Xəmsə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
{{Digər məna|Xəmsə (dəqiqləşdirmə)}}[[
'''Xəmsə və
[[Nizami Gəncəvi]] öz ölməz beş poeması ("[[Sirlər xəzinəsi (poema)|Sirlər xəzinəsi]]", "[[Xosrov və Şirin]]", "[[Leyli və Məcnun]]", "[[Yeddi gözəl]]", "[[İsgəndərnamə]]") ilə dünya ədəbiyyatında tamamilə yeni bir səhifə açdı. Nizaminin beş poeması sonralar "Xəmsə" ({{Dil-ar|خمسة }}, {{Dil-he|חמסה}} [[xəmsə həmayili]]) "Beşlik" adı altında birləşdirilmiş və bu adla da Yaxın və Orta Şərq xalqlarının ədəbiyyatlarında məşhur olmuşdur. Nizami məktəbinin bir çox ardıcılları ölməz ustad kimi "Xəmsə" yaratmağa çalışmış, ancaq baz şairə nəsib olmuşdur.
== Ümumi məlumat ==
[[Nizami Gəncəvi]] nin "Xəmsə"si [[Avstriya Milli Kitabxanası]]nın "Azərbaycan əlyazmaları" sərgisində nümayiş etdirilir. Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin beş poemadan ibarət "Xəmsə"sinin əlyazması
[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu]]nun ən dəyərli sənət incilərindən biri də adətən Nizami adlandırılan 12-ci əsr Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi tərəfindən yazılmış şeirlər toplusu olan "Xəmsə"nin tam əlyazmasıdır. Əlyazmanın üzü 1636-cı ildə Dust Məhəmməd ibn Dərviş Məhəmməd Dərəxtiçi tərəfindən köçürülmüşdür. Əlyazma ona görə yeganədir ki, Dust Məhəmməd əlyazma ilə öz işini qurtardıqdan sonra əldə etmək mümkün olan ən qədim "Xəmsə"ni aldı və özünün üzünü köçürdüyü əlyazmada qeydlər etdi. Mətn 15-ci əsrdə yayılmış yazı üslubu olan nəstəliq xətti ilə yazılıb.
Sətir 14:
Nizaminin "Xəmsə"sinə çəkilmiş ən ilkin miniatürlər 15-ci əsrə təsadüf edir. Nizaminin hekayələri Şiraz və Heratdan olan rəssamlar tərəfindən bəzədilmişdir. 16-cı əsrdə Azərbaycanlı miniatürçülər Təbriz miniatür məktəbinin əsasını qoydular. Bu rəssamların sırasında [[Sultan Məhəmməd Təbrizi]], [[Ağa Mirək Mirzə Qiyas]], [[Mirzə Əli]], [[Müzəffər Əli]] və [[Mir Seyid Əli]] var idi.
== "Sirlər xəzinəsi" ==
{{Əsas|Sirlər xəzinəsi}}
Məhsan Al-Asrarın
Poema iyirmi fəslə bölünüb, hər biri ayrıca əsər olaraq, dini və elmi mövzulara həsr olunub. Hər fəsil onun təxəllüsü daxilində şairin özünə apostrofa ilə (müraciətlə) bitir. Şeirlərinin məzmunu hər fəslin başlığında göstərilib və
Nizami üçün söz – təkçə şairin sözü yox, həmdə sufi ənənələrinə uyğun olaraq peyğəmbərin sözüdür, çünki sufi üçün poeziya
İkinci Söhbət
Yüksək ritorik üslubda yazılmış
== "Xosrov və Şirin" ==
{{Əsas|Xosrov və Şirin}}
Həyat yoldaşının ölümü və Gorganinin
Poema səlcuk şahı Sultan II Toğrula, Atabəy Məhəmməd ibn Eldigiz Cahan Pəhlivana və onun qardaşı Qızıl Arsalana həsr olunmuşdur. Tarvatyan nəşrində (Tehran,
Faktiki olaraq bu sufi yaradıcılığıdır və allegorik olaraq ruhun Allaha dogru can atmasını təsvir edir; lakin hisslər elə canlı təsvir edilib ki, naşı
<center><poem>''"Eşqin qulu ol ki, doğru yol budur'',
Sətir 45 ⟶ 43:
''Dirilik sarmazdı böyük cahanı".''</poem></center>
Xosrov və Şirin hekayəsi fars mənşəyə malikdir və Firdovsinin epik-tarixi
Nizami Gəncəvinin
=== Süjetin təsviri ===
Çoxlu hadisələri təsvir edən mürəkəb süjet xəttini qısaca
▲Çoxlu hadisələri təsvir edən mürəkəb süjet xəttini qısaca aşağıdakı kimi vermək olar: qəhrəman –sonradan İran şahı Xosrov II Perviz olmuş, sasanilərin padşahı Xosrov, (590-628), xristian Arranın ( Albaniyanın) qüdrətli vəliəhdi Şəmirin qardaşı qızı digər adı isə Mehin Banu olan Bərdə şahzadəsi gözəl Şirini sevir. Şirin də Xosrovu sevir, lakin siyasət xatirinə Xosrovu bizans şəhzadəsi ilə evlənməyə məcbur edirlər, Şirin isə bəkarətini saxlayaraq, kəbinsiz yaxınlığı rədd edir. Qısqanc Xosrov memara Fərhad Şirinin oldüyünü bildirir, buna görə də Ferhad özünü öldürür. Beləliklə, biz günaha batmış ruhu görürük, və bu günahlar ona Allahla qovuşmağa imkan vermir. Yalnız ən axırda Xosrov dünyəvi bihudəliyini rədd edir və Şirinə qovuşur; lakin o, öz xəyanətkar oğlunun əli ilə qətlə yetirilir; Şirin isə qatilin əlinə düşməmək üçün Xosrovun meyidi üzərində özünü xəncərlə öldürür.
▲ “Xosrov və Şirin” 1180-ci ildə yazılıb. Sasani padşahı Pərvizin Bərdə şəhzadəsi Şirinə olan məhəbbəti allegorik olaraq insanın ruhunun Allaha doğru yüksəlməsini ifadə edir; lakin bu poema (həmçinin sonrakı) insan xarakterlərini elə canlı və ehtirasla təsvir edir ki, naşı oxucu hətta allegoriya haqqında heç fikirləşmir də.
== "Leyli və Məcnun" ==
{{Əsas|Leyli və Məcnun}}
Poema müxtəlif ölkələrdə müxtəlif variantlarda çap olunub. Lakin İran alimi Vahid Dastgerdi 1934-cü ildə poemaya 66 fəsil və 3657 bənd daxil edərək məsnəvi variantını çap etdi, o, 1007 bəndi ötürmüş, onları interpolyasiya (bir əsərin mətninə sonradan başqası tərəfindən bir şey əlavə edilməsi, qələm qatma) kimi müəyyən etsə də, bəzilərinin Nizaminin özü tərəfindən əlavə olunduğunu istisna etməmişdir.▼
▲Poema müxtəlif ölkələrdə müxtəlif variantlarda çap olunub. Lakin İran
Müəllifə bir sual əzab verir: sevgililər öz yer əzabında nə əldə etdilər, onları ölümündən sonra nə gözləyir? Poemada sevgililərin bir biri ilə qovuşduğu yuxudan danışılır. Poemanın ümumi mənası - çıxış yolunu ancaq yüksək poeziyada tapan və sevgilərin ruhən birləşməsinə aparan hədsiz sevgi.▼
▲Müəllifə bir sual əzab verir: sevgililər öz yer əzabında nə əldə etdilər, onları ölümündən sonra nə gözləyir? Poemada sevgililərin
== "Yeddi Gözəl" ==
{{Əsas|Yeddi gözəl (Nizami)}}
== "Xəmsə"yə aid monumental heykəllər ==
Sətir 89 ⟶ 84:
== Xarici keçidlər ==
* [http://www.heydar-aliyev-foundation.org/en/content/view/90/2075/X%C9%99ms%C9%99/ Nizami Gəncəvi – Xəmsə.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200809143333/https://heydar-aliyev-foundation.org/en/content/view/90/2075/X%C9%99ms%C9%99 |date=2020-08-09 }}
* http://www.aztv.az/xbdx/x-1.asp?id=1787&il=2008{{Dead link|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot }}
* http://www.alakbarli.aamh.az/index.files/18.htm
* [https://www.youtube.com/watch?v=nj_wMXeWfcw
{{İsgəndərnamə}}
|