İspan qripi: Redaktələr arasındakı fərq

[[Çin]]də ölənlərin sayının,<ref name="ijima">{{cite book|author=Iijima, W.|title=The Spanish Flu Pandemic of 1918: New Perspectives|url=https://archive.org/details/spanishinfluenza00phil|publisher=Routledge|year=2003|editor1=Phillips, H.|location=London and New York|pages=[https://archive.org/details/spanishinfluenza00phil/page/n123 101]–109|article=Spanish influenza in China, 1918–1920: a preliminary probe|editor2=Killingray, D.}}</ref>{{sfn|Patterson|Pyle|1991}} statistikası olmadığından bir çox təxminlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Çində ölənlərin sayının ilkin hesabatını [[1991]]-ci ildə Patterson və Payl təqdim etmişdir. Onlar hesabatlarında təxmini 5 ilə 9 milyon arasında ölü sayının olduğunu bildirmişdilər. Bununla belə, 1991-ci ildə edilən bu tədqiqat sonrakı tədqiqatlar tərəfindən qüsurlu metodologiya səbəbiylə tənqid atəşinə tutulmuşdu. Yeni tədqiqatlarda isə Çində ölüm nisbətinin daha aşağı olduğu qənaətinə gəlinmişdir.<ref name=":2">{{Cite book|last=Killingray|first=David|url=https://books.google.com/?id=k79_8QX8n44C&printsec=frontcover&dq=The+Spanish+Influenza+Pandemic+of+1918-1919:+New+Perspectives#v=onepage&q=local%20statistical%20data&f=false|title=The Spanish Influenza Pandemic of 1918–1919: New Perspectives|last2=Phillips|first2=Howard|year=2003|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-56640-2|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Iijima|first=Wataru|url=|title=The Spanish influenza in China, 1918–1920|date=1998|publisher=|isbn=|editor-last=|location=|pages=|language=English|oclc=46987588}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Langford|first=Christopher|date=2005|title=Did the 1918–19 Influenza Pandemic Originate in China?|url=https://archive.org/details/sim_population-and-development-review_2005-09_31_3/page/473|journal=Population and Development Review|language=en|volume=31|issue=3|pages=473–505|doi=10.1111/j.1728-4457.2005.00080.x|issn=1728-4457}}</ref> Məsələn, [[1998]]-ci ildə Lijima Çindəki liman şəhərlərindən alınan məlumatlara görə Çində ölənlərin sayının 1 ilə 1.28 milyon arasında olması ehtimalını irəli sürmüşdür.<ref>{{Cite conference |conference=Spanish 'Flu 1918-1998: Reflections on the Influenza Pandemic of 1918 after 80 Years |location=Cape Town, South Africa |last=Iijima|first=Wataru|date=1998|title=The Spanish influenza in China, 1918-1920|url=https://searchworks.stanford.edu/view/5409238}}</ref> Vataru Lijimanın qeyd etdiyi kimi

Çin 1918-ci ildə dünyanın digər bölgələri ilə müqayisədə nisbətən yüngül qrip mövsümü keçirmişdi.<ref name="auto1"/><ref>{{Cite journal|last=Langford|first=Christopher|date=2005|title=Did the 1918–19 Influenza Pandemic Originate in China?|url=https://archive.org/details/sim_population-and-development-review_2005-09_31_3/page/473|journal=Population and Development Review|volume=31|issue=3|pages=473–505|issn=0098-7921|jstor=3401475|doi=10.1111/j.1728-4457.2005.00080.x}}</ref><ref name="auto4">{{Cite journal|last=Cheng|first=K. F.|last2=Leung|first2=P. C.|date=1 July 2007|title=What happened in China during the 1918 influenza pandemic?|journal=International Journal of Infectious Diseases|volume=11|issue=4|pages=360–364|doi=10.1016/j.ijid.2006.07.009|pmid=17379558|issn=1201-9712|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=k79_8QX8n44C&pg=PT37&dq=spanish+flu+china+ports+18+million+india|title=The Spanish Influenza Pandemic of 1918–1919: New Perspectives|last=Killingray|first=David|last2=Phillips|first2=Howard|date=2003|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-56640-2|language=en}}</ref> Lakin, həmin dövrdə ölkədə səhiyyə statistikasının mərkəzləşdirilmiş toplusu yox idi. Daxili bəzi məlumatlar [[1918]]-ci ildə [[Çin Xalq Respublikası|Çinin]] ən azı bir neçə yerində qripdən ölüm nisbətlərinin bəlkə də daha yüksək olduğunu göstərir.<ref name="palerider"/> Lakin, ən azı, dünyanın digər ölkələri ilə müqayisədə ümumilikdə Çinin qripdən ciddi şəkildə təsirləndiyinə dair az dəlil var.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=k79_8QX8n44C&pg=PT37&dq=spanish+flu+china+ports+18+million+india#v=onepage&q=china&f=false|title=The Spanish Influenza Pandemic of 1918-1919: New Perspectives|last=Killingray|first=David|last2=Phillips|first2=Howard|year=2003|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-56640-2|language=en}}</ref> Çinin daxili hissələrindən tibbi sənədlər olmasa da, Çinin liman şəhərlərində, o zaman İngiltərə nəzarətində olan [[Honq Konq]], [[Quançjou]], [[Pekin]],[[Harbin]] və [[Şanxay]]da geniş tibbi məlumatlar qeydə alınmışdır. Bu məlumatlar əsasən Çin, xaricilər, məsələn ingilis, fransız və ölkədəki digər Avropa müstəmləkə məmurları tərəfindən qurulan ''Çin Dəniz Gömrük Xidməti'' tərəfindən toplanmışdır.<ref name="auto">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=k79_8QX8n44C&pg=PT37&dq=spanish+flu+china+ports+18+million+india#v=onepage&q=china&f=false|title=The Spanish Influenza Pandemic of 1918–1919: New Perspectives|last=Killingray|first=David|last2=Phillips|first2=Howard|year=2003|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-56640-2|language=en}}</ref> Bütövlükdə, Çinin liman şəhərlərinin dəqiq məlumatları [[Asiya]]nın digər şəhərləri ilə müqayisədə heyrətamiz dərəcədə aşağı ölüm göstəricilərini göstərir.<ref name="auto"/> Məsələn, Honq Konq və Quançjoudakı ingilis səlahiyyətliləri qripdən ölüm nisbətinin, qripin daha çox dağıdıcı təsirə məruz qoyduğu [[Kəlküttə]] və ya [[Bombey]] kimi Asiyadakı digər şəhərlərin ölüm nisbətlərindən daha aşağı 0.25% və 0.32% nisbətində olduğunu bildirmişdi.<ref name="auto"/><ref>{{Cite journal|last=Langford|first=Christopher|date=2005|title=Did the 1918–19 Influenza Pandemic Originate in China?|url=https://archive.org/details/sim_population-and-development-review_2005-09_31_3/page/473|journal=Population and Development Review|language=en|volume=31|issue=3|pages=473–505|doi=10.1111/j.1728-4457.2005.00080.x|issn=1728-4457}}</ref> Eynilə, 1918-ci ildə 2 milyondan çox əhalisi olan [[Şanxay]] şəhərində Çin əhalisi arasında cəmi 266 nəfər virusa yoluxmuş qeydə alınmışdır.<ref name="auto"/> Çin şəhərlərindən qeydə alınan geniş məlumatlardakı çıxarışlardan əldə olunan nəticələrdə, bütövlükdə 1918-ci ildə Çində qripdən ölənlərin nisbəti - dünya üzrə ortalama səviyyədən (təxminən 3-5%) aşağı, ehtimal ki, 1% -dən aşağı idi.<ref name="auto"/> Bunun əksinə olaraq [[Yaponiya]] və [[Tayvan]] qripdən ölüm nisbətlərinin müvafiq olaraq 0.45% və 0.69% olduğu məlumdur, bu da, Honq Konq (0.25%), Quançjou (0.32%) və Şanxay kimi Çinin liman şəhərlərindəki məlumatlardan toplanan ölüm nisbətindən daha yüksək idi.<ref name="auto"/>

* {{cite journal | vauthors = Johnson NP, Mueller J | title = Updating the accounts: global mortality of the 1918–1920 "Spanish" influenza pandemic | url = https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-history-of-medicine_spring-2002_76_1/page/105 |journal = Bulletin of the History of Medicine | volume = 76 | issue = 1 | pages = 105–115 | date = 2002 | pmid = 11875246 | doi = 10.1353/bhm.2002.0022 | ref = harv }}

* {{cite journal | vauthors = Patterson KD, Pyle GF | title = The geography and mortality of the 1918 influenza pandemic | url = https://archive.org/details/sim_bulletin-of-the-history-of-medicine_spring-1991_65_1/page/4 | journal = Bulletin of the History of Medicine | volume = 65 | issue = 1 | pages = 4–21 | date = 1991 | pmid = 2021692 | ref = harv }}

* {{cite journal | vauthors = Potter CW | title = A history of influenza | url = https://archive.org/details/sim_journal-of-applied-microbiology_2001-10_91_4/page/572 | journal = Journal of Applied Microbiology | volume = 91 | issue = 4 | pages = 572–579 | date = October 2001 | pmid = 11576290 | doi = 10.1046/j.1365-2672.2001.01492.x}}