblər yetişməz. Hüquqşünas alimlər bulamayız ki, mal və mülk üçün münaqişə edən vətəndaşlarımızı...vətəndaşlarımızı… mühakimə etsin...etsin… Mədəni həyatın şəraitinə və amillərinə təhdid nəzərilə baxıldıqda o dəqiqə görünür ki, bu həyatın mənbəyi, sərçeşməsi mabədəl qəvalül-darülfünundur. [[Darülfünun|Darülfün]]undandan əl çəkmək mədəni həyatdan rugərdan olmaqdır''.<ref>Ülviyyə Tahirqızı Xalq Cəbhəsi.-2014.-28 iyun.-113.-S.11.</ref>▼
 
[[ŞəkilFayl:Editorial staff of the newspaper "Azerbaijan" (1919).jpg|center|thumb|738x738px|"Azərbaycan" qəzetinin redaksiya heyəti (1919): Soldan sağa. Öndə oturanlar: [[Piri Mürsəlzadə]], [[Rəhim bəy Vəkilov|Rəhim ağa Vəkilov]]. Orta cərgədə: [[Hənəfi Zeynallı]], Rübabə Tağızadə, [[Şəfiqə Əfəndizadə]], [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|Məhəmmədəmin Rəsulzadə]], Səhra Paşazadə, [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir bəy Hacıbəyov]], [[Mustafa bəy Vəkilov]]. Ayaq üstə duranlar: [[Əbdül Əbdülzadə]], Mirzə Hadi (Atlasov), [[Hacı İbrahim Qasımov|Hacıibrahim Qasımov]], [[Məhəmmədəli Sidqi Səfərov]], [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli]], [[Seyid Hüseyn Sadiq]], [[Xəlil İbrahim|Xəlil İbrahimov]]ov, Qədir Heydərov, [[Əli Yusif|Əli Yusifzadə]]zadə, [[Məhəmməd Hadi|Məhəmməd Hadi]] Əbdüssəlimzadə]].]]▼
</ref>Qəzet [[1918]]-ci il [[15 sentyabr]] tarixdə [[Gəncə]] şəhərində nəşrə başlamış, altıncı saydan etibarən qəzetin nəşri [[Bakı]]da davam etmişdi. "Azərbaycan"ın [[Gəncə|Gəncədə]]ki nəşr dövrü cəmi 10 gün çəkmiş, həftədə iki
dəfə, cəmi isə 4 sayı işıq üzü görmüşdü. Qəzetin ilk sayı "heyəti-idarə" imzası ilə
çap olunmuşdur. Redaksiya [[Gəncə]]də Bulatov küçəsindəki 26 saylı evdə yerləşmiş,
sonuncu, yəni dördüncü sayı sentyabrın 25-də işıq üzü görmüşdü.ki dildə çıxan Azərbaycan qəzetinin [[Azərbaycan dili]]ndə 443, rus dilində isə [[438]] sayı çap olunub. İlk sayları ''Heyəti-idarə'', ''Heyəti-təhririyyə'' kimi ''Redaksiya heyəti'' mənasını ifadə edən məsul şəxslər qrupu tərəfindən çap ''Azərbaycan qəzeti'' edilən ''Azərbaycan'' qəzetinə müxtəlif vaxtlarda [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir Hacıbəyli,]] [[Ceyhun Hacıbəyli|Ceyhun Hacıbəyl]]i, [[Xəlil İbrahim]], qəzetin rus variantına isə [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]] baş redaktorluq edib.
▲nin [[rus dili]]ndə nəşrinin baş redaktoru, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]] [[Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsi|Milli Məclisi]]nin deputatı [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]]nin tam bir istiqlalçı ruhu var idi. Onun sonralar 1[[933|933-]]cü ildə İstanbulda qələmə aldığı və hazırda [[Salman Mümtaz]] adına [[Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi]]ndə saxlanılan ''[[27 aprel]] [[1920]]-ci il xatirələri'' adlı yazısı [[AXC]] hökumətinin süqutunun səbəbini gerçək surətdə əks etdirən qiymətli mənbədir. [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]] xatirələrində yazırdı: ''Nəhayət, [[27 aprel]] gecəsi saat 12-də Bakıda bütün idarə, məhəllə bolşeviklərin əlinə keçdi. Bununla aşağı-yuxarı ikillik Milli Azərbaycan [[İstiqlal qəzeti|istiqlal]] tarixi qapandı. milli [[Azəri Türk (jurnal)|azəri türkü]]nün istiqlal ruhunu əlindən ala bilmədilər. İşğal zəfərləri yarımçıq qaldı. Məmləkətin həqiqi övladlarının istiqlal uğrundakı qan ilə boyanmış və müttəhid bir kütlə halındakı gənc övladlarının hürriyyət və istiqlaliyyət ruhu ilə istiqlal hələ yürüyür. İmanın qüvvəsi, istiqlalın təbcili bizdə [[Bakı]] və [[Azərbaycan]] yaşadıqca yaşayacaq və bütün türk ellərini istiqlal ilə sevindirəcəkdir.''
▲Dövrün görkəmli ziyalıları rəsmi dövlət orqanının ətrafında birləşərək [[Azərbaycan]]çıların möhkəm cəbhəsini yaratmışdılar. Azərbaycan çıların fikrinə görə, Azərbaycan məfhumu [[Coğrafiya|coğraf]]i bir mənadan ziyadə fikir və əməl şəklində təcəssüm edir. İstiqlal xaricində onun üçün bir Azərbaycan yoxdur.'' Beləliklə, ''Azərbaycan'' qəzeti azərbaycançı fikirlərin və əməllərin, istiqlal idealının qəzeti idi. Tədqiqatçıların fikrincə, [[Azərbaycan Qəzeti (1945-1946)|''Azərbaycan'' qəzeti]] [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin fəaliyyətinin mətbu salnaməsidir. ''Azərbaycan'' qəzetinin [[Gəncə]] və [[Bakı]] nəşrlərində [[Xalq Cümhuriyyəti binası|Xalq Cümhuriyyəti]] hökumətinin həyatında baş vermiş bütün hadisələr və proseslər özünün layiqli əksini tapıb. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət rəmzləri|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin istiqlal bəyannaməsi, [[AXC]] [[Milli Məclis]]inin işə başlaması və fəaliyyəti, Bakının [[Qafqaz İslam Ordusu]] tərəfindən azad olunması, [[Bakı Dövlət Universiteti]]nin yaradılması, dövlət müstəqilliyinin ildönümünün qeyd edilməsi, hətta hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil verilməsi zərurəti və s. kimi tarixi hadisələri bütün təfərrüatı ilə öyrənmək üçün ''[[Azərbaycan]]'' qəzeti mötəbər mənbədir. ''[[Azərbaycan]]'' çılar mövzusundan asılı olmayaraq, haqqında söz açılan məsələlərə müstəqil dövlətin formalaşdırılması və möhkəmləndirilməsi mövqeyindən yanaşır, yeni qurulmuş milli hökumətin ideyalarını və əməli addımlarını xalqa çatdırırdılar.
▲Görkəmli publisist [[Məhəmməd ağa Şahtaxtlı|Məhəmmədağa Şahtaxtlı]]nın ''Azərbaycanda darülfünun'' məqaləsində ölkədə universitet açılması hadisəsi müstəqil dövləti qurmağın, inkişaf etdirməyin və qorumağın mühüm vasitələrindən biri olaraq dəyərləndirilir. [[Məhəmməd ağa Şahtaxtinski|Məhəmmədağa Şahtaxtlı]]ya görə: ''[[Darülfünun|Darülfün]]un olmazsa... ümumi''
▲maarifə aid orta məktəblərimizdə dərs verəcək müəllimlərimiz olmaz. Naxoşlarımızı müalicə edəcək təbiblər yetişməz. Hüquqşünas alimlər bulamayız ki, mal və mülk üçün münaqişə edən vətəndaşlarımızı... mühakimə etsin... Mədəni həyatın şəraitinə və amillərinə təhdid nəzərilə baxıldıqda o dəqiqə görünür ki, bu həyatın mənbəyi, sərçeşməsi mabədəl qəvalül-darülfünundur. [[Darülfünun|Darülfün]]undan əl çəkmək mədəni həyatdan rugərdan olmaqdır''.<ref>Ülviyyə Tahirqızı Xalq Cəbhəsi.-2014.-28 iyun.-113.-S.11.</ref>
▲[[Şəkil:Editorial staff of the newspaper "Azerbaijan" (1919).jpg|center|thumb|738x738px|"Azərbaycan" qəzetinin redaksiya heyəti (1919): Soldan sağa. Öndə oturanlar: [[Piri Mürsəlzadə]], [[Rəhim bəy Vəkilov|Rəhim ağa Vəkilov]]. Orta cərgədə: [[Hənəfi Zeynallı]], Rübabə Tağızadə, [[Şəfiqə Əfəndizadə]], [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|Məhəmmədəmin Rəsulzadə]], Səhra Paşazadə, [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir bəy Hacıbəyov]], [[Mustafa bəy Vəkilov]]. Ayaq üstə duranlar: [[Əbdül Əbdülzadə]], Mirzə Hadi (Atlasov), [[Hacı İbrahim Qasımov|Hacıibrahim Qasımov]], [[Məhəmmədəli Sidqi Səfərov]], [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli]], [[Seyid Hüseyn Sadiq]], [[Xəlil İbrahim|Xəlil İbrahimov]], Qədir Heydərov, [[Əli Yusif|Əli Yusifzadə]], [[Məhəmməd Hadi|Məhəmməd Hadi Əbdüssəlimzadə]].]]
 
== Redaktorları ==
Qəzetin baş redaktoru [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir HacıbəylHacıbəyli]]<nowiki/>i ''Azərbaycan'' qəzeti haqqında yazırdı:
{{cquote|''Azərbaycan qəzeti guya Müsavat partiyasına məxsus firqəvi bir qəzet imiş. Bu fəqərə barəsində bunu bəyan etməyi lazım bilirəm ki, qəzetimiz partiya qəzeti deyildir. [[Azərbaycan qəzetlərinin siyahısı|Azərbaycan qəzetiqəzetinin]]<nowiki/>nin məsləki [[Vətən]] istiqlalı yolunda çalışmaqdan ibarətdir.''}}
Qəzet [[1918|1918-]]<nowiki/>ci il [[15 sentyabr]] tarixdə [[Gəncə şəhəri]]<nowiki/>ndə nəşrə başlamış, altıncı saydan etibarən qəzetin nəşri Bakıda davam etmişdi. İki dildə çıxan ''Azərbaycan'' qəzetinin [[Azərbaycan dili]]<nowiki/>ndə 443, rus dilində isə 438 sayı çap olunub. İlk sayları ''Heyəti-idarə'', ''Heyəti-təhririyyə'' kimi ''Redaksiya heyəti'' mənasını ifadə edən məsul şəxslər qrupu tərəfindən çap edilən ''Azərbaycan'' qəzetinə müxtəlif vaxtlarda [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir Hacıbəyli]], [[Ceyhun Hacıbəyli]], [[Xəlil İbrahim]], qəzetin rus variantına isə [[Şəfi bəy Rüstəmbəyli|Səfi bəy Rüstəmbəyli]] baş redaktorluq edib.
''Azərbaycan'' qəzetinin redaktorları arasında onlardan hər birinin xidmətini yüksək qiymətləndirməklə yanaşı, [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir HacıbəyliHacıbəylinin]]<nowiki/>nin fəaliyyəti xüsusi fərqlənib. [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir HacıbəyliHacıbəylinin]]<nowiki/>nin [[Azərbaycan Qəzeti (1945-19461945–1946)|''Azərbaycan'' qəzetiqəzetin]]<nowiki/>nəə redaktorluq etdiyi vaxt digərləri ilə müqasiyədə daha çoxdur. Bundan başqa, mətbuat sahəsində daha böyük təcrübəyə malik olan [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir HacıbəyliHacıbəylinin]]<nowiki/>nin [[Azərbaycan Qəzeti (1945-19461945–1946)|''Azərbaycan'' qəzetiqəzetinin]]<nowiki/>nin ideya-siyasi səviyyəsinin yüksəldilməsindəki xidmətləri yüksək qiymətə layiqdir. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]<nowiki/>nin [[Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsi|Milli MəclisiMəclisinin]]<nowiki/>nin açılması münasibətilə [[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir HacıbəyliHacıbəylinin]]<nowiki/>nin ''Azərbaycan'' qəzetinin [[1918]]-ci il [[7 dekabr]] tarixli 58-ci sayında çap edilmiş "Tarixi günümüz" məqaləsində yazır:
{{cquote|''Bu o gündür ki, [[Azərbaycan türkləri]]<nowiki/>nin Milli Məclisi, [[Milli Şura]]<nowiki/>sı açılıb. Azərbaycan təkmil bir hökumət şəklinə girir. Yüz-yüz əlli sənə bundan əvvəl müxtəlif xanlıqlardan ibarət olan Azərbaycan torpağının rus istilasından qazandığı bir mənfəət o oldu ki, bu torpaq üzərində qurulmuş olan saxta və əməli hüquqları silinib-süpürülmüş müttəhid və vəsi bir ərazi şəklinə girdi və bu gün xilas olub da iki milyon mütəcavüz nüfus ilə [[Azərbaycan Cümhuriyyəti]] namını daşımağa kəsbi-ləyaqət etdi. Bəs bu gün haman bu [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan CümhuriyyətiCümhuriyyətinin]]<nowiki/>nin milli parlamanı, Milli Məclisi açılmaqla təşkilat və tərtibati-siyasiyyəsi artıq itmama yetir. Belə olan surətdə, deməli, qəlbimizdə bəslədiyimiz ümid -— parlamanımızdır. Və ümidvarıq ki, cavan parlamanımız bu ümidimizin hüsuli yolunda var qüvvəsilə çalışacaq və Vətənimizin istiqlal və azadlığına birinci səbəb olacaqdır''.}}
 
[[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir bəy]] 1[[919]]1919-cu il yanvarın 16-dan [[1920|1920-]]<nowiki/>ci il aprelin 27-nə kimi ''[[Azərbaycan]]'' qəzetinin baş redaktoru olub. Qəzetdə onun çoxsayda baş məqaləsi, Azərbaycan parlamanenti haqqında reportajları, teatr və musiqiyə həsr olunmuş tənqidi yazıları çap edilmişdir. ''İçimizdəki Denikinlər, İstiqlal və istiqbal ümidi, İstefa münasibətilə, Azərbaycan istiqbalı, Azərbaycan parlamanı, Qarabağ hadisatı, Ermənistan və Azərbaycan münasibatı, Nə istəyirlər, Qara təhlükə'' və s. məqalələr bu gün də öz aktuallığını itirməyib.
[[Üzeyir Hacıbəyov|Üzeyir bəy Hacıbəyli]] ''Eyni müamilə gözləyirik'' məqaləsində yazır:
{{cquote|''Qarabağ ermənilərinin Azərbaycan hökumətinə tabe olmamaq qəsdilə göstərməkdə olduqları inad artıq həyasızlıq dərəcəsinə varmışdır (Azərbaycan qəzeti, 5 may 1919-cu il).''}}
Nə istəyirlər məqaləsində yazırdı:
{{cquote|''Mart hadisatında (1918-ci ilin mart soyqırımı nəzərdə tutulur -– S.Q.) bizi, yəni müsəlman burjuyundan tutmuş müsəlman fəqirləri, kasibəsini və baxüsus müsəlman əlsiz-ayaqsızlarını erməni-daşnak soldatlarının süngü, güllə və xəncərlərlə arvad və uşağına kimi qırdıran bolşeviklərə biz nətövr etibar edə bilərik? Bolşeviklik naminə erməni-müsəlman qırğını salanların hansı "gözəl" sözünə və "insaniyyəti-pərvəranə" sözlərinə inana bilərik? Bolşevikləri dursun, menşeviklərinə nasıl bel bağlaya bilərik? İstiqlalımızı qəbul etmədiklərinə görəmi? Və bu gün hər bir vəsilə ilə olur-olsun istiqlalımızı əlimizdən almaq yolunda çalışdıqlarına görəmi?'' (''Azərbaycan'' qəzeti, [[7 may]] [[1919]]-cu il).''}}
[[AXC]]-nin dövlət bayrağı qəbul olunarkən Üzeyirbəy ''Azərbaycan'' qəzetinin 2 may 1919-cu il, 175-ci sayında ''Bayrağımız saralmaz'' məqaləsində yazırdı: ''...Bayrağımız…Bayrağımız haqq bayrağıdır. O, bir millətin bəşəri hüquqlarının parçasıdır. Bir millətin ki, onun insan kimi yaşamağa haqqı vardır. Bir millətinki, daha əsir olmaq istəmir...istəmir…''.
Müstəqillik dövründə Üzeyir bəy həm publisistika, həm də musiqi sahəsində çalışırdı. O, 1919-cu ildə [[Əhməd Cavad|Əhməd Cavadı]]<nowiki/>nın sözlərinə bəstələdiyi ''[[Azərbaycan]]'' marşı hazırda müstəqil [[Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti|Azərbaycan Respublikas]]ının himnidir. ''[[Azərbaycan]]'' qəzetinin [[1919|1919-]]<nowiki/>cu il [[27 fevral]] tarixli 124-cü sayında göstərilirdi:{{cquote|''...[[Üzeyir Hacıbəyov]] tərəfindən Azərbaycan adlı bir balet rəqsi yazılmışdır ki, bu baletdə tərəkəmə səbukundədir və səhnə üçün hazırlanmaqdadır....''}}
[[1991]]-ci ildə respublikamızdaAzərbaycanda rəsmi parlament qəzeti təsis edilərkən Qarabağa Xalq Yardımı Komitəsinin bu adda qəzeti çıxdığından onu ''Azərbaycan'' adlandırmaq mümkün olmadı. Nəşrə ilk ''Azərbaycan''la eyni dövrdə çıxan, onun reqaktorredaktor və müəlliflərinin əməkdaşlıq etdiyi [[Həyat (qəzet)|''Həyat'' qəzetiqəzetinin]]<nowiki/>nin adı verildi. 444 nömrədən sonra isə (23 sentyabr 1992-ci ildə) Azərbaycan Respublikasının parlament orqanına öz adı -— A''zərbaycanAzərbaycan'' qaytarıldı. Qarabağa Xalq Yardımı Komitəsinin nəşri ''Azərbaycan'' adlandırılsa da, onun rəsmi dövlət qəzetinə heç bir aidiyyatı olmayıb. Özünü ADR-in varisi elan etmiş Azərbaycan Respubikasının parlament qəzeti (orqanı) statusunda ilk dövrdə (yuxarıda qeyd olunan səbəbdən) "Həyat" adlanan nəşrə "Azərbaycan" adının qaytarılması tarixi ədalətin bərpası idi.
 
<nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/><nowiki/>''<nowiki/><nowiki/><nowiki/>''
 
== Həmçinin bax ==
 
* [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]
 
== Mənbə ==
* «"Azərbaycan»" — 90. «"Oskar»" NRM, Bakı, Ön söz: "Azərbaycan"ın varisi "Azərbaycan", səh 7-117–11.
 
== İstinadlar ==
{{İstinad stili}}
Sətir 77 ⟶ 68:
 
== Xarici keçidlər ==
* [https://novator.az/2019/09/20/az%C9%99rbaycanin-h%C9%99yati/ “Azərbaycan”ın"Azərbaycan"ın həyatı]
* [https://azvision.az/news/161310/--100-il-evvelin-tebrikleri--cumhuriyyetin-esas-qezeti-ne-yazirdi--arxiv--.html 100 il əvvəlin təbrikləri: Cümhuriyyətin əsas qəzeti nə yazırdı? -— ARXİV]{{Deaddead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* [https://azvision.az/news/162418/--100-il-evvelki-reportaj--cumhuriyyetin-taninmasi-nece-bayram-edilmisdi--tarixi-arasdirma--.html 100 il əvvəlki reportaj: Cümhuriyyətin tanınması necə bayram edilmişdi -— TARİXİ ARAŞDIRMA] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20190330091720/https://azvision.az/news/162418/--100-il-evvelki-reportaj--cumhuriyyetin-taninmasi-nece-bayram-edilmisdi--tarixi-arasdirma--.html |date=2019-03-30 }}
 
{{Azərbaycan mətbuatı}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Azərbaycan_(qəzet,_1918)"