Dəmir dövrü: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
replaced by larger resolution image. The other will be deleted on Commons.
Reverted to revision 5179611 by Elshad Iman (Elşad İman): Copy+paste http://sinxronfenler.blogspot.com/2017/10/son-tunc-v-ilk-dmir-dovru.html (TwinkleGlobal)
Teq: Geri qaytarma
Sətir 6:
Son [[Tunc dövrü|Tunc]] və Erkən Dəmir dövründə [[Azərbaycan]]da müdafiə tikililəri, siklopik qalalar inşa edilmişdir. E.ə. 7-ci əsrdən etibarən dəmirdən geniş istifadə edilməyə başlanmışdır.Bu dövrdə yazı meydana gəldi.Yazını papirus,gil lövhələr,daş,dəri və başqa materiallar üzərində yazırdılar.
E.ə.II minilliyin I yarısını əhatə edir.Bu dövrdə 3-cü ictimai əmək bölgüsü yaranmışdır.Bu əmək bölgüsündə sənətkarlıqla əkinçilik birləşir.
Son Tunc — İlk Dəmir dövrü e.ə. II minilliyin 2-ci yarısı I minilliyin əvvəllərini əhatə edir. Son Tunc — İlk Dəmir dövründə Azərbaycanda Xocalı-Gədəbəy və Talış—Muğan mədəniyyətləri inkişaf etmişdi. Bu dövrün abidələri [[Qarabağ]]da, [[Qazax]]da, [[Gəncəçay]] ətrafında, [[Naxçıvan]]da və s. yerlərdə öyrənilmişdir. Son Tunc dövründə daha möhkəm yaşayış və təsərrüfat binaları inşa edilmişdi. Düşmən hücumlarından qorunmaq üçün yaşayış məskənlərinin ətrafına qalın müdafiə divarları çəkilir, yaylaqlarda və ticarət yollarının kənarlarında iri qaya parçalarından siklopik tikililər qurulurdu. Bu tikililər üçbucaq, dördbucaq, trapesiya formasında olurdu. [[Siklop tikililər|Siklopik]] tikililər köçmə maldarların və tacirlərin yağışdan, qardan, qızmar günəş şüalarından qorunması üçün tikilirdi. Əkinçilər buğda, arpa, darı və s. bitkilərin bir neçə növünü becərirdilər. Taxılı tunc və dəmirdən hazırlanmış oraqlarla biçir, taxta vəllərlə döyür, dən daşları ilə üyüdürdülər. Taxıl ehtiyatını isə iri küplərdə və quyularda saxlayırdılar. Süni suvarma sayəsində bağçılıq və bostançılıq da inkişaf etmişdi.
Maldarlıqda xırda və iribuynuzlu heyvanların sayı artmış, geniş otlaq sahələrinə ehtiyac yaranmışdı. Atdan minik və qoşqu vasitəsi kimi istifadə edilirdi. At insanların həyatında böyük rol oynadığı üçün ona sitayiş edirdilər.
 
Minik vasitəsi kimi və yük daşınmasında dəvədən də istifadə olunurdu. Dəvənin yunundan, südündən, ətindən də istifadə edirdilər.
Bu dövrdə saxsı qabların istehsalında ayaqla hərəkətə gətirilən dulus çarxından istifadə olunurdu. Son Tunc dövründə sənətkarların içərisindən sənətkar-tacirlər qrupu ayrıldı.
Bu yeni — üçüncü ictimai əmək bölgüsü idi.Bu dövrdə ictimai həyatda tayfa başçılarının hakimiyyəti qüvvətlənmişdi. Hərbi və dini rəhbərliyin onların əlində toplanması bu şəxslərin ilahiləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdı. Tayfa başçılarına öləndən sonra da sitayiş olunur, onların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün qəbirləri üzərində kurqanlar qurulurdu.
Son Tunc dövründə Azərbaycan tayfaları oda, aya, ulduza, günəşə, dağa, meşəyə, müxtəlif ağac növlərinə, heyvanlara sitayiş edirdilər. Bu dövrdə Azərbaycan tayfaları Qədim Şərq ölkələri ilə geniş ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Azərbaycanın zəngin filiz yataqları, cins at növləri, mal-qara sürüləri, sənətkarlıq nümunələri ticarətdə böyük rol oynayırdı. Tunc dövrünə aid yaşayış yerlərindən və qəbir abidələrindən [[Aşşur]]da hazırlanmış şirli gil qablar, möhürlər, silahlar, bəzək şeyləri aşkar edilmişdir. Bu tapıntılardan biri Qarabağdan — Xocalıdan tapılmış muncuqdur. Muncuğun üzərində mixi yazı ilə Aşşur padşahının (Adadnirari) adı yazılmışdır.
 
Qonşu ölkələrlə ticarət yalnız quru yolla aparılmırdı. Kür—Araz çayları və [[Xəzər dənizi]] vasitəsilə su yolları ilə də ticarət əlaqələri yaradılmışdı. Qobustan qayaları üzərində həkk edilmiş müxtəlif-tipli gəmi təsvirləri bunu sübut edir. Dəmirin kəşfi əkinçiliyin inkişafına təkan verdi. E.ə. VII əsrdən başlayaraq dəmirdən daha geniş istifadə olunmuşdur.
 
Bu dövrə aid silah nümunələri tunc və dəmirdən düzəldilmiş müxtəlif ölçüdə olan qılınc və xəncərlərdən ibarətdir.
Dəstəklər yuxarı hissədə yanlara əyilmiş dairəvi qulaqcıqlarla tamamlanır. Tiyələri uzundur.
[[Fayl:Iron sword and two bronze swords, Warring States Period.JPG|thumb|right|Erkən dəmir dövründə istifadə olunan qılınclar]]
 
Son Tunc dövrünə aid tapılan bəzək nümunələri tunc bilərzik və üzüklərdən, muncuqlardan ibarətdir. Saxsı məmulatı isə əldə hazırlanmış qara və qırmızı rəngli qablardır. [[Beyləqan]] rayonunda Kəbirli kəndi yaxınlığında yerləşən Qaratəpə qədim yaşayış yeri Dəmir dövrü abidəsidir.
 
Qaratəpə yaşayış yerində evlər çiy kərpicdən inşa olunmuşdur. Buradan ocaq yeri və gil qablar, dən daşları, iy başlıqları tapılmışdır. Dəmir dövrünə aid abidələr Qobustanda, Abşeronda, Salyanda və s. yerlərdə öyrənilmişdir.
<ref>http://sinxronfenler.blogspot.com/2017/10/son-tunc-v-ilk-dmir-dovru.html</ref>
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Qalereya ==
<gallery>
Iron sword and two bronze swords, Warring States Period.JPG|dəmir dövrü qılıncları
Gil qab 7.JPG|erkən dəmir dövrü gil qab
</gallery>
 
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Iron Age}}
* [http://www.eunnet.net/books/ironage/conten.html Л.Н. Корякова. Археология раннего железного века Евразии ([[Rus dili]]ndə)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20110307223519/http://www.eunnet.net/books/ironage/conten.html |date=2011-03-07 }}
 
{{Tarix-qaralama}}