Sinonim: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 78.181.211.253 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Sura Shukurlu tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
|||
Sətir 5:
== Sinonimik cərgə ==
Sinonimik cərgə ən azı 2 sözdən ibarət olur: məhəbbət-sevgi, sağlam-gümrah. Sinonimik cərgə bir neçə sözdən ibarət ola bilər: igid-cəsur-şücaətli-qoçaq; dünya-aləm-cahan-kainat. Sinonimik cərgənin müəyyənləşməsində sözlərin leksik-semantik variantlılığı nəzərə alınmalıdır. Sinonimlər ya həqiqi, ya məcazi, ya da həm həqiqi, həm də məcazi mənada sinonimik cərgə təşkil edir. Sinonimik cərgədə sözlərin biri cərgənin məna əsasını, ümumi mənanı daha aydın ifadə etdiyi üçün dominant söz, əsas söz hesab edilir. Ürək-qəlb-könül sinonimləri üçün
Sinonimlər fikrin daha dəqiq ifadəsinə xidmət edir. Sinonimlər mətndə bir-birini əvəz edə bilər. Bu, sinonim cərgə üzvlərinin müəyyən leksik-semantik variantlarının eyni olmasından irəli gəlir. Bu baxımdan, sinonimlər dublet sözlərdən fərqləndirilməlidir. Dublet sözlər eyni mənalı sözlərdir: gözlük-çeşmək-eynək; sait-səsli; [[dilçilik]]-[[linqvistika]]; aktiv-fəal və s. Belə sözlər nə mənasına görə, nə də üslubi baxımından fərqli olmur. Ona görə də dublet sözlər bir-birini hər yerdə əvəz edə bilir. Belə sözlər [[dil]] üçün ağırlıq təşkil edir. Dilin inkişafı ya sistemin təzyiqi ilə belə sözlərin unudulmasına, ya da əlavə [[məna]] çalarlığı qazanıb sinonimə çevrilməsinə səbəb olur.
Sətir 11:
Sinonim cərgənin üzvləri müəyyən məna çalarlığına, leksik-semantik variantlarına, üslubi xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərqlənə bilər. Bu baxımdan leksik-semantik və ya ideoqrafik sinonimlər üslubi sinonimlərə qarşı qoyulur. Leksik-semantik sinonimlər leksik normanın gözlənilməsinə, fikrin daha dəqiq ifadəsinə xidmət edir. Məsələn; yığmaq-toplamaq, gözəl-qəşəng, təmiz-saf və s. [[Üslub]]i sinonimlər nitqin üslubi rəngarəngliyini, fikrin təsirliliyini, emosional-ekspressiv çalarlığını təmin etməyə xidmət edir: ailə-külfət, bağlamaq-qıfıllamaq, varlı-zəngin, get-itil və s.
Fikrə əlavə mənfi çaları gətirməyə xidmət edən sinonimlər kakofemiz adlanır. Məsələn; getmək-itilmək-rədd olmaq; yaşamaq-sürünmək; qoca-kaftar və s.
Sinonim cərgənin üzvləri evfemizm də ola bilər: hamilə- ikicanlı; ölmək-vəfat etmək-dünyadan köçmək və s.
Sinonim sözlər eyni [[nitq hissəsi]]nə aid olur: müharibə-dava, dava-dərman(isim); gözəl-göyçək(sifət); çox-xeyli(say); vuruşmaq-döyüşmək-dalaşmaq(feil); son-axır, arxa-geri(zərf).
Sözlərin sinonimləşməsi dilin həm daxili imkanları hesabına, həm də başqa dillərdən alınmalar hesabına ola bilər. Sinonim [[cərgə]]nin yaranmasında sözlərin çoxmənalılığı, sözlər arasında [[omonim]]lik və [[antonim]]lik münasibətləri də əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycan dilçiliyində sinonimlər üçün müxtəlif kökə malik olma da bir əlamət kimi qəbul edilir.Ona görə də bir kökdən törəyən ödəmə-ödəniş, dolaşmaq-dolanmaq, görkəm-görünüş kimi sözləri sinonim deyil, variant [[sözlər]] kimi qəbul edirlər. Bəzi dillərdə eyni kökdən törəyən, yaxud da eyni [[şəkilçi]] ilə yaradılan sözlərin sinonimləşmədə mühüm rolu olduğu göstərilir: rus dilində
== Nümunələr ==
{| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|- bgcolor="#CCCCCC" align="center"
! '''Söz''' || '''Hərf dəyişməsi'''
|-
| Gözəl || Qəşəng
Sətir 37:
Qaç-yüyür
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
Sətir 43:
* Məhəmməd Məmmədov "Dilçiliyə giriş" Bakı-2017
* Əbülfəz Rəcəbli "Dilçiliyə giriş" Bakı-"Nurlan"-2008
* Güvən nəşriyyat "Azərbaycan dili" qayda kitabı
[[Kateqoriya:Leksikologiya]]
| |||