17:44, 6 fevral 2010 tarixindəki versiya redaktə İrada (müzakirə \| töhfələr) 20.876 redaktə Redaktənin izahı yoxdur ← Əvvəlki redaktə		17:55, 6 fevral 2010 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar İrada (müzakirə \| töhfələr) 20.876 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: [[Şəkil:Nizami - Khusraw discovers Shirin bathing in a pool.jpg\|thumb\|200px\|"Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi" (Xəmsə). [[Sultan Məhəmməd]]. [[Təbriz]] məktəbi. [[1539]]-[[1543]]]] '''Azərbaycan miniatürləri''' - ~~Azərbaycanın~~[[Azərbaycan]]ın orta əsr [[miniatür sənəti]]. [[İslam]] dini ehkamlarının hökm sürdüyü orta əsrlərdə Azərbaycanda rəssamlığın müxtəlif növlərində (boyakarlıq, "siyah qələm" və s.) [[insan]] obrazlarının təsviri sahəsində gözəl ənənələri olmuşdur. Miniatür sənətinin bu dövrdə yüksək inkişafı bunu aydın sübut edir. Yaxın və Orta Şərq xalqları incəsənətinin maraqlı və zəngin hissəsini təşkil edən Azərbaycan miniatür sənəti dünya incəsənəti tarixində özünəməxsus yer tutur. Sətir 10: Kitab illüstrasiyası kimi yaranıb formalaşan Azərbaycan miniatür sənətinin təşəkkül tarixi dəqiq müəyyən edilməmişdir. Lakin XIII əsrin əvvəllərində Əbdülmömin Məhəmməd əl-Xoyinin "Vərqa və Gülşa" əlyazmasına çəkdiyi miniatürlərin (Topqapı muzeyi, İstanbul) üslubu, bədii sənətkarlıq xüsusiyyətləri bu miniatürlərin ilkin olmadığını, müəyyən bir ənənəyə əsaslandığını və miniatür sənətinin daha qədimdən mövcud olduğunu göstərir. "Vərqa və Gülşa"ya çəkilmiş miniatürlər yalnız Azərbaycanda deyil, Yaxın və Orta Şərqdə bu sənətin ən qədim nümunələrindən sayılır. [[Şəkil:Artaban and Ardashir.jpg\|left\|thumb\|Əsr düşmüş [[parfiya]] şahı Ərtaban sasani şahı Ərdəşirin önündə. "Böyük Təbriz Şahnaməsi". [[1330]]-cu il.]] XIII-XIV əsrlərdə [[Marağa]], [[Təbriz]] və Azərbaycanın başqa şəhərlərində xəttatlıq və miniatür sənəti sürətlə inkişaf etmiş, Təbriz şəhəri Şərqdə bədii yaradıcılığın, kitab sənəti, kalliqrafiya və miniatür boyakarlığının ən qüdrətli mərkəzinə çevrilmişdi. Bu əsrlərdə Çin-~~uyğur~~Uyğur sənətindən faydalanan rəssamlar Uzaq Şərq xalqlarından gələn təsvir forması və ifadə vasitələrini yerli ənənələrlə - səthi-dekorativ forma ilə uyğunlaşdırmağa çalışırlar. [[Şəkil:SchoolOfTabriz4.jpg\|thumb\|150px\|İsfəndiyarın qurdlarla savaşı. "Demott Şahnaməsi". 1370-ci il]] XIV əsrin ortalarından Təbriz rəssamları qrafik və boyakarlıq üslublarının uğurlu sintezindən doğan bədii üslub yaratdılar. Bu yeni üslubun formalaşması [[1340]]-50[[1350]] illərə aid edilən "Böyük Təbriz Şahnaməsi", yaxud "Demott Şahnaməsi" adlanan məşhur əlyazmanın miniatürlərində öz əksini tapmışdır. Əksəriyyəti dövrün görkəmli rəssamları Əhməd Musa və Şəmsəddin tərəfindən çəkilmiş bu miniatürlər hazırda dünyanın bir çox muzey və kitabxanalarında saxlanılır. Bu əlyazmanın miniatürlərindən hələlik 58-i məlumdur. Tədqiqatçılar Təbriz miniatür məktəbinin bu dövrdəki inkişafını, xüsusilə "Demott Şahnaməsi"nin illüstrasiyalarını yüksək qiymətləndirmişlər. Fransız sənətşünası Östaş dö Lorey yazır: "miniatür sənəti heç vaxt bu qədər əzəmətli, akademizmdən uzaq və belə orijinal olmamışdır". == XV əsr == [[Şəkil:Farhad meets Shirin.jpg\|thumb\|left\|150px\|"[[Xosrov və Şirin]]" əlyazmasından miniatür. [[1405]]-[[1410]]-cu illər]] Azərbaycan miniatür sənətinin bədii üslub xüsusiyyətləri XV əsrin əvvəllərində daha da təkmilləşir. [[Nizami ~~Gəncəvinin~~Gəncəvi]]nin "[[Xosrov və Şirin (Nizami)\|Xosrov və Şirin ]]" poeması ([[1405]]-[[1410]], Frir qalereyası, [[Vaşinqton]]), sonuncu Cəlair hakimi Sultan Əhmədin şeirlər "Divanı"na çəkilmiş dahi rəssam Əbd-əl-Xayyinin rəsmləri ([[1405]]-10[[1410]], Frir qaleryası, Vaşinqton) və [[Əssar ~~Təbrizinin~~Təbrizi]]nin "Mehr və Müştəri" əsərinə ([[1419]]) çəkilmiş illüstrasiyalardakı xəttat (Cəfər Təbrizi) üslub, bədii sənətkarlıq məziyyətləri Təbriz məktəbinin kamilləşməsini göstərir. XV əsrin əvvəllərindən başlayaraq Təbriz uzun müddət Yaxın və Orta Şərq şəhərlərini qabil sənətkarlarla təmin edən qüdrətli sənət mərkəzi olmuşdur. Məşhur alman sənətşünası F.Şults Təbriz məktəbini qonşu Şərq ölkələrində miniatür sənətinin inkişafına əsaslı təsir göstərmiş "ana məktəb" ("Mutter Schule") adlandırmışdır. [[Şəkil:Bakuwi miniature.jpg\|thumb\|Əbdülbaqi Bakuvinin çəkdiyi "İki əmir" portreti. Topqapı muzeyi, [[İstanbul]]]] XV əsrdə Təbriz məktəbinin təsirilə [[Şamaxı]] və [[Bakı]]da miniatür sənəti inkişaf etməyə başlayır. Bu dövrdə "Şərq poeziyası antologiyası", yaxud "Şamaxı antologiyası" ([[1468]], Britaniya muzeyi, [[London]]) və b. əlyazmalarına çəkilmiş illüstrasiyalar, [[Əbdülbaqi ~~Bakuvinin~~Bakuvi]]nin çəkdiyi tək və ikifiqurlu portretlər ("Mehtər", "İki əmir"; Topqapı muzeyi, [[İstanbul]]) [[Şamaxı]] və [[Bakı]] rəssamlarının ən yaxşı miniatürləri sırasına daxildir. XV əsrin axırlarında Təbriz miniatür məktəbi yeni yüksəliş dövrünü keçirir. 1481-ci ildə Sultan Yaqub üçün hazırlanan və I Şah İsmayıl dövründə tamamlanan İstanbul "Xəmsə"sinə XVI əsrin əvvəllərində çəkilmiş 9 miniatür obrazlı ifadə vasitələrinə, kompozisiyanın mürəkkəbliyi və təmtəraqlı dekorotivliyinə, kolorit zənginliyinə görə ("Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi", "İsgəndər və Dara", "İsgəndər və çoban", "İsgəndər Nüşabənin sarayında" və s.) XVI əsrə aid eyni məzmunlu miniatürlərdən əsaslı surətdə fərqlənir, bədii sənətkarlıq baxımından daha qiymətli hesab edilir. Bu əsərlərin XVI əsrdə Təbriz miniatür məktəbinin banisi Sultan Məhəmməd, onun müasirləri və tələbələri tərəfindən çəkilməsi şübhəsizdir. Təsadüfi deyil ki, bu dövrdə və daha sonralar Təbrizdə işlənmiş, lakin müəllifləri bəlli olmayan ən dəyərli miniatürlər adətən Sultan Məhəmməd məktəbinə, yaxud onun üslubuna aid edilir. XV əsrin axırlarında Təbriz miniatür məktəbi yeni yüksəliş dövrünü keçirir. [[1481]]-ci ildə [[Sultan Yaqub]] üçün hazırlanan və [[I Şah İsmayıl]] dövründə tamamlanan [[İstanbul]] "Xəmsə"sinə XVI əsrin əvvəllərində çəkilmiş 9 miniatür obrazlı ifadə vasitələrinə, kompozisiyanın mürəkkəbliyi və təmtəraqlı dekorotivliyinə, kolorit zənginliyinə görə ("Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi", "İsgəndər və Dara", "İsgəndər və çoban", "İsgəndər Nüşabənin sarayında" və s.) XVI əsrə aid eyni məzmunlu miniatürlərdən əsaslı surətdə fərqlənir, bədii sənətkarlıq baxımından daha qiymətli hesab edilir. Bu əsərlərin XVI əsrdə Təbriz miniatür məktəbinin banisi Sultan Məhəmməd, onun müasirləri və tələbələri tərəfindən çəkilməsi şübhəsizdir. Təsadüfi deyil ki, bu dövrdə və daha sonralar Təbrizdə işlənmiş, lakin müəllifləri bəlli olmayan ən dəyərli miniatürlər adətən Sultan Məhəmməd məktəbinə, yaxud onun üslubuna aid edilir. == XVI əsr ==▼ ▲== XVI əsr == Təbriz miniatür məktəbinin inkişaf zirvəsi XVI əsrin ortalarına təsadüf edir. Mərkəzləşmiş [[Səfəvilər]] dövlətinin yaranması ilə bağlı Azərbaycanın paytaxtı Təbriz şəhəri yenidən Yaxın və Orta Şərqdə mədəniyyətin, estetik fikrin, bədii yaradıcılığın, əsas mərkəzinə çevrilir. Təbrizdə Şah İsmayıl və Təhmasibin saray kitabxanasında böyük ustad Sultan Məhəmmədin rəhbərliyi altında [[Mir Müsəvvir]], [[Mirzə Əli Təbrizi]], [[Mir Seyid Əli]], [[Müzəffər Əli]] kimi istedadlı yerli rəssamlarla yanaşı, [[Kəmaləddin Behzad]], [[Şeyxzadə]], [[Ağamirək İsfahani]], [[Şah Mahmud Nişapuri]], [[Dust Məhəmməd]] kimi şərqin görkəmli sənətkarları, xəttat və rəssamları fəaliyyət göstərirdilər. XVI əsrin əvvəllərindən başlayaraq Təbriz miniatür məktəbinin klassik ədəbiyyatla əlaqəsi daha da genişlənir. Firdovsi, Nizami, Sədi, Hafiz, Cami, Nəvai, Əmir Xosrov Dəhləvi və b. klassiklərin əsərləri, poetik süjet və obrazları Təbriz rəssamlarının yaradıcılığında əsas yer tutur. Təsviri sənətdə ən çox və ən dəyərli miniatürlər bu iki əsərə - "Şahnamə" və "Xəmsə"yə çəkilirdi. XVI əsrin əvvəllərində Təbriz məktəbinin bədii üslub xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirən miniatürlərdən [[1524]]-cü il tarixli "Xəmsə" (Metropoliten-muzey, [[Nyu-York]]), "[[Şahnamə]]" (Şərqşünaslıq in-tu, Sankt-Peterburq), "Quy və çovkan", [[1528]]-ci il tarixli "Cami ət-təvarix" (hər ikisi M.Y.Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq) əlyazmalarına çəkilmiş illüstrasiyalar diqqəti cəlb edir. Bəsit kompozisiya quruluşu, koloriti, obrazların həlli və mənzərə motivlərinin təsvir baxımından nisbətən sadə və yığcam olan bu əsərlər 15 əsr miniatürlərinin lakonik üslub xüysusiyyətlərindən təmtəraqlı dekorativ xarakter daşıyan yeni üsluba keçid mərhələsini təşkil edir. Təbriz məktəbi simasında [[1530]]-40[[1540]]-cı illərdə Şərq miniatür sənəti ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatır. Bu dövrdə bədii-estetik və sənətkarlıq baxımından ən dəyərli miniatürlərlə bəzədilmiş bir çox qiymətli əlyazmalar hazırlanır. [[Şəkil:Khamseh Nizami 001.jpg\|thumb\|"Sultan Səncər və qarı". "[[Xəmsə]]" ([[1539]]-43[[1543]], Britaniya muzeyi, [[London]])]] Son dərəcə zərif işlənmiş 3 kiçik miniatürlü "Şah və Dərviş" (M.Y.Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq), 258 miniatürlə bəzədilmiş "Şahnamə" (1537; miniatürlərin bir qismi Nyu-Yorkdakı Metropoliten-muzeydə, qalan hissəsi Nyu-Yorkda, Haufton kolleksiyasındadır) və 14 ədəd nadir miniatürü ilə dünya şöhrəti qazanmış "Xəmsə" (1539-43, Britaniya muzeyi, London) əlyazmaları zəngin bədii tərtibatı, nəfis dekorativ bəzəyinə görə Şərqdə kitab sənətinin və miniatür boyakarlığının şah əsərləri hesab edilir. "Şahnamə"yə çəkilmiş miniatürlərdən Sultan Məhəmmədin "Keyumərzin məclisi", "Zöhhakın edam edilməsi", Mirzə Əli Təbrizinin "Hindistan elçilərinin qəbulu", Müzəffər Əlinin ov və döyüş səhnələri, Mir Seyid Əlinin saray məclisləri təsvir olunan əsərləri, "Xəmsə"yə çəkilmiş miniatürlərdən Sultan Məhəmmədin "Sultan Səncər və qarı", "Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi", "Məhəmməd Peyğəmbərin meracı". Mir Müsəvvirin "Ənuşirəvan və bayquşların söhbəti", Mirzə Əli Təbrizinin "Xosrov Bərbədin musiqisini dinləyir", "Şapur Xosrovun portretini Şirinə göstərir", Mir Seyid Əlinin "Dilənçi qarının Məcnunu Leylinin yanına gətirməsi" və s. əsərlər Şərq miniatür sənətinin zirvəsini təşkil edir. Şərq rəssamlarının ən çox sevdiyi "Şahnamə" və "Xəmsə" süjetləri parlaq, klassik ifadəsini məhz bu iki əlyazmada - Sultan Məhəmməd və onun müasirlərinin əsərlərində tapmışdır. Belə süjet və obrazlarla yanaşı, Azərbaycan rəssamları digər poetik əsərlərə də orijinal miniatürlər çəkmişlər. Bunlardan Sultan Məhəmmədin 1530 illərdə Hafizin "Divan"ına çəkdiyi "Şam Mirzənin kef-musiqi məclisi", "Meyxanada", naməlum rəssamların Ə.Cami, Əmir Xosrov Dəhləvi və b. klassiklərin əsərlərinin əlyazmalarına, Sədinin külliyatına (hamısı M.Y.Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq) və b. əlyazmalarına çəkdikləri miniatürləri göstərmək olar. Sultan Məhəmmədin "Meyxanada" əsərində təsvir olunan surətlər daxili psixoloji ifadəliliyi və obrazların bir qədər qroteskvarı, satirik planda işlənməsi baxımından şərq miniatür sənətində nadir əsərlərdən hesab edilir. Sətir 57 ⟶ 58: == Əlyazmalar İnstitutunda Miniatür sənətimizin inciləri == [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]nın [[Əlyazmalar İnstitutu]] Sənainin “Həqiqət Bağı” ([[1625]]-ci ildə çəkilmişdir), [[Əmir Xosrov Dehləvi]]nin “Səkkiz Behişt” ([[1579]]), [[Nizami Gəncəvi]]nin “[[Yeddi ~~Gözəl~~gözəl (Nizami)\|Yeddi Gözəl]]” ([[1636]]), Urfinin “Divan” (XVII əsr), [[Hafiz Şirazi]]nin “Divan” ([[1584]]), Məktəbinin “Leyli və Məcnun” (XII əsr), Əmir Şahinin “Nuşafərin və Gövhərtac” ([[1829]]), “Divan” (1573) və [[Məhəmməd Füzuli]]nin “Divan”ı (XII əsr) və s. əsərləri də daxil olmaqla miniatür ilə bəzədilmiş bir çox kitablara malikdir. Bu rəngarəng miniatürlərdə müxtəlif ov, musiqi dinləmə, rəqs, yemək, bağçılıq, savaş və məhəbbət səhnələri, eləcə də təbii mənzərələr, güllər, bağlar, bülbüllər, çiçəkləyən ərik ağacları öz əksini tapmışdır. Nizaminin “Xəmsə”sində olan ən məşhur miniatürlərdə Leyli və Məcnun, Xosrov və Şirinin məhəbbət hekayələri təsvir olunur.

Təbriz miniatür məktəbi: Redaktələr arasındakı fərq