|
|doğum yeri = [[Salyan]], [[Salyan sultanlığı]]
|vəfat tarixi = 1852
|vəfat yeri = [[Tiflis]], [[Tiflis qəzası]], [[Tiflis quberniyası]], [[Qafqaz canişinliyi]], [[Rusiya imperiyası]]
|uşağı = [[Əhməd Hüseynzadə]]
|vikianbar =
}}
'''Axund Məhəmmədəli Hüseynzadə''' ({{DVTY}}) — [[Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi|Qafqaz müsəlmanlarının]] ilk [[Şeyxülislam|şeyxülislamışeyxülislam]]ı. 1823-cü ildə [[Cənubi Qafqaz|Zaqafqaziya]] şiələrinə dini başçılıq etmək üçün [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]] tərəfindən təsis edilən ilk şeyxülislam rütbəsinə təyin edilib. O, [[Azərbaycan]] [[Publisist|publisisti,]] rəssam və yazıçısı [[Əli bəy Hüseynzadə]]nin ana tərəfdən babasıdır. [[Şeyxülislam]] 1852-ci ilə kimi [[Zaqafqaziya Ali Ruhani İdarəsi|Zaqafqaziya Ali Ruhani İdarəsinə]]nə rəhbərlik edib. Dini idarə o zaman [[Qafqaz|Qafqazın]]ın iqtisadi və siyasi mərkəzi olan [[Tiflis]] şəhərində yerləşirdi.
== Həyatı ==
=== Fəaliyyəti ===
Müəyyən məsələlərdə hökumətə tabeçilikdən imtina etmiş [[axund]] və [[Molla|mollalarımolla]]ları cəzalandırmaq onun üçün çox çətin və ağır idi. Rusiyanın [[Azərbaycan]]da həyata keçirdiyi siyasət isə xalq kütlələrinin narazılığını artırmışdı, din xadimləri daha bu narazılığı yatırmaqda imperiyaya yardımçı olmaq istəmirdilər. [[Şəki|Nuxa]] [[Nuxa Qazısı|qazısı]] [[Əbdül Lətif Əfəndi]], [[Şuşa]] [[Qazı|qazısıqazı]]sı [[Əbdil Qasım]] itaətsizliyin əsas təşkilatçılarına çevrilmişdilər. Mollalar vergilərin yığılmasında çar məmurlarına maneçilik törədir, xütbələrində [[Rusiya|Rusiyanı]]nı dinsizlikdə günahlandırırdılar.
[[Şeyxülislam|Şeyxülislamın]]ın üsyana və üsyançılara qarşı mübarizəsi [[Qafqaz canişinliyi|Qafqaz Canişini]] [[Knyaz Baryatınski]]nin qətiyyən təmin etmirdi. Hətta onunla Tiflisdə etdiyi söhbətlərdə verdiyi göstərişlər Şeyxülislamın etirazlarına səbəb olmuşdur. Bu etirazlar [[Sankt-Peterburq|Peterburqa]] çatdıqda, qəribə də olsa, Şeyxin fikirləri əsas götürülərək 6 dekabr 1846-cı ildə çar [[I Nikolay]] fərmanla [[Azərbaycan]] bəylərinin torpaq üzərində irsi mülkiyyət hüququnu tanıdı və mülkiyyət bölgüsü məsələlərinin rus qanunları ilə yanaşı, şəriət əsasında da həll edilməsinə icazə verdi. Bununla da şəriət məhkəmələrinin rolu genişləndi və Şeyxülislamın təsir imkanları da artdı.
Onun dövründə 1834-cü ildə [[Yelizavetpol qəzası]]<nowiki/>nda yerləşən [[İmamzadə türbəsi (Gəncə)|İmamzadə məscidinə]] məxsus torpaq sahəsi lazımi sənədlərin olmaması bəhanəsi ilə müsadirə edilmiş, yalnız Şeyxülislamın əks-reaksiyasından sonra 1844-cü ildə geri qaytarılmışdır.
== Sonrakı fəaliyyəti ==
1828-ci ildə [[Təbriz]] [[müctəhid]]i [[Mir Fəttah Təbatəbai|Ağa Mir Fəttah Təbatəbai]] Qafqazın şiə məzhəbindən olan ruhanilərə başçı təyin olunandan sonra Şeyxülislam daha ağır təzyiqlərə məruz qaldı.
Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadə [[Bağdad]]da təhsil alsa da, [[Rusrus dili|rus dilinə]]nə və ədəbiyyatına dərindən bələd idi. [[Sankt-Peterburq|Peterburq]] və [[Moskva]] şəhərləində dəfələrlə səfər etmişdir. Hətta şeyx zamanında [[Moskva Cümə Məscidi|Moskvada Cümə məscidinin]] tikilməsi məsələsini də qaldırmişdı.
Şeyxülislam Məhəmmədəli Hüseynzadə 1846-cı ildə istefa verdi və onun yerinə neçə illər bir yerdə işləmiş, müavini [[Fazil İrəvani|Axund Fazil İravani]] keçdi.
| 