Azərbaycanda sufizm: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Azərbaycan]] [[İslam]]ın ilk dövrlərində ([[641]]-[[643]]) müsəlmanlar tərəfindən fəth edilmiş, islamiyyət bu ərazidə yaşayanlar tərəfindən zaman keçdikcə din olaraq qəbul edilmişdir. Bu coğrafi ərazidə yaşayan xalqın müsəlman olmasında ən böyük təsiri göstərənlər, şübhəsiz ki, [[sufi]]lər olmuşlar. Onların xoş məramlı İslam anlayışları insanların könlünə təsir etmiş və islamın qəbulunu sürətləndirmişdi.
İslamın ilk illərindən etibarən sufiliyin
<poem>Quru quru çaylara su saldım,
Sətir 7:
</poem>
Misralarında olduğu kimi ən qədim ədəbi mətnlərimizdə də suflərdən bəhs edildiyini görürük.
[[Azərbaycan]]da təsəvvüfün tarixində dair mənbələrə nəzər salındığında Azərbaycanda təsəvvüf hərəkatının X əsrdən başladığı görülür. Təsəvvüf tarixçiləri tərəfindən təsəvvüfi dövr deyə adlandırılan adları tez-tez xatırlanan məşhur azərbaycanlı sufi alimlər var. Onlardan [[Əbu Hüseyin Dündari-Şirazi]], [[Hüseyin ibn Yəzdinyar]], [[Əbu Həsən]], [[Əbu Züra]], [[Əbu Abbas]], [[Əbu Səid Abdal Bakuvi]], [[Əli ibn Məhəmməd ibn Abdullab Bakuvi]], [[Hüseyin Şirvani]], [[Əbu Abbas Əhməd]], [[Əxi Fərəc Zəncani]], [[Baba Fərəc]], [[Xacə Məhəmməd Xoşnam]], [[Hüseyin Mərəndi]], [[İbrahim Təbrizi]], [[Əbülfərəc Əbülvahid Varsani]], [[Səid Bərdəyi]], [[Əbubəkr Əbhəri]] və digər bir çox sufi alimləri göstərmək mümkündür. Bu dövrün sonuncu mühüm şəxsiyyəti [[Əbdülqahir Sührəverdi]]dir.
XII əsr Azərbaycan təsəvvüfündə təriqətlər dövrünün başlanğıcıdır. Bu dövrdə ilk qurulan təriqətlər arasında azərbaycanlı sufilərin əsasını qoyduqları təriqətlər aparıcı mövqeyə malikdir. Belə ki, [[Azərbaycan]] bu dövrdən etibarən təriqətlər mərkəzi halına gəlmişdi. Bir təsəvvüf hərəkatı olan [[əxilik|əxiliy]]in [[Anadolu]] qolu, təriqətlərdən [[sührəverdilik]], [[hürufilik]], [[zahidilik]], [[səfəvilik]], [[xəlvətilik]] və xəlvətiliyin qolları [[rövşənilik]] və [[gülşənilik]] təriqətləri
Azərbaycan təsəvvüfünün tarixini araşdıran [[Mehmet Rıtım]] qeyd edir ki, XIX əsr Azərbaycan təsəvvüf tarixində yeni bir dövr sayıla bilər. Bu dövrdə kürdəmirli [[İsmayıl Şirvani]] adlı önəmli bir şəxsiyyətin ortaya çıxdığını görürük. [[1817]]-ci ildə [[Bağdad]]da [[Mövlana Xalid]]dən icazə alaraq [[Kürdəmir]]ə gəlmiş, [[1826]]-cı ildə [[Çar Rusiyası]]nın təzyiqi ilə [[Azərbaycan]]dan çıxarılana qədər burada nəqşibəndi şeyxi kimi fəaliyyət göstərmişdir. [[Nəqşibəndilik]] [[Şeyx İsmayıl]]ın müridləri vasitəsiylə bütün [[Qafqaz]]a yayılmış və [[müridizm]] axının formalaşmasına təsir edərək, [[İmam Qazi Məhəmməd]] və [[Şeyx Şamil]]in rəhbərliyi altında rus hakimiyyətini bu coğrafiyada illərlə narahat etmişdir.
[[SSRİ]] dövründə isə
Azərbaycan təsəvvüf məktəbləri olaraq qeyd edilən bu təriqətlərin xaricində bir çox müstəqil sufilər də vardır. Bunlar müəyyən bir təriqətə bağlılıqları bilinməyən sufilərdir. [[Nizami Gəncəvi]], [[Məhsəti Gəncəvi]], [[Mahmud Şəbüstəri]], [[Şəms Təbrizi]] və başqalarını qeyd etmək olar.
Təsəvvüfdə istər var olmanin, istərsə də ilahi var olmaya yetişmənin təməlində eşqin olduğu görüşü, Allaha (c.c.) qadağalar və qorxu ilə deyil, yalnız eşqlə yetişilə bilinəcəyi inamını ön plana çıxarmış, eşq təsəvvüfün ən önəmli tərəfi olmuş və ədəbiyyatda da ən çox bu tərəfi ilə işlənmişdir. Eşqin ön plana keçməsi ilə təsəvvüfdə duyğu və həyəcan ağıla nisbətən daha önəmli sayılmış, [[sufi]]lər üçün könül ağıldan öncə gəlmişdir.
| |||