Amerika futbolu: Redaktələr arasındakı fərq

'''Amerika futbolu''' — kontakt idman növüdür. [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-da və [[Kanada]]da yayılmışdır. Oyunun məqsədi uzunsov [[top]]u rəqibin hal zonasına doğru yürütməli. Topu əllərdə saxlamaq və ya yoldaşlara ötürmək olar.<ref>[https://www.macmillandictionary.com/us/dictionary/american/gridiron "Gridiron"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171107025727/https://www.macmillandictionary.com/us/dictionary/american/gridiron |date=November 7, 2017}}, ''[[Macmillan English Dictionary for Advanced Learners|MacMillan Dictionary]]''</ref>

On bir oyunçudan ibarət iki komanda arasında, özünə xas oyun sahəsi olan düzbucaqlı bir sahədə oynanan komanda idman növüdür. Oyunun əsas məqsədiː müəyyən qaydalar və mexanika çərçivəsində daha çox bal toplayan tərəf olmaqdır. Bu hədəfə hücum edən komanda topu ötürmə və ya qaçışla irəlilətməklə nail olur. Topu irəli aparan zaman hücum komanda on metrlik məsafəni keçmək üçün dörd hücum hüquqlarına malikdir, və bu dörd qarşıdurma içərisində on metr məsafəni keçərsə, hücum komandası dörd yeni hücum haqqı qazanır. Müdafiə komandasının məqsədi hücum komandasının irəliləməsinə mane olmaqdır. Xal qazanmağın əsas yolları isəː topun sahənin sonuna çatması, yəni ''touchdown'' və ya topun müəyyən bir nöqtədən vurularaq sayı dirəkləri arasından keçirilməsidir. Bir touchdownun dəyəri 6 xal, bir field qolun dəyəri 3 xaldır.<ref>{{cite encyclopedia |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/212839/gridiron-football |title=gridiron football (sport) |encyclopedia=Britannica Online Encyclopedia |publisher=britannica.com |access-date=July 13, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100614053218/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/212839/gridiron-football |archive-date=June 14, 2010 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>}}

Amerika futbolu reqbidən və [[Avropa]]da oynanan futboldan ilham alan bir idman növüdür. [[Reqbi]], Amerika futbolundakı kimi, iki komandanın topu tutaraq topa nəzarət etməyə çalışdığı və topu dirəklərin arasından keçirərək və ya sayı zonasında yerə toxunaraq xal toplamağa çalışdıqları bir oyundur.<ref>{{cite news|title=The basics of rugby union|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/rules_and_equipment/4200680.stm|publisher=[[BBC]]|access-date=April 19, 2014|date=September 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20140301181407/http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/rugby_union/rules_and_equipment/4200680.stm|archive-date=March 1, 2014|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>

O dövrdə Amerika futbolu sayılan oyunun ilk oyunu; 6 Noyabr 1869-da ''Rutgers'' və ''Princeton'' arasında oynandı. Qarşılaşma reqbi və Avropa futbol qaydaları altında standart bir topla, hər biri 25 oyunçudan ibarət iki komanda arasında oynandı, qaydalar Avropa futboluna daha yaxın olduğundan, topun əllə tutulması və ya daşınması qadağan edilmişdi. Qarşılaşmada istifadə olunan qaydalar Avropa futbolunun qaydalarına yaxın olmasına rəğmən, qrupun sayı zonasına düşməsi şərti ilə topun ayaq, əl və ya baş ilə vurulmasına icazə verilir. Matçın sonunda ''Rutgers'' 6-4 hesabı ilə qalib gəldi. Oyun, bu dövrlərdə ev sahibi komandaların qoyduğu qayda dəyişiklikləri ilə bir müddət davam etdi. Sözügedən dövrün sonunda [[Yel Universiteti|Yel]], [[Kolumbiya Universiteti|Kolumbiya]], [[Prinston Universiteti|Prinston]] və [[Ratqers Universiteti|Ratqers Universitet]]lərinin Amerika futbol nümayəndələri 19 oktyabr 1873-cü ildə toplanaraq, hər məktəbdə eyni şəkildə istifadə edilməsi üçün bir qayda kitabı yaratdılar.<ref>{{cite web|url=http://scarletknights.com/football/history/first-game.asp|title=Rutgers – The Birthplace of Intercollegiate Football|publisher=[[Rutgers University]]|access-date=November 24, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924154500/http://www.scarletknights.com/football/history/first-game.asp|archive-date=September 24, 2014}}</ref> Yeni qaydalar, komandalardakı oyunçu sayının 25-dən 20-ə endirilməsi və sahənin ölçülərini 400 futdan (122 metr) 250 futa (76 metr) olması kimi maddələr daxil idi. Bundan əlavə, Harvard, topun əldə tutulduğu, əldə tutularaq idarə edildiyi və reqbi qaydalarına yaxın qaydaların istifadə olunduğu oyunu müdafiə etdiyi üçün iclasda iştirak etmədi.<ref>{{Cite web | url=http://www.rcinet.ca/en/2015/05/14/history-may-14-1874-how-canada-created-american-football/ | title=History- May 14, 1874 How Canada created American football |website=rcinet.ca | access-date=October 8, 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181009052657/http://www.rcinet.ca/en/2015/05/14/history-may-14-1874-how-canada-created-american-football/ | archive-date=October 9, 2018 | url-status=live | df=mdy-all }}</ref><ref>{{Cite web | url=https://www.mcgill.ca/channels/news/date-history-first-football-game-was-may-14-1874-106694 | title=This Date in History: First football game was May 14, 1874 | access-date=October 8, 2018 |website=mcgill.ca | archive-url=https://web.archive.org/web/20180629074259/https://www.mcgill.ca/channels/news/date-history-first-football-game-was-may-14-1874-106694 | archive-date=June 29, 2018 | url-status=live | df=mdy-all }}</ref>

1875-ci ildə Harvard və [[Yel Universiteti|Yel]] arasında, reqbi üslublu yaxın qaydalar altında bir oyunu seyr edən 2 [[Prinston Universiteti|Prinston]] tələbəsi oyundan təsirlənmişdi, daha sonra oyunu Prinston Universitetinə təqdim etmişlər. Bu hadisədən sonra Prinston, Harvard, Yel və Kolumbiya universitetləri oyunu dəyişdirilmiş bir hesab sistemi ilə, reqbi qaydaları ağırlıqlı qaydalar ilə oynamağı qəbul etmişdir və eyni zamanda kolleclərin öz aralarında oyunlar edəcəyi, Yel 1879-cu ilə qədər qoşulmadığı universitetlərarası liqa qurmuşdular. Oyunun bu dövründə, 1880-ci ildə, qaydalar "Amerika futbolunun atası" kimi tanınan Yel Universitetinin tələbəsi ''Walter Camp'' tərəfindən qaydaların dəyişdirilməsi təmin edildi. Komandalardakı oyunçu sayı 20-dən 11-ə endirildi. Oyunu başladarkən kullanılan kaotik ve stabil olmayan "scrum" sistemi əvəzinə "snap" sistemi tətbiq edildi.<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/local/stories/2012/06/13/3524011.htm|title=Living off the grid: American football in coastal Australia|last=Huntsdale|first=Justin|date=June 13, 2012|publisher=[[Australian Broadcasting Company]]|access-date=June 28, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131028235508/http://www.abc.net.au/local/stories/2012/06/13/3524011.htm|archive-date=October 28, 2013|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>

12 noyabr 1892-ci ildə Pudge Heffelfingerə, Allegheny Atletik Assosiasiyasının Pittsburgh Atletik Klubuna qarşı oynaması üçün ona 500 dollar ödənildi. Bu isə onu Amerika futbolu oynamaq üçün nağd ödəniş alan ilk idmançı etmişdi. 1880-ci illərdə bir çox idman klubu oyunçuların işə düzəlmələrinə kömək etmək, oyunçuların pul üçün girov qoya biləcəyi kuboklar və saatlar vermək kimi dolayı faydalar təklif etsə də, Pudge Heffelfinger, Amerika futbolu oyununa qatılmaq üçün pul alan ilk oyunçu idi..<ref>{{cite web|url=http://michigantoday.umich.edu/2010/07/story.php?id=7795|title=The innovator|last=Dickson|first=James David|date=July 14, 2010|publisher=[[Michigan Today]]|access-date=October 7, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20131019065323/http://michigantoday.umich.edu/2010/07/story.php?id=7795|archive-date=October 19, 2013}}</ref>

[[Milli Futbol Liqası]] peşəkar səviyyədə Amerika futbolunun yayılması və oynanması üçün qurulmuş olsa da, həmin illərdə oyunun dominant səviyyəsi kollec səviyyəsi idi. Liqanın qanuniləşməsi və kollec futbolu kimi yayılması, 1925-ci ildə MFL komandası olan ''Pottsville Maroons''un, ''Notre Dame''nin ulduz komandasını bir sərgi matçında məğlub etməsindən sonra sürətləndi. Sonrakı dövrlərdə, xüsusən 1930-cu illərin sonunda, pas oyunlarına daha çox üstünlük verilməyə başlaması isə, peşəkar Amerika futbolunu kollec futbolundan ayırmağa başlamışdı. Ümumiyyətlə, futbolun yayılması ​​1958-ci ildə keçirilən MFL Çempionatı oyunundan sonra getdikcə daha da populyarlaşdı, Baltimore Colts və New York Giants arasında hələ də "Tarixin oynanmış ən yaxşı Amerikan futbolu matçı" olaraq adlandırılır. Coltsun, əlavə vaxtda, 23-17 hesabı ilə qələbəsi, milyonlarla televiziya tamaşaçısı tərəfindən izlənildi və bu idmanın populyarlığına böyük təsir göstərdi.<ref>{{cite web|url=http://espn.go.com/college-football/story/_/id/8099205/college-football-time-celebrate-approval-four-team-playoff|title=Presidents get playoff plan right|author=Wojciechowski, Jean|date=June 26, 2012|work=[[ESPN.com]]|access-date=March 20, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523003316/http://espn.go.com/college-football/story/_/id/8099205/college-football-time-celebrate-approval-four-team-playoff|archive-date=May 23, 2013|url-status=live|df=mdy-all|author-link=Gene Wojciechowski}}</ref><ref>{{cite web|first1=Ralph D.|last1=Russo|title=NCAA College Football Playoff pits powerhouses Ohio State and Oregon|url=https://www.thestar.com/sports/football/2015/01/02/ncaa_college_football_playoff_pits_powerhouses_ohio_state_and_oregon.html|work=[[Toronto Star]]|access-date=January 16, 2015|date=January 2, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150106094442/http://www.thestar.com/sports/football/2015/01/02/ncaa_college_football_playoff_pits_powerhouses_ohio_state_and_oregon.html|archive-date=January 6, 2015|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>

Hər biri 11 oyunçudan ibarət iki komanda arasında futbol oyunu keçirilir. Meydanda daha çox oyunçunun olması penalti ilə cəzalandırılır. Başlanğıcda komandalar oyun arasında istədikləri qədər oyunçu əvəz edə bilir.<ref>{{cite web |last1=Fox |first1=Ashley |title=Meet Sarah Thomas, NFL's first female official |url=https://www.espn.com/nfl/story/_/id/12669370/meet-sarah-thomas-first-female-nfl-official-referee |work=[[ESPN.com]] |language=en |date=April 17, 2015}}</ref>