Azadfikirlilik: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→Tarixi: + Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
ce |
||
Sətir 8:
[[Quldarlıq]] cəmiyyətində azadfikirlili Şərq və Qərb mütəfəkkirlərinin [[Materializm|materialist]] təlimlərində, xüsusən [[Efesli Heraklit|Heraklitin]], [[Empedokl|Empedoklun]], [[Demokrit|Demokritin]], [[Epikür|Epikürün]], [[Lukresi|Lukresi Karın]], [[Lukian|Lukianın]] və başqalarının əsərlərində öz ifadəsini tapmışdır. Dini ideologiyanın tam hökmran olduğu [[Orta əsrlər|orta əsrlərdə]] azadfikirliliyin formalarından biri elmi həqiqətlərin və dini görüşlərin müstəqil və bərabər hüquqlu əhəmiyyəti haqqında ideyanı təsdiq edən "[[ikili həqiqət]]" nəzəriyyəsi idi ki, [[İbn Sina]], [[İbn Rüşd]] və başqaları bu nəzəriyyə ilə çıxış etmişlər. XII əsr [[Gürcülər|gürcü]] şairi [[Şota Rustaveli]], XVI əsr [[Ruslar|rus]] mütəfəkkiri [[Feodosi Kosoy]] azadfikirliliyin görkəmli nümayəndələri olmuşlar. [[Pyotro Pomponassi]], [[Ulrix fon Hutten]], [[Rotterdamlı Erazm]] və başqalar kimi [[İntibah dövrü|intibah dövründə]] görkəmli alimlər, filosoflar, yazıçılar azadfikirlilik mövqeyindən çıxış etmişlər. [[Böyük Fransa inqilabı]] ərəfəsində azadfikirliliyin ən tanınmış nümayəndələrindən biri dinin tənqidində görkəmli rol oynayan Volter olmuşdur. Həmin dövrdə azadfikirlilik ənənələrini [[tanrı]] ideyasını inkişaf etdidən [[Cülyen Lametri|Lametri]], [[Pol Anri Holbax|Holbax]], [[Deni Didro|Didro]] və başqaları ardıcıl inkişaf etdirmişlər. Sonralar dini məsələri maneəsiz müzakirə etmək cəhdləri XVIII–XIX əsrlər burjua inqilabları ideoloqlarının müxtəlif ölkələrdə irəli sürdükləri vicdan azdlığı tələbində ifadə olunmuşdur. XVIII əsrdə [[Rusiya|Rusiyada]] azadfikirlilik ideyalarını [[Mixail Lomonosov]], [[İvan Tretyakov]] və başqaları parlaq ifadə etmişlər. Azadfikirlilik [[Aleksandr Radişev|Aleksandr Radişevin]] bütün yaradıcılığına xasdır. [[Dekabristlər|Dekabristlərin]] bir çoxu da, məsələn, [[Pyotr Borisov]], [[Aleksandr Baryatinski (knyaz)|Aleksandr Baryatinski]], [[İvan Yakuşin]] və başqaları, azadfikirlilik mövqeyində çıxış etmişlər.<ref name="ASE" />
XIX əsrin ikinci yarısından [[Qərbi Avropa]] ölkələrində və Rusiyada məşhur təbiətşünas alimlər azadfikirlilik prinsiplərini müdafiə etmiş və əsaslandırmışlar. Onların arasında [[Mistika|mistikaya]] və rəsmi dinə qarşı mübarizə aparan alman bioloqu [[Erix Hekkel]] görkəmli yer tutur. XIX–XX əsr Qərb cəmiyyətində bir çox elm və mədəniyyət xadimi dinin qaba formalarına qarşı çıxmış, çox vaxt onun ehkam və mərasimlərini qəbul etməmiş, lakin adətən dini, dünyagörüşü kimi, bütünlükdə rədd etməmişlər. Bəzi [[Kapitalizm|kapitalist]] ölkələrində mütərəqqi və antiklerikal ruhlu ziyalıların bir qismi maarifçiliklə məşğul olan, bu sahədə ədəbiyyat buraxan xüsusi cəmiyyətlərdə birləşərək azadfikirlilik və [[rasionalizm]] mövqeyindən çıxış etmişlər. Bir sıra kapitalist ölkəsinin mütərəqqi ziyalıları xüsusi azadfikirlilər cəmiyyətləri yaratmışlar. Bu milli cəmiyyətlər 1880-ci ildə [[Brüssel|Brüsseldə]] yaranmış Ümumdünya Azadfikirlilər İttifaqında, 1952-ci ildə [[Amsterdam|Amsterdamda]] yaradılmış [[Beynəlxalq Humanizm və Etika İttifaqı|Beynəlxalq Humanizm və Etika İttifaqında]] birləşmişdir.<ref name="ASE" />
[[Azərbaycan|Azərbaycanda]] azadfikirlilik feodalizmin ilk dövrlərində [[zərdüştilik]] və [[xristianlıq]] ehkamlarına qarşı çıxan [[Manixeizm|manilik]], [[Məzdəkilər hərəkatı|məzdəkilik]],
== İstinadlar ==
| |||