Vikipediya

İli sultanlığı: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 10:
|idarəetmə_forması = Sultanlıq
}}
'''İli sultanlığı''', '''TarançiTarançı sultanlığı''' və ya '''KulcinQulca sultanlığı''' (1864-1881), – tarixi [[Sintszyan-UyğurŞərqi Muxtar RayonuTürküstan]] ərazisindəbölgəsinin İli diyarında, müasir [[TzinÇin sülaləsi|SinXalq imperiyasıRespublikası|Çinin]] dönəmində [[DunqanSincan-Uyğur üsyanı]]Muxtar zamanıRayonu|Sincan-Uyğur ([[Şərqimuxtar Türküstanrayonunun]], [[İli-Qazax diyarı]])Muxtar mövcuddairəsi|İli-Qazax olmuşmuxtar dövlət.dairəsinin]] Sultanlığın ərazisiərazisində, [[1871Tzin sülaləsi|Tzin imperiyası]]-ci ildəndönəmində [[1881Dunqan üsyanı]] iləzamanı qədərmövcud Rusiyaolmuş İmperiyasıvə tərəfindənmərkəzi işğal[[Külcə|Qulca]] altındaşəhəri saxlanılmışdırolmuş dövlət.
 
Sultanlığın ərazisi [[1871]]-ci ildən [[1881]] ilə qədər Rusiya İmperiyası tərəfindən işğal altında saxlanılmışdır.
 
== Tarixi ==
[[1755]]-ci ildə Sin imperiyası İli diyarını Cemireç ərazisinə birləşdirilir. Bölgədə xanların sayının azlığı və buddizmin bölgədə tədricən azalmasından yaralanan urğurlar [[1864]]-ci ildə uyğur-dunqan üsyanı baş verir. Üsyan gecə saatlarında iyunun 6-dan 7 keçən geçə baş verir. Üsyan Kuça şəhərində başlayır. Qısa müddət ərzində üsyan digər rayonlara yayılır.
 
[[1864]] sentyabrında [[Uyğurlar]] və [[Dunqanlar]] İli diyarında üsyan qaldırırlar. Uyğurlara rəhbərlik hakim İli Abbdurasul-Bəy, Sadır Palvan və Alaxan Sultan dunqanlardan isə Açji Axun rəhbərlik edirdi. İlk əvvəllər hər iki tərəf müstəqil fəsliyyət göstərirdi. Sonradan iisə qüvvələr birləşdirilir. Uyğurların başında hakim Mazamzat bəy dururdu. O, sonradan sultanlığın ilk sultanı olur.
İlk əvvəllər hər iki tərəf müstəqil fəsliyyət göstərirdi. Sonradan iisə qüvvələr birləşdirilir. Uyğurların başında hakim Mazamzat bəy dururdu. O, sonradan sultanlığın ilk sultanı olur.
9 oktyabr tarixində üsyançılar Yeni Kulcu qalasına uğursuz həmlə təşkil edirlər. Sonradan [[1865]]-ci ildə Bayanday qalasına hüçüm təşkil edilir.
 
Artıq [[1866]]-cı ilin martında üsyançılar İli diyarının böyük hissəsini ələ keçirirlər. Bayanday, Kura, Suydun şəhərləri və Yeni Kulcu qalası onların əlinə keçir.
 
== Uyğur-dunqan qarşıdurması ==
Sətir 31 ⟶ 32:
[[Şəkil:Wassilij Wassiljewitsch Wereschtschagin 002.jpg|thumb|250px|left]]
Sultanlıq yarandığı gündən sərhədddə yerləşən Rusiya imperiyası ilə hecdə yaxşı olmayan münasibətlər yarnır. Ruslar qazaxların soyundan olan sultan Tazabekin sultanlıq ərazisində olmasını bəhanə edərək sultanlığın ərazisinə soxulur<ref>[http://www.booksite.ru/vereschagin/6_12.html Василий Верещагин: Василий Верещагин. Китайская граница. Набег<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.
[[1871]] ildə rus qoşunları başda Qerasim Alekseeviç Kolpakovski sultanlığın ərazisinə soxulur. Döyüş nəticəsində sultanlığın qoşunları məğlub olur. 1300 mil² ərazi və 200,000 əhali rusların tabeçilinə keçir<ref>[http://new.hist.asu.ru/biblio/ruskit/05.html#4 "Россия и Китай в Центральной Азии(вторая половина XIX в. - 1917 гг.)"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121226035419/http://new.hist.asu.ru/biblio/ruskit/05.html#4 |date=2012-12-26 }}, В.А. Моисеев, Барнаул: АзБука, 2003, ISBN 5-93957-025-9, Гл.5 "ОККУПАЦИЯ РУССКИМИ ВОЙСКАМИ ИЛИЙСКОГО КРАЯ В 1871 г."</ref>.
 
== Peterburq anlaşması ==
 
[[20 oktyabr]] [[1879]] ildə Rusiya və Çin arasında [[Livad anlaşması]] imzalanır. Burada əsas məsələ rus çin səhədlərinin müəyyənləşdirilməsi və rus qoşunlarının İli diyarı ərazisindən çıxarılması olur.<ref>Дипломатический словарь, т.2, Москва, 1986, с. 143</ref> Bununla belə bu anlaşma Çin imperatoru tərəfindən radifikasiya olunmur. Bu səbəbdən [[12 fevral]] [[1881]] ildə yeni və tarixə Peterburq anlaşması kimi düşən anlaşma imzalanır. Bu anlaşma bir çox xüsusiyyətlərinə görə əvvəlki anlaşmaya bənzəyirdi<ref>Дипломатический словарь, т.3, Москва, 1986, с. 376</ref>
<ref>Дипломатический словарь, т.2, Москва, 1986, с. 143</ref>
Bununla belə bu anlaşma Çin imperatoru tərəfindən radifikasiya olunmur.
Bu səbəbdən [[12 fevral]] [[1881]] ildə yeni və tarixə Peterburq anlaşması kimi düşən anlaşma imzalanır. Bu anlaşma bir çox xüsusiyyətlərinə görə əvvəlki anlaşmaya bənzəyirdi<ref>Дипломатический словарь, т.3, Москва, 1986, с. 376</ref>
 
== İstinadlar ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İli_sultanlığı"