Mif: Redaktələr arasındakı fərq

[[ŞəkilFayl:Thor and Jörmungandr by Frølich.jpg|thumbnail|right|350px|[[German-skandinav mifologiyası]]ndan tufan tanrısı [[Tor]]un [[Yormunqand]] dəniz ilanı ilə son döyüşü. Lorens Froliç (1895)]]

'''Mif''' ({{dil-grc|μῦθος}} — dastan, ənənə)<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/733/%D0%9C%D0%98%D0%A4 Философская энциклопедия -— МИФ]</ref> — təbiət hadisələrinin, kortəbii qüvvələrin, səma cisimlərinin insanların xəyalında, təsəvvür və düşüncələrində müəyyən bir şəkilə salınması, gah insanlara, gah da [[tanrı]]lara bənzər təsvir olunmasıdır. Mif [[şifahi xalq ədəbiyyatı]]nın ən qədim janrlarından biri hesab olunur. Bu janrı ibtidai insanların ibtidai təsəvvür və anlayışları yaratmışdır.<ref name="Ədəbiyyat nəzəriyyəsi.">Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. Abbas Hacşyev.Bakı.1996.s.270.</ref>

A.F.Losev mifoloji düşüncənin aşağıdakı başlıca xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmişdir: "Mif — ümumi ideya ilə ən adi hissi obrazın birbaşa maddi eyniyyətidir. Mücərrəd təfəkkürün yalnız gerçəkliyi əks etdirən hər cür düzümü — mifologiya üçün bütün hissi keyfiyyətləri ilə, canlı varlıqlar, yaxud cansız əşyalar şəklində, gerçəkliyin özüdür".<ref>А. Ф. Лосев. Мифология -— Философская энциклопедия. III.M., 1964.c.458.</ref>

# Hərəkət qabiliyyəti olan obyekt söz-miflər. Bu hələ sözün ancaq obyektləşmə xassəsinə əsaslanır. Söz-mif – sözləri şeylərlə vəhdətdə qavrama dövrüdür, işarə ilə şeyin ayrılmaz təsəvvür edilməsi və qavranmasıdır. Söz-miflər dövründə hələ heç bir yazılı və ondan törəməli olan mifik süjet yoxdur, çünki insanlar sözlərdən işarə kimi istifadə etsələr də, bu mərhələdə hələ nə yazı, nə də nitq vardır.

# Səbəbolma və yaratma qabiliyyəti olan subyekt-obyekt miflər. Bu miflər artıq obyekt olmaqdan başqa, subyekt və səbəb kimi qəbul olunur. Lakin bu hələ müasir səbəbiyyət haqda təsəvvür deyil, hər bir yaranmanın insanın və məməli heyvanın doğulması kimi təsəvvür edilməsdir. Bütün xalqlarda mif ilk səbəbi ilk doğulma kimi görür. Yunan mifologiyasında təbii obyektləri yaradan bu səbəb Qeya ilə Urandır (yer və göy).<ref>[http://www.anl.az/el/alf7/er_en.pdf Rəhim Əliyev. ƏDƏBİYYAT NƏZƏRİYYƏSİ.Bakı – Mütərcim – 2008. s.165. ]</ref>

[[ŞəkilFayl:Akhilleus Patroklos Antikensammlung Berlin F2278.jpg|thumbnail|left|[[Axilles]] Potrokolun yarasını sarıyır.]]

Antik mifologiya, [[Bibliya]] kimi, sonradan bütün xalqların, əsasən də Avropa xalqlarının mədəniyyətinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Antik miflər termini adı altında əsasən yunan və Roma mifləri başa düşülür. Buna görə də bəzən "yunan-roma mifləri" məfhumu da işlədilir. Baxmayaraq ki, Roma miflərinin əsasını yunan mifləri təşkil edir. Antik miflər həm də çox böyük estetik mahiyyət daşıyır: Elə bir incəsənət sahəsi yoxdur ki, orada antik miflərin süjetləri olmasın<ref>[http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:zdWDKViiCfkJ:share.auditory.ru/2013/Sofya.Muzyka/%25D0%2590%25D0%25BD%25D1%2582%25D0%25B8%25D1%2587%25D0%25BD%25D0%25B0%25D1%258F%2520%25D0%25BC%25D0%25B8%25D1%2584%25D0%25BE%25D0%25BB%25D0%25BE%25D0%25B3%25D0%25B8%25D1%258F.doc+&cd=13&hl=ru&ct=clnk&gl=az. Античная мифология.]</ref>.Yunan incəsənətinin — faciə və epik poeziyasının əsası yunan mifologiyası olmuşdur. Homer, Sofokl, Esxil, Evripid, Aristofan və Pindar Yunanıstanın əsatir dövrünü təsvir etmişlər. Herodotun "Tarix"ində dünyanın əsatir mərhələsində allahlar insanlarla bərabər yaşamışlar. Onlar güclü və qüdrətli olmuş, insanları itaətdə saxlamışlar.

[[Vergili]] mifləri tarixin fəlsəfi dərk olunması ilə əlaqələndirmiş və yeni mifoloji obrazların strukturunu yaratmışdır. [[Publi Ovidi Nazon|Ovidi]] isə əksinə, mifologiyanı dini məzmundan tamamilə ayırmışdır. Onun “Heroidlər”"Heroidlər" (“Qəhrəman"Qəhrəman qadınlar”qadınlar") adlı şeirlər toplusunda mifoloji məhəbbət elegiyası daha çox diqqəti çəkir. “Metamorfozlar”"Metamorfozlar" əsərində isə qədim Roma və yunan mifologiyasında populyar olan bir mövzu: dəyişmə, çevrilmə ön plana çəkilib.

Müasir dövrdə fəlsəfə və incəsənət sahəsində olan müasir cərəyanlar miflərə olan marağı yenidən aktivləşdirdilər. [[Rixard Vaqner|VaqnerVaqnerin]]in musiqisində, [[Fridrix Nitsşe|Nitsşe]]nin "həyat fəlsəfəsi"ndə, [[simvolizm]], neoromantizim və başqa sahələrdə antik, xristian və şərq mifologiyasının özünəməxsus cəhətləri diqqəti cəlb edir. XX əsrin 10-3010–30-cu illərində [[Tomas Mann]], [[Ceyms Coys]], [[Frans Kafka]], [[Uilyam Folkner]], daha sonra Latın Amerikası və Afrika yazıçılarının əsərlərində mifoloji tendensiya özünü büruzə verirdi. Xüsusi "roman-mif"lər meydana çıxırdı (ələlxüsus [[Karl Qustav Yunq|YunqYunqda]]da). Mifoloji motivlər sovet ədəbiyyatında da tam başqa formada özünü göstərə bilmişdir ([[Mixail Bulqakov]], [[Çingiz Aytmatov]], [[Valentin Rasputin]]).

[[Azərbaycanlılar]]ın mif dövrünün təsviri öz ifadəsini əsatir, əfsanə, rəvayət, nağıl və xalq şeiri janrlarında tapmışdır. Azərbaycan folkloruna mifoloji axın iki istiqamətdə daxil olmuşdur. Birinci mifoloji dalğanın əsas mənbəyi qədim türkdilli xalqların yaratdığı dastanlardır. Tükdilli köçəri tayfa və qəbilələrin Azərbaycana yürüşləri zamanı özləri ilə gətirdikləri mifoloji süjetlər Azərbaycan şifahi ədəbiyyatına qarışır.

Azərbaycan folklorunun özülünü təşkil edən ikinci mifoloji qaynaq Şərqin qədim abidəsi "[[Avesta]]"dır. İlk insan haqqında miflər "Avesta"da ilk insan Qara Martadır, o sonralar Kəyumərs kimi tanınmışdır. Türk xalqlarının öz əcdadı saydığı insan -— [[Oğuz]]dur. [[Kitabi Dədə Qorqud]]da bu barədə bəzi təsvirlər verilib. Totemlə bağlı miflər (Məsələn, "iri buynuzlu mal-qara") "Avesta"da müqəddəsdir.

Mifoloji-bədii dünyagörüşün izləri folklorda və klassik ədəbiyyatda indi də özünü büruzə verməkdədir. Azərbaycan mifologiyası Qədim hind, Qədim yunan mifologiyası qədər sistemli və bütöv xarakter daşımır. Ancaq Azərbaycan folklorunqda Azərbaycan mifologiyasının izlərini aşkar etmək mümkündür. Bunlar daha çox kosmoqonik və mövsümi, eləcə də etnoqonik miflərin müəyyən detallarını özündə daşımaqdadır. Azərbaycan mifoloji mətnlərinin əksəriyyətində qədim türk mifoloji düşüncəsi aparıcı motiv kimi çıxış edir. Bunu istər dünyanın yaranması ilə bağlı olan kosmoqonik miflərdə, istər etnosun mənşəyi ilə bağlı olan etnoqonik miflərdə, istərsə də mövsümi proseslərlə əlaqədar olan təqvim miflərində görmək mümkündür. Mifoloji mətnlərin yaranması və onların folklor mətnlərində ünsürlər şəklində qorunub saxlanması ibtidai insanın təbiətə və təbiət qüvvələrinə baxışı ilə sıx əlaqədardır. Söz, hərəkət və oyun vasitəsilə təbiət qüvvələrinə təsir göstərmək arzusu ibtidai insanda mifoloi mətnləri yaratmaq və ifa etmək ehtiyacı doğurmuşdur. Bunların sırasında "[[Kos-kosa|Kosa-Kosa]]", "[[Qodu-Qodu]]", "[[Novruz]]", "[[Xızır Nəbi bayramı|Xıdır Nəbi]]" və b. mərasim nəğmələrini və bunları müşayiət edən rəqsləri göstərmək olar.