Mahiyyət: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Yeni səhifə: Mahiyyətin nə demək olduğunu anlamaq üçün fəlsəfəyə müraciət etməyimiz lazımdır. Biz fəlsəfi ədəbiyyatlara müraciət edəcək və mahiyyətin fəlsəfi anlayış... |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
'''Mahiyyət''' - obyektin başlıca, əsas və müəyyənedici tərəfi.
Mahiyyətin nə demək olduğunu anlamaq üçün fəlsəfəyə müraciət etməyimiz lazımdır. Biz fəlsəfi ədəbiyyatlara müraciət edəcək və mahiyyətin fəlsəfi anlayışını verməyə çalışacağıq. İlk müraciət etdiyimiz ədəbiyyat [[Zeynəddin Hacıyev]]in “[[Fəlsəfə]]” kitabıdır. O, bu [[kitab]]da mahiyyət və hadisəyə(təzahürə) bir yerdə qarşılıqlı olaraq nəzər yetirir və onların varlığın quruluşunu və təşkilini əhatə edən kateqoriyalar qrupunda mühüm yer tutduğunu qeyd edir. Qeyd edir ki, bu kateqoriyalar gerçəklikdəki müəyyən obyektin bir-birilə sıx bağlı olan iki səpkisini – zahir üzdə olan tərəfini və daxili, dərində olan tərəfini bildirir.▼
▲Mahiyyətin nə demək olduğunu anlamaq üçün
''Mahiyyət dedikdə obyektin başlıca, əsas və müəyyənedici tərəfi başa düşülür. O həm də obyektin inkişafı meyllərini göstərir''. Mahiyyət üzdə olmur, gizli, dərin xarakter daşıyır. Buna görə də onu düzgün müəyyən etmək həmişə asan deyildir. Bunun üçün xeyli fikri və praktiki əməliyyatlar aparmaq lazım gəlir. Bu keyfiyyətinə görə mahiyyət anlayışı məzmun və qanun anlayışları ilə bir səviyyəli hesab olunur.
Hadisə (təzahür) predmetin üzdə olan müşahidə olunan tərəfidir. Hadisə mahiyyətin təzahürü, onun ifadə olunması formasıdır.
Qeyd edək ki, hadisə sözü çox vaxt hər hansı bir obyektin reallığını, mövcudluğunu bildirmək üçün işlədilir. Burada isə həmin anlayış yalnız mahiyyətin təzahür mənasında götürülür.
Mahiyyət ilə hadisə ayrılmaz vəhdətdədir. Hadisə mahiyyətdən kənarda mövcud deyildir. Digər tərəfdən hər bir mahiyyət hadisədə təzahür edir. Bunu nəzərdə tutaraq [[Hegel]] yazırdı: “ mahiyyət hadisəlidir, hadisə isə mahiyyətlidir”.
Lakin mahiyyət ilə hadisə bir-birinə uyğun gəlməyə də bilər. Bu vəziyyət görünüş (zahirilik) anlayışı vasitəsilə ifadə olunur. Görünüşə misal olaraq ilğımı göstərmək olar. Yəni düzən bir yerdə durub uzağa tamaşa edərkən bizə elə gəlir ki, üfüqdə yer ilə göy birləşir. Əslində isə bu görünüşdür. Yaxud da aran zonada olan böyük bir çayın sahilində dayanıb çaya baxarkən bizdə elə bir təəssürat yaranır ki, sanki çay axmır. Bu halda çayın axan mahiyyəti onun üzdə olan hadisəsində ifadə olunmur. Əsl mahiyyət yəni çayın dərində güclü axına malik olması müşahidə edilmir.
Belə hallarda əsl mahiyyət ilə onun təhrif olunmuş zahiri görünüşünü bir birindən fərqləndirmək lazımdır. Mahiyyət ilə hadisənin qarşılıqlı münasibətlərində birinci əsas rol oynayır. Lakin hadisə də passiv deyildir. O ifadə etdiyi mahiyyətə onun inkişafına fəal təsir göstərir.
Mahiyyəti, görünüşü və hadisəni düzgün anlamaq son dərəcə vacibdir. Bu o deməkdir ki, hər bir hadisənin mahiyyətini aşkar etmək üçün müşahidə məlumatlarına tənqidi yanaşmaq, real olan ilə zahiri tərəfi, üzdə olan ilə daxili olanı fərqləndirmək tələb olunur. Bu təkcə elmi mənada deyil, həm də praktikada zəruridir.
Mahiyyət kateqoriyası müəyyən obyektdə olan əsas xassə və münasibətləri seçib ayırmaq imkanı verir. Bu həm də həmin obyektdəki digər xassə və münasibətləri şərtləndirən səbəbləri aşkar etmək üçün zəruridir.
Mahiyyətin gizli və dərində olması, onun ilk nəzərdə bəlli olmaması müxtəlif elmlərin lazımlılığını göstərir. Belə ki, elmin istiqaməti hadisədən mahiyyətə doğru yönəlir. O inkişaf etdikcə birinci dərəcəli mahiyyətdən ikinci dərəcəliyə və daha dərin mahiyyətlərə nüfuz edir. Əgər mahiyyət ilk baxışda, yəni hadisədə məlum olsaydı, onda heç bir elmə xüsusi ehtiyyac qalmazdı.
Beləliklə mahiyyət və hadisə obyektiv reallığın bir-birilə bağlı iki müxtəlif səviyyəsini ifadə edir. Mahiyyət reallığın daxili, dərin, gizli nisbi sabit tərəfini göstərir. Hadisə isə obyektin üzdə olan, müşahidə edilən və dəyişkən tərəfini əks etdirir.
[[İlqar Məmmədov]]un “[[Dövlət və Hüquq Nəzəriyyəsi]]” kitabında qeyd etdiyinə görə mahiyyət anlayışı fəlsəfi kateqoriya olmaqla bu və ya digər prosesin, hadisənin daxili, dərin, dayanaqlı tərəfi, onun təbiətini müəyyən edən zəruri cəhətlərinin və başqa mühüm xarakteristikalarının məcmusu kimi başa düşülür.
[[Kateqoriya:Fəlsəfə]]
| |||