Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 59:
== Tarixi ==
Birinci Dünya müharibəsinin sonunda, 30 oktyabr 1918 tarixində imzalanmış Mudros barışığı nəticəsində Osmanlı ordusu Cənubi Qafqazdan çəkilmişdir. Razılaşmaya görə 4 dekabr 1918 tarixində Osmanlı əsgərləri 1877 Rusiya-Osmanlı sərhədlərinədək geri çəkilcəkdi. Lakin Osmanlı tərəfi Qarsdan 2 ay gec çəkilmə qərarı almışdı. Bu qərarın səbəbi yerli xalqın hökumət qurmasına vaxt tanımaq idi. Əks halda bölgə Ermənistan tərəfindən işğal təhlükəsi ilə üzləşə bilərdi.<ref name=":0">https://www.academia.edu/36113354/Ayastefanostan_%C4%B0lk_Meclise_Fahrettin_Erdo%C4%9Fan</ref>
Beləliklə 29 oktyabr 1918-ci ildə Axısqa və Axalkələk ətrafında Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, 3 noyabr 1918 tarixində Əmir bəy
14 noyabr 1918-ci ildə Qarsda, indiki Atatürk prospektində yerləşən bələdiyyə binasının altındakı keçmiş Səhiyyə İdarəsinin binasında Birinci Qars Konqresi toplandı. Konqresdə [[Fəxrəddin Ərdoğan|Fəxrəddin bəy Piroğlu]] başçılığında 8 nəfərlik Müvəqəti Heyət, [[Emin ağa Acalov|Emin ağa Acalovun]] rəhbərliyində isə Milli İslam Şurası Ümumi Mərkəzi qurulmuşdur. Şuranın rəhbər müavinliyinə Fəxrəddin bəy təyin olndu.<ref name=":0" />
30 noyabr 1918-ci ildə Qarsda keçirilən İkinci Qars Qurultayında Qars, Ərdəhan, Batumdan 60 nəfər təmsilçi iştirak etmişdir. Daha sonra müxtəlif bölgələrdən 10 nəfər daha iştirakçı qatılmışdır. Konqresdə Milli İslam Şurası Hökuməti quruldu. Hökumətin başçısı [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] seçilmişdir. Emin ağa Acalov isə başçının müavini seçilmişdir. Konqresdə Qars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıqamış, Ardahan, Axalkələk, Axısqa Batum kimi şəhərlərdə yerli xalq təşkilatlanmışdır. Konqresdə Milli Şura hökumətinə Axısqa Müvəqqəti Hökuməti, Araz Türk Cümhuriyyəti, Batum Milli Şurası da qatılmışdır. Konqres 2 dekabradək davam etmişdir.<ref name=":0" />
3 yanvar 1919-cu ildə Ənvər paşanın dayısı Xəlil Qut Paşa, Qaymakam Halit bəy, Hamşioğlu Rasim və Əbülhindili Cəfər bəyin təşkilatçılığı ilə Birinci Ardahan Konqresi toplandı. Konqres Axısqadan Ardaha geri çəkilən Halit bəyin rəhbərliyində, Doktor Haqqı Cənab, Doktor Abidin, Ağacıqoğlu Doktor Fuad, Filibeli Hilmi, Baytar Qaymakam Arif və Əbülhindili Köseoğlunun daxil olduğu səkkiz nəfərlik heyət tərəfindən həyata keçrilmişdir. 5 yanvar tarixində konqres sona çatmışdır.<ref name=":0" />
7 yanvar 1919-cu ildə isə İkinci Ardahan Konqresi keçirilmişdir. Bu konqresi keçmiş konqresin 8 nəfərlik heyəti ilə yanaşı Milli Şura Hökumətinin 12 təmsilçi nümayəndəsi - Axalkələkdən Mehmed Əli bəy, Çıldıdan Doktor Əsəd bəy, Qarsdan [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] və Həsən bəy Cahangirov, Oltudan Yusif Ziya bəy, Əhməd bəy Şakiroğlu, Məhməd Ramiz bəy, Olurdan Rüstəm bəy Hamşioğlu, Kağızmandan Əli Rza, Şörəyeldən Ağbabalı Hacıabbasoğlu və Kərbəlayi Məmməd bəy də qatılmışdır. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Müvəqqəti Milli Hökumətini qurmaq üçün büyük konqres təşkil etmək, erməni-gürcü birləşmələrinə qarşı vuruşma, Batumda yayımlanan "Səda-yi Millət", Trabzondakı "İstiqbal", Ərzurumdakı "Albayraq" qəzetləri vasitəsilə məlumatlandırma və bir neə başqa qərar alınmışdır.<ref name=":0" />
Mütasarrıf Hilmi Uran bəy 9 yanvar 1918-ci ildə Qarsı tərk etmiş, Milli Şura tərəfindən [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] Qars valisi təyin olunmuşdur. 11 yanvar tarixində xəstələndiyi üçün onun yerinə müvəqqəti olaraq bu vəzifəni [[Fəxrəddin bəy Piroğlu]] icra etmişdir.<ref name=":0" />
17 yanvar 1919-cu il tarixində 131 nümayəndənin iştirakı ilə Böyük Qars Konqresi təşkil olundu. Konqres Doktor Əsəd bəyin rəhbərliyində topanmışdır. Konqresə Qars, Ərdəhan, Batum, Naxçıvan, Ordubad,Culfa, Axısqa, Axalkələkdən nümayəndələr gəlmişdir. Konqresdə Cənub-Qərbi Qafqaz Hökuməti elan olunmuşdur. Hökumətin başçısı [[İbrahim bəy Cahangirzadə]] seçilmişdir. 10 nazirlik və 4 idarə təşkil olunmuşdur. 18 yanvar tarixində Batumdan gələn Uçaksa vəkilləri də hökumətə birləşmişdir. 25 mart 1919 tarixində hökumətin adı Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti adını almışdır<ref name=":0" />
Yeni yaranan dövlət ixtisaslı kadrlar və maliyyə baxımından çətinliklərlə üzləşirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin Batumdakı konsulu məsələ ilə bağlı Bakıya teleqram göndərərək bildirdi ki, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti əhalisi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ona hərtərəfli yardım edəcəyinə böyük ümidlər bəsləyir. Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyəti hökuməti 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə müraciət edərək, hərbi və maddi yardım istəmişdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan hökuməti Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinə hərbi təlim keçmək üçün zabitlər və xeyli qızıl pul göndərdi.
Sətir 81 ⟶ 89:
Bu hökumət 18 maddəlik konstitusiya qəbul etmiş, rəsmi bayraq seçmişdir. Həmçinin hökumət 12 üzvlük Nazirlər Şurası və xalqın səsi ilə seçilən 131 (65) nəfərlik parlament də təsis etmişdir. Partiyalar olmadığından, 65 bitərəf deputatdan ibarət [[parlament]] yaradıldı. Doktor Əsəd bəy Oktay (Əsəd bəy Hacıyev) parlamentin sədri seçildi.
Cənub-Qərbi Qafqaz
Parlament respublikanın xarici və daxili siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərini müəyyənləşdirdi:
Sətir 88 ⟶ 96:
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyəti neytral dövlətdir;
# Cənub-Qərbi Qafqaz və ya Qars Demokratik Cümhuriyyətinin vətəndaşları milliyyətindən, dinindən, sosial mənşəyindən, siyasi əqidəsindən asılı olmayaraq, bərabər hüquqlara malikdirlər.
17 yanvar tarixində təşkil olunan kabinet:
{| class="wikitable"
|+
!Vəzifə
!Vəzifəli şəxs
!Başlama
!Bitmə
|-
! colspan="4" |Hökumət
|-
|Məclis sədri
|Çıldırlı Doktor Əsəd bəy Oktay
|
|
|-
|Məclis Rəyasət
Heyətinin sədri
|Oltulu Hüseyn bəy
|
|
|-
|Daxili işlər naziri
|Kağzmanlı Əli Rza bəy
|
|
|-
|Ədliyyə naziri
|İrəvanlı Abbasəli bəy Ağabababəyoğlu Əlibəyov
|
|
|-
|Xarici işlər naziri
|Divirğili Fəxrəddin bəy Piroğlu
|
|
|-
|Hərbi nazir
|Həsən bəy Cahangirov
|
|
|-
| rowspan="2" |Maliyə naziri
|Gümrülü Məmməd bəy Xudatbəy oğlu Sultanov
|
|
|-
|Molla Bilal
|
|
|-
| rowspan="2" |Maarif naziri
|Yunan Mixail Andreynot
|
|
|-
|Mehmed bəy Kocaoğlu
|
|
|-
| rowspan="2" |İaşə naziri
|Mehmed bəy Həsənbəyoğlu
|
|
|-
|Yusif bəy Yusifzadə
|
|
|-
|İctimai işlər naziri
|İrəvanlı mühəndis Mahmud bəy
|
|
|-
|Əkinçilik, Meşə
və Ticarət naziri
|Naxçıvanlı Əliəkbər Nazım bəy
|
|
|-
! colspan="4" |Ümumi Müdirliklər
|-
| rowspan="2" |Poçt və Telegraf
Ümumi Müdirliyi
|Yunan Arlof
|
|
|-
|Qarslı Muhlis bəy Mehmed Bəyoğlu (Ataman)
|
|
|-
|Dəmiryolları
Ümumi Müdirliyi
|Qaraçantalı Əhməd bəy Hacı oğlu
|
|
|-
|Polis
Ümumi Müdirliyi
|Orenburqlu, Tevhiddin bəy Mamlioğlu
|
|
|}Həmçinin İrəvanlı Bəhmən bəy Kazımbəyzadə prokuror, Mustafa bəy Pəhlivan iaşə nazirinin müavini, İrəvanlı Taki əfəndi Əhmədoğlu ümumi vəznədar, İğdırlı Mehmed bəy Əlibəyzadə Qars Ümumi Valisi, Talınlı Hüseyn bəy Cahangirov sərhəd komandiri, Əziz bəy Cahangiroğlu və Nazif bəy Atbaşoğlu məhkəmə üzvü, Yeniqazili Əhməd Xeyrullah bəy Qars Bələdiyyə Rəisi, Arslan əfəndi Akifoğlu isə Bələdiyyə Komissarı təyin olunmuşdur.
== Ərazisi ==
40 min km² sahəsi, {{nobr|1 800 000}} nəfər əhalisi olan (onun 4/5-nü [[türklər]] təşkil edirdi) bu dövlətin tərkibinə [[Qafqaz]]ın cənub-qərb əraziləri daxil idi.
| |||