Vikipediya

Nizami Gəncəvi: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Teq: Geri qaytarıldı
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: Əllə geri qaytarma
Sətir 1:
{{Yazıçı
|Adı = Nizami Gəncəvi
|Orijinal adı = {{dil-fa|نظامی گنجوی}}
|Şəkil = Nizaminin portreti Qəzənfər Xalıqov.jpg
|Şəkil miqyası = 230px
Sətir 7 ⟶ 8:
|Təxəllüsü = Nizami Gəncəvi
|Doğum tarixi = təxm. {{doğum tarixi|1141}}
|Doğum yeri = [[Azərbaycan]], [[Gəncə]], [[Arran]] əyaləti, [[Azərbaycan Atabəylər dövləti]]
|Vəfatı = təxm. {{vəfat tarixi|1209}}
|Vəfat yeri = [[Gəncə]], [[Azərbaycan]]
|Dəfn yeri = [[Nizami məqbərəsi]], [[Gəncə]], [[Azərbaycan]]
|Vəfat səbəbi = Ürək xəstəliyi
|Atası = Yusif ibn Zəki
Sətir 20 ⟶ 21:
|Milliyət =
|Əsərlərinin dili = [[farsca]]
|İstiqamət = farsdilli [[Epos|epik]], lirik ədəbiyyatı, [[hikmət ədəbiyyatı]]
|Janr = [[qəzəl]], [[qəsidə]]
|İlk əsəri = [[Sirlər xəzinəsi]]
Sətir 26 ⟶ 27:
|Mükafatları =
|Instagramı=}}
Vikipidiye}}</ref>'''Nizami Gəncəvi, Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri''' ({{lang-fa|نظامی گنجوی}}, tam adı: ''Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif''; təxm. [[1141]], [[Gəncə]], [[Eldənizlər|Azərabycan Atabəylər, Eldənizlər dövləti]] '' (hazırkı [[Azərbaycan Respublikası]]nın ərazisi)'' – təxm. [[1209]], Gəncə) — [[Azərbaycan]] [[farsFars ədəbiyyatı|fars dilli poeziyasının]] banilərindən biriklassiki, [[Ortaorta əsrlər]] Şərqinşərqinin ən böyük şairlərindən biri, o cümlədən fars dilli ədəbiyyatının[[Epos|epik]] ədəbiyyatın ən məşhurböyük [[Romantizm|romantik]] şairi, farsdilli epik poeziyaya danışıq dili və [[Realizm (ədəbiyyat)|realistik stili]] gətirmiş şairilərindəndirsənətkardır. ▼
<ref>{{Cite book|Nizami Gəncəvi=Məlumat
▲Vikipidiye}}</ref>Nizami Gəncəvi, Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri ({{lang-fa|نظامی گنجوی}}, tam adı: ''Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif''; təxm. [[1141]], [[Gəncə]], [[Eldənizlər|Azərabycan Atabəylər, Eldənizlər dövləti]] '' ([[Azərbaycan]]nın ərazisi)'' – təxm. [[1209]], Gəncə) — [[Azərbaycan]] [[fars ədəbiyyatı|poeziyasının]] banilərindən biri, [[Orta əsrlər]] Şərqin ən böyük şairlərindən biri, o cümlədən fars ədəbiyyatının ən məşhur şairilərindəndir.
 
[[Şifahi xalq ədəbiyyatı]] və yazılı tarixi [[salnamə]]lərin ənənəvi mövzularından istifadə edən Nizami, islamdan əvvəlki və [[islam]] dövrü [[İran]]ını birləşdirmişdir.<ref>{{cite book|last=Chelkowski|first=Peter J.|title="Mirror of the Invisible World"|date=1975|publisher=Metropolitan Museum of Art|location=New York|page=117|pages=6}}<blockquote>«Nizami’s strong character, his social sensibility, and his poetic genius fused with his rich Persian cultural heritage to create a new standard of literary achievement. Using themes from the oral tradition and written historical records, his poems unite pre-Islamic and Islamic Iran»</blockquote></ref> Nizaminin qəhrəmanlıq-romantik poeziyası sonrakı əsrlər boyunca, fars dilinin istifadə olunduğu bütün ərazilərdə özünü ona oxşatmağa çalışan gənc sənətkarların yaradıcılığına təsir etmiş, nəinki [[Böyük İran|Persiya]]da, həm də [[Azərbaycan]], [[Ermənistan]], [[Əfqanıstan]], [[Gürcüstan]], [[Hindistan]], [[İran]], [[Pakistan]], [[Tacikistan]], [[Türkiyə]] və [[Özbəkistan]] kimi müasir ölkələrin mədəniyyətinin formalaşmasında rol oynamışdır. Nizaminin yaradıcılığı, [[Hafiz Şirazi]], [[Mövlana Cəlaləddin Rumi]] və [[Sədi Şirazi]] kimi böyük sənətkarların yaradıcılığına təsir etmişdir. Onun, müxtəlif ictimai, mədəni və elmi mövzuları işıqlandıran beş [[məsnəvi]]si bütü şərq ölkələrində böyük məşhurluğa malik olmuşdur ki, bunu da, şairin əsərlərinin çoxlu sayda və müxtəlif dövrlərə aid əlyazmalarının dövrümüzə çatması sübut edir. Nizaminin ''"[[Xosrov və Şirin (Nizami)|Xosrov və Şirin]]"'', ''"[[Leyli və Məcnun (Nizami)|Leyli və Məcun]]"'' və ''"[[İsgəndərnamə]]"'' kimi əsərlərinin qəhrəmanları, indi də, bütün islam ölkələrində, eləcə də dünyada tanınmaqdadır.
 
Şairin 850 illik yubileyi şərəfinə [[1991]]-ci il [[UNESCO]] tərəfindən ''"Nizami ili"'' elan edilmişdir.<ref name="ref0">{{cite encyclopedia
Sətir 43:
 
[[1135]]/[[1136]]-cı ildən [[1225]]-ci ilə kimi [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] (əsasən indiki [[Cənubi Azərbaycan]] ərazisini əhatə edirdi) və [[Arran]] əyalətləri [[Səlcuqlular|səlcuq sultanlarının]] [[İraqi-Əcəm]]dəki [[Atabəy|Böyük atabəyləri]] kimi [[Eldənizlər]] sülaləsi tərəfindən idarə olunmuşdur. Eldənizlər (bəzən ''Eldəgəzlər'' və ya ''Eldəgizlər'' də adlandırılır) sülaləsinin əsası, İraqi-Əcəmdəki səlcuq sultanının azad edilmiş [[qulam]]ı (döyüşçü-qul) olmuş [[Qıpçaqlar|qıpçaq]] mənşəli [[Şəmsəddin Eldəniz]] tərəfindən qoyulmuşdur. [[Səlcuq imperiyası]]nın dağılması dövründə [[Azərbaycan Atabəylər dövləti|Azərbaycan atabəyləri]] (yəni, səlcuq taxtı varislərinin [[regent]]i) olmuş Eldənizlər, 1181-ci ildən etibarən müstəqil yerli hakim kimi ərazini idarə etməyə başladılar. Eldənizlər dövlətinin varlığına, 1225-ci ildə daha əvvəl [[gürcülər]] tərəfindən ələ keçirilmiş ərazilər də daxil olmaqla, dövlət ərazilərinin [[I Məlikşah|Cəlaləddin]] tərəfindən tutulması ilə son qoyulmuşdur.<ref>{{cite web
| author = K. A. Luther
| date = December 15, 1987
| url = http://www.iranica.com/articles/atabakan-e-adarbayjan
| title = ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN
| work = Encyclopedia
| publisher = Iranica
| accessdate = 2010-09-02
| lang = eng
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMDtge2?url=http://www.iranicaonline.org/articles/atabakan-e-adarbayjan
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN, an influential family of military slave origin, also called Ildegozids, ruled parts of Arrān and Azerbaijan from about 530/1135-36 to 622/1225; as "Great Atābaks" (atābakān-e aʿẓam) of the Saljuq sultans of Persian Iraq (western Iran), they effectively controlled the sultans from 555/1160 to 587/1181; in their third phase they were again local rulers in Arrān and Azerbaijan until the territories which had not already been lost to the Georgians, were seized by Jalāl-al-dīn Ḵᵛārazmšāh in 622/1225.</blockquote></ref> Ehtimal ki, Şəmsəddin Eldəniz Azərbaycan üzərində nəzarəti [[1153]]-cü ildə, Sultan Məsud ibn Məhəmmədin sonuncu favoriti Qass bəy Arslanın ölümündən sonra əldə etmişdir.<ref>{{cite web
| author = K. A. Luther
| date = December 15, 1987
| url = http://www.iranica.com/articles/atabakan-e-adarbayjan
| title = ATĀBAKĀN-E ĀḎARBĀYJĀN
| work = Encyclopedia
| publisher = Iranica
| accessdate = 2010-09-02
| lang = eng
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMDtge2?url=http://www.iranicaonline.org/articles/atabakan-e-adarbayjan
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>Īldegoz… He also sought to secure his position on the edges of the declining Saljuq empire by gaining control over parts of Azerbaijan; he probably gained clear control over it only after the death of Masʿūd’s last favorite, Ḵāṣṣ Beg Arslān b. Palangarī in 548/1153, who had been given a position in that area as well. </blockquote></ref>
 
Sətir 73 ⟶ 71:
 
Nizaminin "[[Xəmsə]]"yə daxil olan poemalar üzərində işləməyə başladığı XII əsrin sonuncu rübündə, Səlcuqların ali hakimiyyəti parçalanma dövrünü yaşayır, siyasi və sosial narazılıqlar isə artırdı. Lakin, fars mədəniyyəti, mərkəzləşdirilmiş hakimiyyətin mövcud olduğu dövrlə müqayisədə yerli hakimiyyətlərə parçalanma dövründə daha yaxşı inkişaf edir, [[fars dili]] isə əsas ədəbiyyat dili olaraq qalırdı. Bu xüsusiyyət, o zaman fars mədəniyyəti forpostu<ref>Peter J. Chelkowski, "Mirror of the Invisible World". — New York: Metropolitan Museum of Art, 1975, P.2</ref> xüsusiyyəti daşımış, Nizaminin də yaşadığı və [[İrandilli xalqlar|irandilli əhalinin]] üstünlük təşkil etdiyi<ref name="Blois1">{{cite book|last=De Blois|first=Francois|title=Persian Literature – A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period|date=2004|publisher=Routledge|isbn=0-947593-47-0, 9780947593476.|page=544|pages=363|url=https://books.google.az/books?id=UeMOAAAAQAAJ&dq=Persian+Literature+-+A+Bio+Bibliographical+Survey:+Volume+V+Poetry+of+the+Pre-Mongol+Period%22&source=gbs_navlinks_s&redir_esc=y}}
<blockquote>Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi… His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation.</blockquote></ref> Qafqaz şəhəri olan [[Gəncə]]yə də aid idi. Həmin dövrdə Gəncədə irandilli əhalinin üstünlük təşkil etməsinə, Nizaminin müasiri olmuş və onun kimi Gəncə şəhərində yaşayıb-yaratmış tarixçi [[Kirakos Qandzaketsi]] (təxm. 1200–1271) də şahidlik edir.<ref>{{cite book|last=Гандзакеци|first=Киракос|title=КРАТКАЯ ИСТОРИЯ ПЕРИОДА, ПРОШЕДШЕГО СО ВРЕМЕНИ СВЯТОГО ГРИГОРА ДО ПОСЛЕДНИХ ДНЕЙ, ИЗЛОЖЕННАЯ ВАРДАПЕТОМ КИРАКОСОМ В ПРОСЛАВЛЕННОЙ ОБИТЕЛИ ГЕТИК|date=1976|publisher=Наука|location=М.|page=154|pages=356|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus8/Gandzakeci/frametext3.htm}}<blockquote>Глава 21. О разорении города Гандзак — "Этот многолюдный город [''Гандзак''] '''был полон персов, а христиан там было мало.''' </blockquote></ref> Qeyd etmək lazımdır ki, orta əsr ermənidilli ədəbiyyatda bütün irandilli xalqlar ''"parsik"'' – farslar adlandırılırdı ki, bu da Qandzaketsinin əsərinin ingiliscə tərcüməsində də əksini tapmışdır.<ref>{{cite book|last=Gandzakatsi|first=Kirakos|title=Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians|date=1986|location=New York|page=197|url=http://rbedrosian.com/kg8.htm}}<blockquote>This city was densely populated with '''Iranians''' and a small number of Christians. </blockquote>. [[Anonim (XIII əsr erməni xronisti)|Анонимный хронист]] начала XIII среди населения города упоминает две группы — христиане и персы ([http://gradaran.ejmiatsin.am/patm-ananun-jamanakagir-a.html Анонимный хронист])</ref> Nizaminin yaşadığı dövrdə Gəncənin fars mədəniyyətinin çiçəkləndiyi şəhərlərdin biri olmasını göstərən faktlardan biri də, XIII əsrə aid ''[[Nüzhət əl-Məclis]]'' antologiyasında, XI-XII əsrlərdə şəhərdə yaşayıb-yaratmış 24 farsdilli şairin əsərinin toplanmasıdır.<ref>{{cite web|url=http://www.iranica.com/articles/nozhat-al-majales|title=NOZHAT AL-MAJĀLES|publisher=[[Encyclopædia Iranica]]|accessdate=26 iyun 2017|archiveurl=httpshttp://www.webcitation.org/61HMElZED?url=http://www.iranicaonline.org/articles/nozhat-al-majales|archivedate=2011-08-28|url-status=live}}<blockquote>The most significant merit of [[Ноузхат аль-Маджалес|Nozhat al-majāles]], as regards the history of Persian literature, is that it embraces the works of some 115 poets from the northwestern Iran (Arrān, Šarvān, Azerbaijan; '''including 24 poets from Ganja alone'''), where, due to the change of language, the heritage of Persian literature in that region has almost entirely vanished.</blockquote></ref> XI-XII əsrlər Gəncəsinin irandilli əhalisi arasında xüsusilə [[kürdlər]]i qeyd etmək lazımdır ki, onların da burada məskunlaşmasına vaxtilə şəhəri idarə etmiş kürd mənşəli [[Şəddadilər]] sülaləsi təkan vermişdir. Nizaminin atasının [[Qum (İran)|Qumdan]] Gəncəyə köçməsi və valideylərinin bu şəhərdə məskunlaşmasını da bəzi tədqiqatçılar şəhədə kürdlərin üstünlüyə malik olması və Nizaminin anasının kürd mənşəli olması ilə izah edirlər.<ref>{{cite book|last=Minorsky|first=V.|title=review of G. H. Darab translation of Makhzan al-Asrar|date=1948|publisher=BSOAS|page=5|pages=441}}<blockquote>"…Nizami’s mother was of Kurdish origin, and this might point to Ganja where the Kurdish dynasty of Shaddad ruled down to AH. 468; even now Kurds are found to the south of Ganja".</blockquote></ref>
<ref>{{cite book|last=Minorsky|first=V.|title=Studies in Caucasian History|date=1957|publisher=Cambridge University Press|page=34|pages=}}<<blockquote>"The author of the collection of documents relating to Arran Mas’ud b. Namdar (c. 1100) '''claims Kurdish nationality'''. The mother of the poet Nizami of Ganja was Kurdish (see autobiographical digression in the introduction of Layli wa Majnun). In the 16th century there was a group of 24 septs of Kurds in Qarabagh, see Sharaf-nama, I, 323. Even now the Kurds of the USSR are chiefly grouped south of Ganja. Many place-names composed with Kurd are found on both banks of the Kur"</blockquote></ref>
 
Nizamidən yüz il sonra yaşamış İran tarixçisi [[Həmdullah Qəzvini]] ''"xəzinələrlə dolu"'' Arran şəhəri Gəncəni İranın ən zəngin və çiçəklənən şəhəri kimi təsvir edir.<ref>{{cite web
| url = http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D16301012%26ct%3D11
| title = The Geographical Part of the NUZHAT-AL-QULŪB
| author = Ḥamd-Allāh Mustawfī of Qazwīn
| date =
| work = Persian Literature in Translation
| publisher = The Packard Humanities Institute
| accessdate = 2011-01-22
| lang = en
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMFWInK?url=http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D16301012&ct=11
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = dead
}}<blockquote>Several cities in Īrān are more opulent than many others, Richer and more productive, by reason of climate and soil, [<Arabic>] Of these is Ganjah, so full of treasure, in Arrān, Isfahān in `Irāq, In Khurāsān Marv and Ṭus, in Rūm (Asia Minor) Āq Sarāy.</blockquote></ref> O dövrdə, Azərbaycan, Arran və Şirvan [[Xorasan]]dan sonra fars mədəniyyətinin ikinci ən böyük yeni mərkəzi idi. Mütəxəssislər fars poeziyasının Xorasan stili daxilində qərb məktəbini ayırırlar ki, bu da [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] məktəbi, bəzən isə [[Şirvan (tarixi ərazi)|Şirvan]], [[Arran]] və ya [[Qafqaz]] məktəbi adlandırılır. Bu məktəb mürəkkəb metaforik və fəlsəfi məzmunu, həmçinin [[xristianlıq|xristian]] ənənəsindən alınmış obrazların istifadəsi ilə seçilir.<ref>{{cite book|last=Chelkowski|first=Peter|title=Literature in Pre-Safavid Isfahan|date=1974|publisher=Taylor & Francis, Ltd. on behalf of International Society for Iranian Studies|pages=112-131|url=http://books.google.com/books?id=I1iIQwAACAAJ&dq=Peter+Chelkowski,+Literature+in+Pre-Safavid&hl=en&ei=hyt4Te7uOoWg8QPo7vyfDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA}}<blockquote>"The three main literary styles which follow each other consecutively are known as: '''Khurasani, Iraqi, and Hindi'''. The time spans of each style are equally flexible. Within these broad geographical divisions we then come across certain "literary schools" which reflect regional peculiarities and idiosyncrasies and are identified with smaller entities like provinces or towns. For example, there are: ''the Azerbayjani school, the Tabriz school, or the Shirvan school''."</blockquote></ref> Nizami, Qərb məktəbinin ən mühüm nümayəndələrindən biri hesab edilir.<ref>{{cite book|last=Hunter|first=Shireen T.|title=Iran and Transcaucasia in Post-Soviet Era" in Central Asia meets the Middle East|date=1998|publisher=Psychology Press|pages=89-129}}<blockquote>"Despite these myths, the historical and cultural elements of which the ex-Soviet Azerbaijanis are most proud, such as being the land of '''Zoroaster and the poet Nizami, have distinctly Iranian origins and characters'''"</blockquote></ref><ref>{{cite book|last=Тамимдари|first=Ахмад|title=История персидской литературы|date=2007|publisher=Петербургское востоковедение|isbn=5-85803-355-4, ББК Э383-4, УДК 297|page=83}}</ref>
 
Sətir 123 ⟶ 120:
 
Nizaminin orta əsr bioqraflarının hamısı (Aufi Sədidəddin (XIII əsr), [[Dövlətşah Səmərqəndi]] (XV əsr) və s.) şairin doğulduğu şəhər kimi, onun bütün ömrü boyu yaşadığı və vəfat etdiyi [[Gəncə]] şəhərini göstərirlər. Akademik [[Yevgeni Bertels|Y.E. Bertels]] qeyd edir ki, Nizaminin ona məlum olan ən yaxşı və qədim əlyazmalarında belə Qum haqqında məlumata rast gəlməmişdir.<ref>Бертельс Е. Э. - Великий азербайджанский поэт Низами. — Баку: издательство АзФАН, 1940. — стр. 26:<blockquote>"В лучшей и старейшей из известных мне рукописей Низами, принадлежащей Национальной библиотеке в Париже и датированной 763 г. (1360 г. н. э.), этой строки не имеется."</blockquote></ref> Hazırda, akademik müəlliflər tərəfindən qəbul edilmiş ortaq fikrə əsasən, Nizaminin atasının Qumdan olmasına<ref name="Oxford3" />, lakin Nizaminin özünün Gəncədə doğulmasına, onun əsərlərində Qumda doğulması ilə bağlı iddianın isə mətn səhvi olmasına<ref name="Blois1" /> inanılır. Nizaminin yaşadığı dövrdə Gəncə şəhəri, 1077-1307-cü illərdə mövcud olmuş [[Böyük Səlcuq imperiyası]]nın<ref>{{cite web
| url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/413374/Nezami
| title = Nezami
| author =
| date =
| work =
| publisher = Encyclopædia Britannica
| accessdate = 2011-02-08
| lang = en
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMHDXyC?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/413374/Nezami
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>Neẓāmī, in full Elyās Yūsof Neẓāmī Ganjavī, Neẓāmī also spelled Niẓāmī (b. c. 1141, '''Ganja, Seljuq empire''' [now Ganca, Azerbaijan]—d. 1209, Ganja), greatest romantic epic poet in Persian literature, who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic.</blockquote></ref> (və onun yerli təmsilçiləri olan [[Azərbaycan Atabəyləri]]nin) hakimiyyəti altında olmuşdur.
 
Sətir 177 ⟶ 173:
|publisher = Brill Academic Publishers
|id = ISSN 1573-3912}}<blockquote>"Usually, there is more precise biographical information about the Persian court poets, but Nizāmī was not a court poet; he feared loss of integrity in this role and craved primarily for the freedom of artistic creation."</blockquote></ref> Buna baxmayaraq, Nizami əsərlərini müxtəlif sülalələrdən olan hökmdarlara həsr etmişdir. Məsələn, ''"[[Leyli və Məcnun (Nizami)|Leyli və Məcnun]]"'' poemasını Nizami, [[şirvanşah]]a, ''"[[Yeddi gözəl (Nizami)|Yeddi gözəl]]"'' poemasını isə [[Eldənizlər]]in rəqibi [[Ağsunqurilər]] sülaləsindən [[Əlaəddin Körpə Arslan]]a ithaf etmişidr.<ref>{{cite web
| author = K. A. Luther
| date = December 15, 1987
| url = http://www.iranica.com/articles/atabakan-e-maraga-also-called-ahmadilis-a-family-of-local-rulers-of-maraga-who-ruled-from-the-early-6th-12th-cent
| title = ATĀBAKĀN-E MARĀḠA
| work =
| publisher = Iranica
| accessdate = 2010-09-02
| lang = eng
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMIC6iR?url=http://www.iranicaonline.org/articles/atabakan-e-maraga-also-called-ahmadilis-a-family-of-local-rulers-of-maraga-who-ruled-from-the-early-6th-12th-cent
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>"Alāʾ-al-dīn of Marāḡa… He seems to have been a man of pronounced literary interests, since at his request the poet Neẓāmī Ganǰavī composed the Haft peykar".</blockquote></ref>
 
Nizami, bütün həyatı boyunca Gəncədə yaşamış və üç dəfə evlənmişdir.<ref>{{cite book|last=Scott Meisami|first=Julie|title="The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)"|date=1995|publisher=Oxford University|Oxford University Press|isbn=0-19-283184-4}}<blockquote>"… Nizami was brought up by an uncle. '''He was married three times''', and in his poems laments the death of each of his wives, as well as proferring advice to his son Muhammad. He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet."</blockquote></ref> Şairin ilk və ən sevimli həyat yoldaşı Afaq adlı qıpçaq qul olmuşdur. Ona bir çox şerlər həsr edən Nizami, ''"ləyaqətli görünüşlü və gözəl ağıllı"'' adlandırmışdır. Afaq, Nizamiyə Dərbənt hakimi Dara Müzəffərəddin tərəfindən hədiyyə edilmiş, Nizami isə onu azad edərək evlənmişdir. [[1174]]-cü ildə onların oğlan övladı dünyaya gəlmiş və şair oğlunu Məhəmməd adlandırmışdır. [[1178]]-[[1179]]-cu illərdə ''"Xosrov və Şirin"'' poemasının tamamlanması zamanı Afaq vəfat etmişdir. Nizaminin sonrakı iki həyat yoldaşı da vaxtından əvvəl vəfat etmiş, onların hər birinin ölümü, şairin yeni epik poemasını tamamlaması ilə üst-üstə düşmüşdür ki, bu münasibətlə də Nizami yazmışdır:
{{cquote|''İlahi, nəyə görə, mən hər poemaya görə bir həyat yoldaşı qurban verməliyəm''<ref>{{cite web
| author = Iraj Bashiri
| date = 2000
| url = http://www.angelfire.com/rnb/bashiri/Teahouse/Figures.html#Nizami
| title = The Teahouse at a Glance – Nizami's Life and Works
| work =
| publisher =
| accessdate = 2010-09-06
| lang =
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMIxMmR?url=http://www.angelfire.com/rnb/bashiri/Teahouse/Figures.html#Nizami
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}</ref><ref>{{cite book|last=Scott Meisami|first=Julie|title="The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)"|date=1995|publisher=Oxford University|Oxford University Press|isbn=0-19-283184-4}}<blockquote>"… '''He was married three times''', and '''in his poems laments the death of each of his wives,''' as well as proferring advice to his son Muhammad."</blockquote></ref>}}
 
Nizami, siyasi qeyri-stabillik və intensiv intellektual aktivlik dövründə yaşamışdır ki, bu da onun şerlərində və poemalarında əks olunmuşdur. Şairin himayədarları ilə qarşılıqlı münasibəti, əsərlərinin dəqiq yazılma tarixi haqqında məlumatlar yoxdur, bilinən tarixlər isə Nizamidən sonrakı dövrdə yaşamış təzkirəçilərin verdiyi məlumatlardan əldə edilmişdir.<ref>{{cite book|last=Scott Meisami|first=Julie|title="The Haft Paykar: A Medieval Persian Romance (Oxford World's Classics)"|date=1995|publisher=Oxford University|Oxford University Press|isbn=0-19-283184-4}}<blockquote>"… Nizami … '''He lived in an age of both political instability and intense intellectual activity, which his poems reflect'''; but little is known about his life, his relations with his patrons, or the precise dates of his works, as the accounts of later biographers are colored by the many legends built up around the poet."</blockquote></ref> Hələ sağlığında Nizami böyük hörmət və izzət sahibi olmuşdur. [[Atabəylər]] dəfələrlə Nizamini saraya dəvət etmiş, lakin, şairin israrla imtina etmişdir, buna baxmayaraq, Nizamini müqəddəs hesab edən hökmdar ona beş min [[dinar]] və 14 kənd bağışlamışdır.<ref>{{cite web
| author =
| date = 2000
| url = http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D17604010%26ct%3D0
| title = PREFACE
| work = Lailî and Majnûn – Persian Literature in Translation
| publisher = The Packard Humanities Institute
| accessdate = 2011-01-31
| lang = en
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMJTOZL?url=http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D17604010&ct=0
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>In honour of Nizámi, it is related that Ata Beg was desirous of forming and cultivating an acquaintance with him, and with that view ordered one of his courtiers to request his attendance. But it was replied, that Nizámi, being an austere recluse, studiously avoided all intercourse with princes. Ata Beg, on hearing this, and suspecting that the extreme piety and abstinence of Nizámi were affected, waited upon him in great pomp for the purpose of tempting and seducing him from his obscure retreat; but the result was highly favourable to the poet; and the prince ever afterwards looked upon him as a truly holy man, frequently visiting him, and treating him with the most profound respect and veneration. Nizámi also receiv&shy;ed many substantial proofs of the admiration in which his genius and learning were held. On one occasion, five thousand dinars were sent to him, and on another he was presented with an estate consisting of fourteen villages.</blockquote></ref>
 
Sətir 253 ⟶ 246:
: the best domain goes to the best.
</blockquote></ref><ref>{{cite web
| url = http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D17601040%26ct%3D11
| title = THE HAFT PAIKAR (THE SEVEN BEAUTIES)
| author = NIZĀMĪ OF GANJA (Editor and translator – C. E. Wilson)
| date = 1924(London)
| work = Persian Literature in Translation
| publisher = The Packard Humanities Institute
| accessdate = 2010-10-04
| lang = en
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMKWFN9?url=http://persian.packhum.org/persian/main?url=pf%3Ffile%3D17601040&ct=11
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = dead
}}<blockquote>The world entire is body, Persia, heart,
: the writer shames not at this parallel;
Sətir 280 ⟶ 272:
 
İlk monumental əsəri olan ''"[[Sirlər xəzinəsi]]"''ni Nizami, [[Sənai]]nin ''"Hədiqət-ül-həqaiq"'' poemasının təsiri ilə yazmışdır.<ref>{{cite web
| author = J.T.P. De Bruijn
| date = December 15, 2002
| url = http://www.iranica.com/articles/hadiqat-al-haqiqa-wasariat-al-tariqa
| title = ḤADIQAT AL-ḤAQIQA WA ŠARIʿAT AL-ṬARIQA
| work =
| publisher = Iranica
| accessdate = 2010-09-06
| lang = en
| archiveurl = httpshttp://www.webcitation.org/61HMLrrhP?url=http://www.iranicaonline.org/articles/hadiqat-al-haqiqa-wasariat-al-tariqa
| archivedate = 2011-08-28
|url-status = live
}}<blockquote>The Ḥadiqat al-ḥaqiqa is not only one of the first of a long line of Persian didactical maṯnawis, it is also one of the most popular works of its kind as the great number of copies made throughout the centuries attest. Its great impact on Persian literature is evidenced by the numerous citations from the poem occurring in mystical as well as profane works. It has been taken as a model by several other poets, including Neẓāmi, ʿAṭṭār, Rumi, Awḥadi, and Jāmi.</blockquote></ref><ref>JTP de Bruijn. Persian Sufi Poetry, An Introduction to the Mystical — Taylor and Francis(Routledge) 1997 pp 97:<blockquote>The first poet who frankly acknowledged his indebtedness to Sanai as a writer of a didactical Masnavi was Ilyas ibn Yusuf Nizami of Ganja (1141–1209).</blockquote></ref>.
 
Sətir 350 ⟶ 341:
| miqyas2 = 190
}}
Leyli və Məcnun Nizami Gəncəvinin üçüncü poemasıdırpoemadır. ''"[[Leyli və Məcnun]]"'' mövzusunda məsnəvi yazmağı [[1188]]-ci ildə Nizami Gəncəviyə XXI [[Şirvanşah]] olan [[I Axsitan]] məktub göndərməklə sifariş etmişdi.<ref name="Aliyev">{{cite book|title=Низами Гянджеви. Лейли и Меджнун. К 840-летию Низами Гянджеви. Перевод с фарси, предисловие и комментарии Рустама Алиева. / Редактор А. В. Старостин|date=1981|publisher=Элм|location=Баку|page=388|pages=8}}</ref><ref name="Aşurbəyli143">{{cite book|last=Aşurbəyli|first=Sara|title=Государство Ширваншахов (VI-XVI вв.)|date=1983|publisher=Элм|location=Баку|page=341|pages=143-144}}<blockquote>В это же время большую известность на всем Ближнем Востоке получил другой гениальный поэт Низами, написавший в 1188 г. по заказу Ахситана поэму "Лейли и Меджнун".</blockquote></ref><ref name="Yamanaka">{{cite book|last=Yamanaka|first=Yuriko|title=The Desert as a Realm of Unbound Passion: Love and Madness in the Tale of Layla and Majnun // Cultural change in the Arab world / Edited by Tetsuo Nishio.|date=2001|publisher=Kokuritsu Minzokugaku Hakubutsukan|pages=149.|edition=№ 55}} <blockquote>The most famous Persian rendering of this tale is the epic romance ''Layla va Majnun'' by Nizami Ganjavi (1141–1209 A.D.). His ''Layla and Majnun'' (1188 A.D.) is the third work in his ''Khamza'' (Quintet, a collection of five great epic poems), and was written by the order of Akhsatan, a king of the Shirvan-shah dynasty.</blockquote></ref><ref name="Suzuki">{{cite book|last=Suzuki|first=Michiko|title=Oral Tradition of Epic and Folktales|date=1980|publisher=National Museum of Ethnology|page=155|pages=103|edition=Music culture in West Asia}} <blockquote>Its popularization was accelerated by ''Layli Majnun'', a romantic epic of about 4,000 verses, composed in 1188 by Nizami, at the request of Akhsatan I of Azerbaijan.</blockquote></ref> Ç. Sasanian I Axsitanın pomadan narazı qalmasını düşünür<ref name="Sasanian49">{{Harvnb|Sasanian|1985|p=49}}</ref> və yazır: ''"Leyli və Məcnun poemasında Axsitanı razı salmayan cəhət, həmən "türki sifətlər" və "köhnə sözlər"dir ki, hökmdar məktubunda şairə xatırlatmışdı."''<ref name="Sasanian50">{{Harvnb|Sasanian|1985|p=50}}</ref> A. Krımski isə yazır ki, ''"Nizami əsərinin türkobrazlığı həqiqətdə şirvanşah sarayının zövqünə uyğun olmamışdır."'' <ref>{{cite book|last=Крымский|first=А.|title=Низами и его изучение|date=1947|location=Баку|isbn=178|edition="Низами" сб. статей}}</ref>
 
"Leyli və Məcnun" poemasını Axsitanın bəyənməyib mükafatlandırmaması və şairin ölümünə qədər onun hardasa baxımsız qalması, ehtimal ki, XIII əsrin I yarısında poemanın yenidən redaktə olunmaq zərurətini yaratmışdır. Şirvanşahın əsərdəki əsatiri xüsusiyyətlərə, türk xarakterlərinə mənfi münasibəti nəticəsində poema sonradan redaktə edilərək dəyişdirilmişdir. Əsərdə üslub müxtəlifliyinin müşahidə edilməsi, müəyyən fəsillərdə nəzərə çarpan əlaqəsizlik, mətləbdən kənara çıxmaq, əsərin ümumi ideyasına zidd olan beyt və şerlərin yer tutması sübut edir ki, poemanı sənətkarlıq cəhətdən Nizamidən zəif olan bir şair redaktə etmişdir.<ref name="Sasanian50" />
Sətir 421 ⟶ 412:
==== Türkcə divanı ====
{{Əsas|Nizami Gəncəvinin türkcə divanı}}
2013-cü ildə Zəncan Universitetinin professoru, Azərbaycanlıazərbaycanlı alim [[Hüseyn Türksoy]] [[Misir]]in [[Xədəviyyə kitabxanası]]nda, Nizami qovluğunda Nizami Gəncəviyə aid olduğu iddia edilən azərbaycanca-türkcə divan nüsxəsi tapmışdır. Prof. [[Sənan İbrahimov]] divana ön söz yazaraq, onu transliterasiya edib, nəşr etdirmişdir.<ref>{{cite news |title=Nizami Gəncəvinin Azərbaycan dilində divanı tapılıb – EKSKLÜZİV |author=Elmin Nuri |url=http://modern.az/articles/37052/1/ |publisher=modern.az |date=2013-04-09 |accessdate=2015-09-09 |language={{az}} |archiveurl=httpshttp://web.archive.org/web/20150917180112/http://modern.az/articles/37052/1/ |archivedate=2015-09-17 |url-status=live09 }}</ref><ref>{{cite news |title="Türkcə "Divan"ı Nizami Gəncəvi yox, onun adaşı yazıb" – YENİ İDDİA |author=Elmin Nuri |url=http://modern.az/articles/37597/1/ |publisher=modern.az |date=2013-04-20 |accessdate=2015-09-09 |language={{az}} |archiveurl=httpshttp://web.archive.org/web/20150917190419/http://modern.az/articles/37597/1/ |archivedate=2015-09-17 |url-status=live09 }}</ref><ref>{{cite news |title="Nizami türkcə şeirləri Gəncə ləhcəsində yazıb" |author= |url=http://www.azadliq.org/content/article/24957009.html |publisher=azadliq.org |date=2013-04-16 |accessdate=2015-09-18 |language={{az}} |archiveurl=httpshttp://web.archive.org/web/20150917190635/http://www.azadliq.org/content/article/24957009.html |archivedate=2015-09-17 |url-status=live18 }}</ref>
 
== Dünya səviyyəsində tanınması ==
20 Aprel 2012-ci ildə İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərində Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi və Azərbaycanın İtaliyadakı səfirliyinin iştirakı ilə Roma şəhərindəki məşhur "Villa Borghese" parkında Nizami Gəncəvinin abidəsinin açılışı olub. Abidənin açılışında Neapol Şərqşünaslıq Universitetinin professoru Mineli Bernardini çıxış edərək Nizami Gəncəvinin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirib və Azərbaycanın Gəncə şəhərində dünyaya göz açan dahi şairin əsərlərini bütün dövrlər üçün əvəzsiz xəzinə adlandırıb. Professor bildirmişdir ki, dahi Nizaminin yaradıcılığı Azərbaycan xalqına xidmət etməklə yanaşı, digər xalqlar üçün də böyük əhəmiyyət daşıyır. "Nizamini İtaliyada da yaxşı tanıyırlar", - deyən alim xalqımızın dahi oğlunun əsərlərinin italyan dilinə tərcümə edildiyini və sevildiyini, onun bütün yaradıcılığının bəşəri əhəmiyyət daşıdığını diqqətə çatdırib.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://gun.az/culture/35967 |access-date=2012-04-21 |archive-date=2012-04-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120422225200/http://gun.az/culture/35967 |url-status=dead }}</ref>
 
== Adına kəsilmiş pul və poçt markaları ==
Sətir 436 ⟶ 427:
 
== Şeirləri əsasında musiqi əsərlər ==
[[Şəkil:Elmira Şahtaxtinskaya - Nizaminin portreti.jpg|230px|thumb|right|[[Elmira Şahtaxtinskaya]] – Nizaminin portreti]]
'''Romanslar'''
* [http://www.youtube.com/watch?v=lZx_EZ4X-ek Bülbül] – musiqi: [[Üzeyir Hacıbəyov]]
Sətir 514 ⟶ 505:
* [http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/63_folder/63_articles/63_legendleyli.html The Legend of Leyli and Majnun]
* [http://teleqraf.com/news/art/78651.html "Axsitan niyə mənə deyirdi farsca yaz, türkcə yox" – Nizami Gəncəviylə söhbət] [[Sərvər Şirin]]in heykəllərlə söhbət rubrikasından
* [httpshttp://web.archive.org/web/20160401040705/http://www.azadliq.org/content/article/24331449.html Əjdər Ol: "Nizamini oxuyanda adamın gülməyi gəlir..."]
 
{{Nizami Gəncəvi}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Nizami_Gəncəvi"