Qafqaz zubru: Redaktələr arasındakı fərq

| name = Qafqaz zubrudağ kəlisi

| species = [[ZubrDağ kəli]]

| subspecies = Qafqaz zubrudağ kəlisi

}}'''Qafqaz zubrudağ kəlisi'''<ref>{{cite book|title=Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti|date=2021|publisher=Elm nəşriyyatı|isbn=978-9952-523-37-9|page=719|language=azərbaycanca|quote=zubr}}</ref> ({{lang-la|Bison bonasus caucasicus}}) — 1927-ci ilə qədər [[Baş Qafqaz silsiləsi]]nin şimal-qərb meşəliklərində yayılmış, Avropa zebusuna daxil olan yarımnöv. Düzənlik zubrundandağ kəlisindən nisbətən ölçülərinin kiçikliyinə görə fərqlənir. Buynuzu əyilmə, tüklərinin daha uzun və tünd olması onlar üçün xarakterikdir<ref name="z">Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990 — 365, [2] с.: ил., карт. — С. 95—96.</ref>.

[[Fayl:Skeleton of Bison bonasus caucasicus.jpg|thumb|left|170px|Qafqaz zubrunundağ kəlisinin skeleti]]

Bu yarımnöv insan tərəfindən tükədilmişdir. Onlar əvvəllər şimal-qərbi İran ərazisinə qədər yayılmışdılar<ref>Константин Константинович Флёров Систематика и эволюция // Зубр. М., 1979.</ref>. XIX əsrin ortalarında ancaq Kuban çayı ətrafə ərazilərdə 2000 baş olaraq qalmışdı. Sayları insa tərəfindən ovlanması səbəbindn azalırdı. Birinci Dünya müharibəsi sonrası cəmi 500 baş zubrdağ kəli qalmışdı. 1927-ci ilin yayında sonuncu zubrundağ kəlikərin brakonerlər tərəfindən Aloud dağı ətrafında ovlanması qeydə alınmışdır. Bundan sonra bu canlıların axtarışları bir səmərə verməmişdir. Bununlada bir məməli yarımnövü yer üzündən silinmişdir. O zamanlar xarici zooparklardan bu yarımnövə aid heyvanların gətirilməsi mümkün olmadığından ibritləşmə üstün tutulmüşdür. SSRi ərazisində ilk seleksiya işi 1921-ci ildə Boris Fortunatov tərəfindən aparılmışdır. Buradanda 1940-cı ildə bir erkək və dörd dişi Qafqaz qoruğuna buraxılmışdır. onların təbiətə adapdasiyası uğurlu olmuşdur. Zubrların adaptasiya işinə rəhbərlik zootexnik<ref>Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990 — 365, [2] с.: ил., карт. — С. 99.</ref> S. Q. Kaluqin rəhbərlik etmişdir. O, bu işə uzun illər sərf etmişdir. 1960-cı illərə qədər belovej-qafqaz zubrlarınıdağ kəlikərinı qarışdıraraq qorumağa çalışırdılar<ref name="z"/><ref>Калугин С. Г. Восстановление зубра на Северо-Западном Кавказе // Тр. Кавказского гос. запов. Вып. 10. М., 1968.</ref>.

[[Fayl:CaucasianBison-Demidoff1898.png|thumb|left|280px|1898-cildə ovlanmış Qafqaz zubrudağ kəlisi]]

Hazırda Qafqaz qoruğunda yerli yarımnövlərdən fərqlənməyən zubrlar yaşayır. Onlar aborigen zubrlarındağ kəlikərin arealını tutmaq əzmindədir. Onlar artıq yarım əsr ərzində keçilməz dağ ərazilərinə alışmışlar. 1980-ci illərdə Qafqazda onların sayı 1300 başa çatdırılmışdır. Bu isə SSRİ ərazisində olan zubrlarındağ kəlikərin 80 % demək idi. Onlar 470-2900 metr arası ərazilərdə yaşayırlar. Hazırda düzənlik meşələrinin yoxa çıxması səbəbindən bu canlıların miqrasiyası məhduddur<ref>Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. М.: Мысль, 1990 — 365, [2] с.: ил., карт. — С. 64.</ref>. Az qarlı illərdə onlar yaylaq ərazilərində 30–40&nbsp;km aşağı ərazilərə köç edirlər. 4—8 ildən bir əsasən sərt qış olan illərdə kütləvi qırılma müşahidə edilir. Əgər sərt olmayan illərdə istki 7 % olursa, sərt qış olan illərdə isə bu rəqəm 12—20 % arası dəyişir.

[[Azərbaycan]]da vaxtı ilə yaşamış bu canlıların əvvəlki arealının bərpası məqsədi ilə Şahdağ Milli Parkının ərazisində zubrlarındağ kəlikərin çoxaldılıb təbiətə buraxılması üçün kompleks inşa edilməkdədir<ref>[https://sheki.arbtv.az/az/news/874 "Zubrları təbiətimizə qaytaraq!"]</ref>. 2020-ci ildə Şahdağ Milli Parkında [[Azərbaycan Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi]], İDEA İctimai Birliyi və WWF Azərbaycanın birgə həyata keçirdiyi unikal layihə sayəsində Qafqazda zubrların populyasiyası yenidən bərpa olunmağa başlamışdır.