Otto Han: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Şəxslər
{{Tərcümeyi-hal qutusu
|şəkil_adışəkil = Bundesarchiv Bild 183-46019-0001, Otto Hahn.jpg
|şəxs_adı=Otto Hahn
|şəkil məlumat =
|şəkil_adı=Bundesarchiv Bild 183-46019-0001, Otto Hahn.jpg
|şəkil miqyası = 200
|şəkil_başlığı= Otto Hahn
|Adı = OTTO HAN
|doğum_tarixi= [[8 mart]] [[1879]]
|Tam Adı =
|doğum_yeri= [[Frankfurt]], [[Almaniya]]
|Digər Adları =
|vəfat_tarixi= [[28 iyul]] [[1968]]
|vəfat_yeriDoğum Tarixi = [[Göttingen8 mart]], [[Almaniya1879]]
|doğum_yeriDoğum Yeri = [[Frankfurt]], [[Almaniya]]
|vəfat_tarixiÖlüm Tarixi = [[28 iyul]], [[1968]]
|Ölüm Yeri = [[Göttingen]], [[Almaniya]]
|Ölüm Səbəbi =
|Rəsmi vebsaytı =
}}
|}
 
'''Otto Han''' - alman [[kimya]]çısıkimyaçısı, radiokimyanın pioneri, [[atom nüvəsi|nüvə]] izometriyasının və [[uran]]da nüvə parçalanmasının [[kəşf]]çisikəşfçisi (Nobel mukafatı 1944) olmuşdur. O nüvə kimyasının atası sayılır.
 
== Uşaqlığı ==
 
Otto han Frankfurtda şüşəçi və insiharçı Henrih Hanın ailəsində anadan olmuşdur. Otto və onun böyük qardaşları Karl, Heyner və Yulius gözəl uşaqlıq həyaıhəyatı keçirmişlər. Öz nailiyyətlərinə malik olduğu novatorluq ideyaları sayəsində çatmış olan atası oğlunda arxiterktorluqarxitektorluq istedadı görürüdü. AnacqAncaq sonralar Ottonun sənaye kimyaçıkimyaçısı olmaq arzusunu eşidəndə o etiraz etməmişdir.
==Uşaqlığı==
Otto han Frankfurtda şüşəçi və insiharçı Henrih Hanın ailəsində anadan olmuşdur. Otto və onun böyük qardaşları Karl, Heyner və Yulius gözəl uşaqlıq həyaı keçirmişlər. Öz nailiyyətlərinə malik olduğu novatorluq ideyaları sayəsində çatmış olan atası oğlunda arxiterktorluq istedadı görürüdü. Anacq sonralar Ottonun sənaye kimyaçı olmaq arzusunu eşidəndə o etiraz etməmişdir.
 
== Təhsili ==
 
Klinqer-yuxarı məktəbində orta təhsilini başa vurduqdan sonra Otto Han 1897-ci ildə Marburq Universitetində kimya və minerologiya sahəsində təhsilinə başalyırbaşlayır. Üçüncü və dördüncü semetrinisemestrini o Münhen Universitetində Adolf von Bayerin yanında keçirir. 1901-ci ildə Marbirq Universitetində üzvü kimya sahəsində yazdığı "İzoeqenolsun bromderivatı" adlı doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək elmi dərəcə alır. Bir illik hərbi xidmətdən sonra gənc kimyaçı iki il elmi rəhbəri Teodor Tsinkenin yanında assistentlik edir.
 
1904-cü ildə Han ingilis dilini zaxşılaşdırmaqyaxşılaşdırmaq məqsədilə Londondakı University Collegə gedərək orada təsir qaşınqazın kəşfçisi professor Vilyam Ramzeyin yanında çalışır. 1905-ci ildə o Kanadaya gedərək McGillİ-niversitetindəMcGilli Universitetində [[Ernest Rezerford]]un yanında öz biliyini dərinləşdirir. Burada Han radioaktiv kimyəvi elemntelement olan Torium C, Radium D və Radioactiniumu kəşf edir.
== Berlindəki tədqiqatları ==
[[Şəkil:Otto_Hahn_und_Lise_Meitner.jpg|thumb|Otto Han və [[Lisa Maytner]] kimya [[laboratoriya]]sındalaboratoriyasında, 1913]]
 
1906-cı ildə Otto hanHan [[Almaniya]]ya dönərək Berlin TU-daəda [[Emil Fişer]]in yanında çalışmağa başlayır. Burada o öz [[laboratoriya]]sına sahib olur. Primitiv cihazların köməyi ilə Han Mesotorium İI, Mesotorium İİII və İoniumu kəşf edir. Mesotorium İI (Radiumradium 228) sonrakı illərdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, ondan əvvləvvəl kəşf olunmuş Radiumradium 226 [[tibb]]də geniş tətbiq tapmışdır. 28 sentyabr 1907-ci ildə o Berlində fizik [[Liza Maytner]] ilə tanış olur. Onların 30 illik birgə elmi fəaliyyəti həm də aralarında dərin dostluluqdostluq münasibətləri ilə bağlı idi. 1909-cicu ilədildə OtooOtto Hana "geriyə radiaktiv təkanı" aşkarlamaq nəsib olur. O, Liza Mayntner ilə birlikdə yeni yaratdıqları "geriyə radiaktiv təkan üsulu" ilə çoxlu sayda yeni radiaktiv substanslar kəşf edirlər. 1910-cu ilədildə Han proffesorprofessor vəzifəsini alır və 1912-ci ildən Berlin-Dalemdə, Kayzer-Vilhelm. İnstitutunun radiokimya şöbəsinə rəhbərlik edir. 1928-1946-cı illərdə o həmin institutun direktoru vıəzifəsindəvəzifəsində çalışmışdır. 1924-cü ilədildə o Prussiya elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.
==Berlindəki tədqiqatları==
[[Şəkil:Otto_Hahn_und_Lise_Meitner.jpg|thumb|Otto Han və [[Lisa Maytner]] kimya [[laboratoriya]]sında, 1913]]
 
1906-cı ildə Otto han [[Almaniya]]ya dönərək Berlin TU-daə [[Emil Fişer]]in yanında çalışmağa başlayır. Burada o öz [[laboratoriya]]sına sahib olur. Primitiv cihazların köməyi ilə Han Mesotorium İ, Mesotorium İİ və İoniumu kəşf edir. Mesotorium İ(Radium 228) sonrakı illərdə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki, ondan əvvl kəşf olunmuş Radium 226 [[tibb]]də geniş tətbiq tapmışdır. 28 sentyabr 1907-ci ildə o Berlində fizik [[Liza Maytner]] ilə tanış olur. Onların 30 illik birgə elmi fəaliyyəti həm də aralarında dərin dostluluq münasibətləri ilə bağlı idi. 1909-ci iləd Otoo Hana "geriyə radiaktiv təkanı" aşkarlamaq nəsib olur. O Liza Mayntner ilə birlikdə yeni yaratdıqları "geriyə radiaktiv təkan üsulu" ilə çoxlu sayda yeni radiaktiv substanslar kəşf edirlər. 1910-cu iləd Han proffesor vəzifəsini alır və 1912-ci ildən Berlin-Dalemdə, Kayzer-Vilhelm.İnstitutunun radiokimya şöbəsinə rəhbərlik edir.1928-1946-cı illərdə o həmin institutun direktoru vıəzifəsində çalışmışdır. 1924-cü iləd o Prussiya elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.
1921-ci ilin fevralında Otto Han Uran Z-in kəşikəşfi haqqında ilk xəbəri yayır. Bu nüvə izometriyasının kəşfi idi. 1936-cı ildə digər alman alimi Vayçneker bu fenomenin nəzərəinəzəri əsaslarıəsaslarını işləyir. Bu kəşfi üçün Otto Han 1923-cü ilədildə Maks Plank instutuİnstitutu tərəfindən Kimya üzrə nobel mükafatına layiq görülür.
 
1920-ci ildə Otto hanHan yeni tədqiqat sahəsi yaradır: tətbiqi radiokimya. Bu elm sahəsi ilə o ümumi kimyəvi və fiziki məsələlərin həlli ilə məşğul olur. „Applied"Applied Radiochemistry“Radiochemistry" onun ingilis dilində yazdığı kitabıbkitabın sərlövhəsidir. Bu kitabda onun 1933-cü ildə [[Nyu-York]]da İthaça [[Universitet]]indəUniversitetində oxudğöuoxuduğu mühazirələr cəmlənmişdir.
 
== Nüvə parçalanmasının kəşfi ==
 
Liza Maytner və ssistentiassistenti Frits Ştrasmanla birlikdə Han əvvəllər italyan alimi [[Enriko Fermi]] tərəfindən 1934-cü ildə başlanmış araşdırmaları davam etdirməyə başlayırlarbaşlayır. 1938-ci ilə qədərəqədər bütün alimlər fikirləşdirdilərfikirləşirdilər ki, uran atomunu neytronlarla bombardamnbombardman etdikdə atom nömrəsi 92-dən böyük olan element yarana bilər. 1938-ci ildə Liza Maytner Almaniyada sağçıların hakimiyyəti dövründə malik olduğu yəhudyəhudi mənşəniyə görə təhlükə altına düşdüyü üçün öncə Hollandiyaya, sonra isə İsveçə köçür.
 
17 dekabt 1938-ci ildə apardığı sınaqlar nəticəsində alimlər qərara gəlirlər ki, uran nüvəsi orta ağırlıqlı atomlara parçalanır. Bu nüvə parçalanmasının kəşfi idi. Han və ŞtrasmanınınŞtrasmanın işlərinin nəticələri 6 yanvar 1939-cu ildə "Təbiət elmləri" jurnalında çap olunur. Bu işlə sübut edilmişdir ki, uran daha kiçik elementlərə parçalanır. Bundan birabir az sonra, 11 fevral 1939-cu ildə Liza Maytner və onun qohumu Otto Robert Friş nüvə parçalanmasının ilk nəzəri-experimentaleksperimental əsaslarını "Nature" jurnalında ingilsingilis dilində çap etdirirlər.
 
[[İkinci dünya müharibəsi]] ərəfəsində Otto Han öz əməkdaşları ilə birlikdə [[Uranuran]]ın parçalanma reaksiyası üzərində işləyərək 1945-ci ililə qədər 25 yeni elementin və 100 [[izotrop]]un siyahısnı tərtib edirləredir. Müharibənin sonunda o digər alman alimləri ilə birlikdə həbs olunaraq [[İngiltərə]]yə, KembircinKembricin yaxınlığında yerləşən düşərgəyə aparılır. 1946-ci ilədildə onun Almaniyaya qayıtmasına icaəicazə verilir.
 
== Aldığı mükafatlar ==
 
1944-ci ildə İsveç krallığı Otto Hanı nüvə parçalanmaısnınparçalanmasının kəşfinə görə [[Nobel mükafatı]]na layiq görür. O bu mükafatın özünü yalnız müharibədən sonra 1946-cı ildə ala bilir.
Müharibədən sonrtakı illərdə Otto Han [[Maks Plank]] cəmiyyətinə rhəbərlik edir, ona dünyada böyük uğur gətirir. O bu cəmiyyətə 1946-1960-ci illərdə rəhbərlik etmişdir. [[Müharibə]]dən sonra Otto han nüvə enerjisinin hərbi məqsədlər üçün istifadəsi əleyhinə çıxışlara qoşulur və bu hərəkətdə aktiv iştirak edir. Han 1955-ci ildə Maynau qətnaməsinin təşəbüsskarlarından biri olur. Bu qətnamədə o digər Nobel mukafatçıları ilə birlikdə nüvə silahının təhlükəsi haqqında xəbərdarlıq edrilər.
 
Müharibədən sonrtakısonrakı illərdə Otto Han [[Maks Plank]] cəmiyyətinə rhəbərlikrəhbərlik edir, ona dünyada böyük uğur gətirir. O bu cəmiyyətə 1946-1960-ci illərdə rəhbərlik etmişdir. [[Müharibə]]dənMüharibədən sonra Otto hanHan nüvə enerjisinin hərbi məqsədlər üçün istifadəsi əleyhinə çıxışlara qoşulur və bu hərəkətdə aktiv iştirak edir. Han 1955-ci ildə Maynau qətnaməsinin təşəbüsskarlarındantəşəbbüskarlarından biri olur. Bu qətnamədə o digər Nobel mukafatçıları ilə birlikdə nüvə silahının təhlükəsi haqqında xəbərdarlıq edriləredirlər.
Otto Han dünaynın bir çox [[universitet]]lərinin fəxri doktoru seçilmişdir. O ümumlikdə 45 elmi məktəbin mükafatına layiq görülür. Bu mükafatlar arasında Almaniyanın "Xidmətlərinə görə" ordeni, Fransa Fəxri legionunun zabit adı, Papa Yohan XXİİİ tərəfindən Romada verilən qızıl [[medal]] və digərləri vardır. Ottio Han 1958-ci iləd [[SSRİ]] [[Elmlər Akademiyası]]nın fəxri üzvü seçilir. Amma o bundan imtina etmişdir.
 
Otto Han dünaynındünyanın bir çox [[universitet]]lərininuniversitetlərinin fəxri doktoru seçilmişdir. O ümumlikdəümumilikdə 45 elmi məktəbin mükafatına layiq görülür. Bu mükafatlar arasında Almaniyanın "Xidmətlərinə görə" ordeni, Fransa Fəxri legionunun zabit adı, Papa Yohan XXİİİXXIII tərəfindən Romada verilən qızıl [[medal]] və digərləri vardır. OttioOtto Han 1958-ci ilədildə [[SSRİ]] [[Elmlər Akademiyası]]nınAkademiyasının fəxri üzvü seçilir. Amma o bundan imtina etmişdir.
 
Otto Han 28 iyul 1968-ci ildə Göttingendə vəfat etmişdir.
 
== SeilmişSeçilmiş əsərləri ==
 
* 1918: ''Die Muttersubstanz des Actiniums, ein neues radioaktives Element von langer Lebensdauer'' (gemeinsam mit Lise Meitner)
Sətir 60 ⟶ 66:
 
 
[[Kateqoriya:Alman kimyaçılarıkimyaçılar]]
[[Kateqoriya:Almaniya kimyaçıları]]
 
[[Kateqoriya:1879-cu ildə doğulanlar]]
[[Kateqoriya:1968-ci ildə vəfat edənlər]]
 
[[ar:أوتو هان]]