Alagöz dağı: Redaktələr arasındakı fərq

 

'''Alagöz dağı''' — [[Ermənistan]]ın ən yüksək dağıdır. Hündürlüyü 4090 metrdir. [[İrəvan]] şəhərindən 40 km şimal-qərbdə yerləşən sönmüş bir stratovulkandır.

== Toponim ==

Alagöz dağı - [[İrəvan xanlığı]] ərazisində ən böyük dağın adı. [[V əsr]]ə aid [[ermənicə]] mənbələrdə yazılışı ''Araqadz'' kimidir (Favst Buzald, III, kitab, 24-cü fəsil, Moisey Xorenasi, I kitab, 12-ci fəsil). Qədim [[ermənicə]] dağın adı Qaxtik (Xaldik adının qədim erməni dilində ''l'' səsi olmadığına görə yazılışıdır, Urartuluların etnik adı olan Xaldi, Haldi adındandır) olmuşdur. Bir sıra tədqiqatçıların ''Alagöz'' adının [[erməni dili]] əsasında etimologiyası haqqında axtarışları nəticəsiz qalmışdır. [[Qax rayonu]]nun [[Sarıbaş]] kəndi yaxınlığında Alagöz dağının adı ilə mənaca eynidir. Əslində bu oronim qədim türkcə olmaq etibarilə ''ala'' və ''kəz (gəz)'' hissələrindən ibarətdir. Adın birinci komponenti olan ala sözü türk dillərində ''geniş'' (''böyük'') mənasındadır və bu söz məsələn, [[Alazan]] (əsli Alaözən) ''Geniş çay'' çayının adında da vardır. Oronimin ikinci hissəsi olan ''göz'' sözü (əslində ''gəz'') [[Cənubi Qafqaz]]da bir sıra [[dağ]] adlarında əksini tapmışdır: XIX əsrdə [[İrəvan quberniyası]]nın [[Sürməli qəzası]]nda Dərəgəz, [[Laçın rayonu]]nda (Mıxtökən silsiləsinin şərq hissəsində) Çilgəz, [[Naxçıvan]]da Maqqız (dağın adındakı ''qız'' sözü), [[Quba]] və [[Şamaxı rayonu|Şamaxı rayon]]larının sərhəddində Kəlgəz və b. dağ adlarında bu söz vardır. [[Azərbaycan dili]]ndə gəz ''dağ başında batıq yer'' deməkdir. Bu söz bəzi [[türk dilləri]]ndə giz ''dərə'' kimidir. Alagöz dağı da [[vulkan]] mənşəlidir və zirvəsində böyük batıq vardır. [[Alagöz]] [[Azərbaycan türkləri]]nin [[yaylaq]] yeri olmuşdur. Z.Korkotyanın bu dağın ayrı-ayrı hissələrinin adları haqqında məlumatı bunu təsdiq edir: Çınqıl, Kühül, Ziyarət, Qızıl Ləqəm, Qaradağ, Qaraköynək, Qızılziyarət, Qızıldağ, Şiştəpə, Boğutlu, Börklü, Qıpçaq, Qaranluq, [[Bakugöl]], Təkərli gölü, Takış gölü, Maralik çayı və s. [108]. Beləliklə, Alagöz (əsli Alagəz) ''(Başında, zirvəsində) geniş batıqlı'' mənasındadır.<ref>B.Ə.Budaqov,Q.Ə.Qetbullayev "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli türk toponimlərinin izahlı lüğəti" Bakı, Nafta-Press, 1998</ref>