|
'''Feil''' — ümumqrammatik mənasına görə iş, hal və hərəkəti bildirib, zaman, şəxs və kəmiyyətcə təsriflənən [[Əsas nitq hissələri|əsas nitq hissəsi]]<nowiki/>dir. Feillər müxtəlif forma və zamanlarda işlədilərək ''"nə etmək?", "nə etdi?", "nə etmişdir?" "nə edir?", "nə edəcək?", "nə edər?"'' və s. suallarına cavab olur şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişir təsdiq və inkar, təsirli və təsirsiz olur.
Mürəkkəb feillər iki və daha artıq sözün birləşməsi ilə aşağıdakı yollarla yaranır:
1. Əks və ya yaxın mənalı müstəqil feillərin birləşməsi ilə: atıb-tut(maq), küsüb-barış(maq), ölçüb-biç(mək) və s. Belə mürəkkəb feillər məcazi mənada işlənir və birinci tərəf çox vaxt -ıb4 şəkilçili feilıi bağlama şəklində olur. Lakin bəzən birinci tərəf feili bağlama şəkilsiz də işlənir: ölçdü-biçdi, deyir-gülür, əlləşir-vuruşur və s. Bu cür mürəkkəb feillər defislə yazılır və əsl mürəkkəb feillər sayılır.
2. Ol(maq), et(mək), elə(mək) köməkçi feillərinin başqa nitq hissələrinin qoşulması ilə: yoldaş ol(maq), kömək et(mək), məsləhət et(mək), təkrar et(mək) və s.
3. -ıb4 şəkilçili feili bağlama şəklində olan feillərə getmək, gəlmək, çixmaq, keçmək və s. feillərin qoşulması ilə əmələ gələn və bir hərəkəti bildirən sözlər: uçub get(mək), qayıdıb gəlmək, ötüb keçmək və s.
4. Birinci tərəfi -a2 şəkilçili feildən, ikinci tərəfi bilmək feildən ibarət olan feillər də mürəkkəb feillərdir: yaza bilmək, görə bilmək, gəlib çıxmaq və s.
Qeyd: Olmaq, etmək, eləmək feilləri az halda sadə müstəqil feil kimi işlənir. Ol sözü, əsasən, iki məqamda sadə müstəqil feil kimi çıxış edir. 1) yaşamaq mənasında işləndikdə; Məsələn: Əli şəhərdə olur. 2) bir şeyin mövcudluğunu bildirdikdə; Məsələn: Buralarda yaşamaq olar.
Et, elə feilləri sadə feil kimi işləndikdə təsirlik halda müstəqil obyekt tələb edir. Məsələn: Belə hərəkəti kim edər.
🇦🇿🇦🇿🇦🇿🇦🇿🇦🇿🇦🇿 . Gün. Söz yaradıcılığının mühüm vasitələrindən biri də bir neçə sözün birləşərək yeni mənalı mürəkkəb sözlər əmələ gətirməsidir. Mürəkkəb sözlər aşağıdakı müxtəlif yollarla əmələ gəlir:
Iki müxtəlif mənalı sözün birləşməsi ilə. Məsələn: günəbaxan, dəvəquşu, yeraltı, əmioğlu, meşəbəyi, bağayarpağı, istiot və s.
İki müxtəlif mənalı sözün birləşməsindən əmələ gələn mürəkkəb sözlər bitişik yazılır. Lakin mürəkkəb saylar və mürəkkəb fellər ayrı yazılır. Məsələn, on iki, yüz iyirmi dörd, kömək etmək, şad olmaq, niyyət eləmək və s.
Yaxın mənalı sözlərin birləşməsi ilə. Məsələn: dəftər-kitab, taxta-şalban, söz-söhbət, toyuq-cücə, qoyun-quzu və s.
Bəzi mürəkkəb sözlərin tərəflərindən biri ayrılıqda işlənməyən sözlərdən əmələ gəlir. Məsələn, kağız-kuğuz, çör-çöp, bəzək-düzək, əzik-üzük və s.
Antonim sözlərin birləşməsi ilə. Məsələn: böyük- kıçik, az-çox, tez-gec, isti-soyuq, gecə-gündüz və s.
Eyni sözün təkrarı ilə. Məsələn: tez-tez, az-az, gündən-günə, başdan-başa, üz-üzə, birdən-birə və s.
Qeyri sözünün köməyi ilə. Məsələn: qeyri-adi, qeyri-təbii, qeyri-müəyyən, qeyri-səmimi, qeyri-dəqiq və s.
Yaxınmənalı sözlərdən, antonim sözlərdən, eyni sözün təkrarından və qeyri sözünün köməyi ilə yaranan mürəkkəb sözlər defislə yazılır.
Mürəkkəb sözləri söz birləşmələri ilə qarışdırmaq olmaz. Söz birləşmələri leksik vahid yox, sintaktik vahiddir və onun tərkibindəki hər sözün öz vurğusu olur. Söz birləşmələrinə daxil olan sözlər ayrı yazılır
== Feilin mənaca növləri ==
|
