Endokrin sistemi: Redaktələr arasındakı fərq

 

==== Epifiz vəzi və ya əzgiləbənzər cisim ====

[[Kəllə boşluğu]]<nowiki/>nda yerləşir. Vaxtından əvvəl [[Cinsi yetişkənlik|cinsi yetişkənliy]]<nowiki/>in qarşısını alır. "[[Bioloji saat]]" rolunu oynayır. Yəni, bu orqanın sayəsində günün saatları və yuxu rejimi tənzimlənir. Lakin Böyük Britaniyada bəzi əsgərlərin gözlərinin retinasına (torlu qişasına) yerləşdirilmiş güzgücüklər sayəsində həmin şəxslər 36 saat oyaq qalmışdılar.

 

 

==== Qalxanabənzər vəzi ====

Bir ədəddir. [[Boyun fəqərələri|Boyun]]<nowiki/>un ön və alt hissəsindədir. Bu, [[Nəfəs borusu|traxeya]]<nowiki/>nın qarşısında yerləşir. Aşağı ayaqları qısa "[[H]]" hərfi şəklindədir. Dar bir orta bölmə ilə [[piramida]] şəklində iki yan paycıqdan ibarətdir. [[Vəzi]]<nowiki/>nin daxili hissəsi kolloidal [[cövhər]] ilə doludur. İçərisindəki kolloid maddə qatı və tünd, bəzən isə rənglidir. [[Vəzi]]<nowiki/>nin [[İfrazat|ifraz]]ı [[Orqan (insan)|orqan]] və [[yod]] [[metabolizm]]<nowiki/>lərini tənzimləyir. [[Qalxanabənzər vəzi]]<nowiki/>nin [[hormonlar]]ı oksidləşmə [[proses]]<nowiki/>lərini tənzim edib, orqanizmin böyümə və inkişafına təsir edir. [[Tiroksin]] [[Hormonlar|hormon]]<nowiki/>unu [[İfrazat|ifraz]] edir. [[Qalxanabənzər vəzi]] P ([[Fosfor]]) və Ca ([[Kalsium]]) miqdarını da normada saxlayır. Bunun üçün [[kalsitonin]] [[Hormonlar|hormon]]<nowiki/>u ifraz edir. Bu hormon sümükdə kalsium və fosfor duzları az olduqda bu duzların qandan sümüyə keçməsini təmin edir.

 

==== Qalxanabənzər ətraf vəziləri və ya Paratiroid vəzilər ====

[[Fayl:Illu thyroid parathyroid-az.jpg|thumb|[[Qalxanabənzər vəzi]] və [[qalxanabənzər ətraf vəziləri]]]][[Qalxanabənzər vəzi]]<nowiki/>nin arxasındadır. [[Qalxanabənzər vəzi]] ilə əlaqəsi onların qonşu olmalarıdır. Onların işi tamamilə fərqlidir. Onların [[ifrazat]]ı olduqca vacibdir. Bu [[vəzi]]<nowiki/>lər [[Mərcimək (cins)|mərcimək]] ölçülü və şəkilli olur. Sayları 4 ədəddir. [[Qalxanabənzər ətraf vəziləri]] [[kalsium]] mübadiləsini təmin edir və qanda [[kalsium]] və [[fosfor]]<nowiki/>un səviyyəsini sabit saxlayan [[parathormon]] hormonunu hazırlayır. Bu hormon qandakı [[kalsium]] və onun [[duzlar]]<nowiki/>ı çatışmadığı zaman sümükdəki duzların qana keçməsini təmin edir.[[Fayl:Thymus az.jpg|thumb|[[Timus]] və ya [[çəngələbənzər vəzi]]|alt=|left]]

 

==== Timus və ya Çəngələbənzər vəzi ====

[[Döş boşluğu]]<nowiki/>nda, [[Nəfəs borusu|traxeya]]<nowiki/>nın qarşısında, iki [[ağciyər]] arasında olan daxili bir [[vəzi]]<nowiki/>dir. İki lobdan ibarətdir. Bu lobların ölçüləri bir-birindən fərqlənir. Bəzən isə bu [[2 (ədəd)|2]] hissə bir-birinə bitişik ola bilər. [[İnsan]]<nowiki/>da ölçüsü [[3 (ədəd)|3]] yaşa qədər artır. Bu yaşdan sonra kiçilməyə başlayır. Üç yaşda çəkisi [[10 (ədəd)|10]] [[qram]]<nowiki/>a qədər olur. Beləliklə, [[15 (ədəd)|15]] yaşınadək [[uşaq]]<nowiki/>larda olur. Sonra [[reduksiya]] edərək [[piy toxuması]] ilə əvəz olunur. Odur ki, [[uşaqlıq]] dövrü [[vəzi]]<nowiki/>lərindən hesab olunur. Endokrin sisteminin [[bronxiogen]] [[vəzi]]<nowiki/>lərindəndir. [[Yetkinlik]] yaşına çatmayan insanlarda bu [[vəzi]]<nowiki/>nin götürülməsi [[orqanizm]]<nowiki/>in [[inkişaf]]ı<nowiki/>nı gecikdirir. [[Yetkinlik|Yetkin]] [[insan]]<nowiki/>da isə kiçilməməsi normal deyil. [[Çəngələbənzər vəzi]] [[immun sistemi]]<nowiki/>nin formalaşmasında mühüm rol oynayır.

 

==== Hipofiz vəzi və ya Beyin artımı ====

[[Kəllə boşluğu]]<nowiki/>nda, [[Beyin|beyn]]<nowiki/>in alt tərəfində yerləşən bir [[vəzi]]<nowiki/>dir. [[Lobya]] boydadır, [[ölçü]]<nowiki/>sü təxminən 1 [[Santimetr|sm]]-ə qədərdir. [[Kütlə vahidləri|Kütlə]]<nowiki/>si isə 0.4 – 1 [[qram]]<nowiki/>dır. [[Hipofiz]] [[vəzi]] həm [[Beyin|beyn]]<nowiki/>in xaricində, həm də daxilində yerləşir. [[Hipotalamus]]<nowiki/>dan xüsusi bir sap vasitəsi ilə asılmışdır. [[Hamiləlik]] vaxtı [[Kütlə vahidləri|kütlə]]<nowiki/>si və [[ölçü]]<nowiki/>ləri artır. Ön, orta və arxa paydan ibarətdir. Ön və orta pay birlikdə [[adenohipofiz]] adlanır və [[vəzi]]<nowiki/>nin ümumi [[Kütlə vahidləri|kütlə]]<nowiki/>sinin [[80 (ədəd)|80]] [[faiz]]<nowiki/>ini əhatə edir. Ön [[hipofiz]]<nowiki/>də [[5 (ədəd)|5]] fərqli [[hüceyrə]] qrupları vardır ki, bunlar müxtəlif çeşidli [[hormonlar]] istehsal edir. [[İnsan]]<nowiki/>da boyun [[inkişaf]]ına, [[cinsiyyət sistemi]]<nowiki/>nə təsir göstərir. Hazırladığı [[hormonlar]]<nowiki/>dan biri [[somatotrop]]<nowiki/>dur.

[[Fayl:Adrenal gland az.jpg|thumb|[[Böyrəklər]] və [[böyrəküstü vəzilər]]|226x226px]]

 

==== Böyrəküstü vəzilər ====

[[Böyrəklər]]<nowiki/>in üst hissəsində yerləşdikləri üçün belə adlandırılmışdır. [[Böyrəküstü vəzilər]] [[Karbohidratlar|karbohidrat]], [[yağ]], [[Zülallar|zülal]] mübadiləsinə nəzarət edir, [[zülallar]]ın [[karbohidratlar]]<nowiki/>a çevrilməsinə kömək edir, [[Duzlar|duz]] və [[su]] mübadiləsini tənzimləyir. [[Hormonlar]]ının [[qan]]<nowiki/>a [[ifrazat]]ı nəticəsində [[insan]]<nowiki/>da sevinc və kədər hisləri yaradır. Hazırladığı [[hormonlar]]<nowiki/>dan biri [[adrenalin]]<nowiki/>dir. Bu, [[Hormonlar|hormon]] müsbət [[emosiya]]<nowiki/>lar yaradır. [[Adrenalin]] [[Hormonlar|hormon]]<nowiki/>u eyni zamanda bir çox [[Orqan (insan)|orqan]]<nowiki/>ların [[Funksiya (iş)|funksiya]]<nowiki/>sını dəyişir. [[Qan]]<nowiki/>da [[Adrenalin|adrenlin]] artdıqda [[Ürək (insan)|ürəy]]<nowiki/>in işi güclənir, [[Qan-damar sistemi|qan damarları]] daralır, [[bədən]]<nowiki/>in [[temperatur]]<nowiki/>u qalxır və [[qan]]<nowiki/>da [[qlükoza]]<nowiki/>nın miqdarı artır. [[Adrenalin]] [[Hormonlar|hormon]]<nowiki/>unun təsiri insanda [[30 (ədəd)|30]] [[saniyə]] çəkir. Bundan əlavə, [[noradrenalin]] adlanan [[Hormonlar|hormon]] da [[İfrazat|ifraz]] edir ki, bu da mənfi [[emosiya]]<nowiki/>lar yaradır. [[Sinir]]<nowiki/>lərin [[arterial əzələlər]]<nowiki/>inə təsir göstərərək, [[qan təzyiqi]]<nowiki/>ni tənzimləyir. Bundan əlavə, [[C vitamini]]<nowiki/>ni sabit saxlamaq xüsusiyyəti də var. Bu vəzilər [[Böyrəküstü vəzilər|adrenal vəzi]] də adlanır.

[[Fayl:Xarici sekresiya vəzisinin quruluş sxemi.jpg|thumb|[[Xarici sekresiya vəziləri]]<nowiki/>nin quruluşu]]