Vikipediya

Film: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
kRedaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
E.Imanoff (müzakirə | töhfələr)
1.940 redaktə
Sətir 2:
[[Fayl:Muybridge race horse animated.gif|thumb|[[Eduard Muybridc]] tərəfindən 1887-ci ildə çəkilmiş fotoqrafiya ardıcıllığından istifadə olunmuş animasiyalı GIF. Onun bu cür xronofotoqrafiya işləri, materialı hərəkətdə təkrar oynatmaq üçün düzgün üsul mövcud olmamışdan əvvəl qeydə alınmış ilk qısametrajlı filmlər kimi qəbul edilə bilər.]]
 
'''Film''', '''kino''' və ya '''kinofilm''' – hərəkətli təsvirlərdən istifadə etməklə hekayələri, fikirləri, hisləri, gözəlliyi və müxtəlif düşüncələri bizə çatdıran [[vizual sənət]] sahəsidir. Buradakı təsvirlər səslə, çox nadir hallarda isə, digər vasitələrlə müşayiət olunur. [[Kinematoqrafiya]] sahəsinin qısaldılmış adı olan '''"sinema"''' sözü, tez-tez [[kino çəkilişi|film çəkilişi]] və ya [[kino sənayesi|film sənayesi]] sahələrinə istinadən işlədilir.
 
Dünya kino tarixində ilk film 1896-cı ildə Lümyer qardaşları tərəfindən çəkilmişdir. [[Azərbaycan]]<nowiki/>da isə ilk filmlər 1898-ci ildə fotoqraf və nasir [[Aleksandr Mişon]] tərəfindən çəkilmişdir. Hazırda filmlər [[kinoteatr]] və [[televiziya]]<nowiki/>larda ağ-qara, rəngli, səssiz, səsli və musiqili şəkildə nümayiş olunur.
 
== Filmin çəkilişi və ötürülməsi ==
Filmdəki hərəkətli təsvirlər bəzi [[vizual effekt]]<nowiki/>lər və ya bu kimi tekniki proseslərin birləşməsi nəticəsində [[CGI]], [[kompüter animasiyası]] vasitəsilə ənənəvi [[animasiya]] üsulundan istifadə edərək hazırlanmış [[Miniatür sənəti|miniatür təsvirlər]] və ya [[kinokamera]] vasitəsilə çəkilmiş şəkillərlə yaradılır.▼
 
Rəqəmsal istehsalın tətbiqindən əvvəl, film saniyədə 24 kadr və ya təsvir sürətlə çəkilmiş canlı hərəkətin bir sıra statik və ya hərəkətsiz şəkillərindən ibarət fiziki bir kino zolağı idi. Buradakı şəkillərin ardıcıl hərəkəti nəticəsində şəkil illüstrasiyası yaranır. İzləyici hərəkətli təsvirləri izləyərkən onun beyni bunu "hərəkət edən təsvirlər" kimi qəbul edir, lakin bu şəkillərin ardıcıl düzülüşüdür.▼
▲Filmdəki hərəkətli təsvirlər bəzi [[vizual effekt]]<nowiki/>lər və ya bu kimi tekniki proseslərin birləşməsi nəticəsində [[CGI]], [[kompüter animasiyası]] vasitəsilə ənənəvi [[animasiya]] üsulundan istifadə edərək hazırlanmış [[Miniatür sənəti|miniatür təsvirlər]] və ya [[kinokamera]] vasitəsilə çəkilmiş şəkillərlə yaradılır.
 
Ənənəvi olaraq, filmlər fotokimyəvi proses vasitəsilə sellüloid film fonduna yazılır və sonra [[kinoproyektor]] vasitəsilə böyük ekranda göstərilirdi. Müasir filmlər istehsal, distribüsiya və sərgiləmə prosesi ilə tam rəqəmsal ola bilirlər, amma fotokimyəvi formalarda isə filmlərin yaranması analoji [[optik soundtrak]] ilə bağlıdır. ▼
▲Rəqəmsal istehsalın tətbiqindən əvvəl, film saniyədə 24 kadr və ya təsvir sürətlə çəkilmiş canlı hərəkətin bir sıra statik və ya hərəkətsiz şəkillərindən ibarət fiziki bir kino zolağı idi. Buradakı şəkillərin ardıcıl hərəkəti nəticəsində şəkil illüstrasiyası yaranır. İzləyici hərəkətli təsvirləri izləyərkən onun beyni bunu "hərəkət edən təsvirlər" kimi qəbul edir, lakin bu şəkillərin ardıcıl düzülüşüdür.
 
Filmi təşkil edən fərdi təsvirlər [[kadr|kadrlar]]lar adlanır. Ənənəvi sellüloid filmlərin proyeksiyasında fırlanan qapaq qaranlıq intervallara səbəb olur, çünki hər bir kadr öz növbəsində [[proyeksiya]] ediləcək vəziyyətə gətirilir, lakin tamaşaçı görmənin davamlılığı kimi tanınan təsirə görə fasilələri hiss etmir. Göz mənbəyi yox olduqdan sonra bir saniyə ərzində vizual görüntünü saxlayır. Hərəkətin qavranılması qismən "[[fay fenomeni]]" adlanan psixoloji təsirlə bağlıdır.▼
▲Ənənəvi olaraq, filmlər fotokimyəvi proses vasitəsilə sellüloid film fonduna yazılır və sonra [[kinoproyektor]] vasitəsilə böyük ekranda göstərilirdi. Müasir filmlər istehsal, distribüsiya və sərgiləmə prosesi ilə tam rəqəmsal ola bilirlər, amma fotokimyəvi formalarda isə filmlərin yaranması analoji [[optik soundtrak]] ilə bağlıdır.
 
"Film" adı ondan irəli gəlir ki, [[fotoqrafiya filmi]] ([[film fondu]] da adlanır) tarixən kinofilmlərin yazılması və nümayişi üçün vasitə olub. İngilis dilində fərdi filmlər üçün bir sıra terminlər (''picture'', ''motion pictures'', ''photoplay'' və ya ''flick'') var. [[ABŞ]]-da filmlər çox zaman ''movie'' kimi adlansa da, [[Avropa]]<nowiki/>da ''film'' adı daha çox istifadə olunur. Film sözünün ingiliscədə ''big screen'', ''the silver screen'', ''the movies'' və ''cinema'' kimi sinonimlərinin işlədilməsi səciyyəvidir. Əvvəllər ''səhifə'' sözü ''ekran'' sözünün əvəzinə işlədilirdi. "Film" ümumiyyətlə uzun standartda çəkilən kommersiya video istehsalına istinad etmək üçün yaxşı termin deyil, çünki o konkret məna ifadə etmir və buna görə də düzgün şərh üçün kontekst tələb edir.▼
▲Filmi təşkil edən fərdi təsvirlər [[kadr|kadrlar]] adlanır. Ənənəvi sellüloid filmlərin proyeksiyasında fırlanan qapaq qaranlıq intervallara səbəb olur, çünki hər bir kadr öz növbəsində [[proyeksiya]] ediləcək vəziyyətə gətirilir, lakin tamaşaçı görmənin davamlılığı kimi tanınan təsirə görə fasilələri hiss etmir. Göz mənbəyi yox olduqdan sonra bir saniyə ərzində vizual görüntünü saxlayır. Hərəkətin qavranılması qismən "[[fay fenomeni]]" adlanan psixoloji təsirlə bağlıdır.
 
▲"Film" adı ondan irəli gəlir ki, [[fotoqrafiya filmi]] ([[film fondu]] da adlanır) tarixən kinofilmlərin yazılması və nümayişi üçün vasitə olub. İngilis dilində fərdi filmlər üçün bir sıra terminlər (''picture'', ''motion pictures'', ''photoplay'' və ya ''flick'') var. [[ABŞ]]-da filmlər çox zaman ''movie'' kimi adlansa da, [[Avropa]]<nowiki/>da ''film'' adı daha çox istifadə olunur. Film sözünün ingiliscədə ''big screen'', ''the silver screen'', ''the movies'' və ''cinema'' kimi sinonimlərinin işlədilməsi səciyyəvidir. Əvvəllər ''səhifə'' sözü ''ekran'' sözünün əvəzinə işlədilirdi. "Film" ümumiyyətlə uzun standartda çəkilən kommersiya video istehsalına istinad etmək üçün yaxşı termin deyil, çünki o konkret məna ifadə etmir və buna görə də düzgün şərh üçün kontekst tələb edir.
 
== Tarixi ==
 
=== Yaranması ===
Film sənətinin yaranması XX əsrdə göstərilən "sehrli lampa" ({{lang-la|Laterna magica}}) ilə başlayır. Bu qurğu ilə şüşə üzərində çəkilmiş şəkil ardıcıllığını (diaprojektora oxşar olaraq) divara salmaqla göstərmək olurdu. Qurğu əl ilə işləyirdi.
 
1832-ci ildə alman Simon Ştamfer və belçikalı Yozef Platyo bir-birindən xəbərsiz eyni vaxtda "canlı çarx"ı düzəldirlər. Bu çarx sehrli lampanın prinsipi ilə işləyirdi. O fırlandıqda onun üzərindəki şəkillərin ardıcıl hərəkəti nəticəsində səlis hərəkətli kadrlar almaq olurdu.
Sətir 28:
İlk filmlərin əsasında cizgi dururdu. Filmin sonrakı inkişafı [[fotoqrafiya]] ilə bağlı idi. Yozef Niepse işığın müəyyən səthdə saxlanması üsulunu inkişaf etdirdikdən sonra Luiz Daqürr bu sahədə irəliyə doğru daha bir addım ataraq 1839-cu ildə özünün "Daqürretopiya" qurğusunu düzəldir. Bununla da ilk dəfə olaraq təbiətin əksini almaq mümkün olmuşdur. Daqürrotopiya əşyanın metal üzərindən foto pozitividir.
 
Filmlərin çəkilişinə qədər hələ çox texniki maneələr aradan qaldırılmalı idi. Ayrıca şəkil üçün tətbiq olunan işıqlandırma vaxtı çox uzun idi. Bu sahədə dönüş [[1872]]-ci ildə fotoqraf Edvard Meybridj tərəfindən atın hərəkətini çəkməsi ilə baş verir. Sonralar Ernst Kolrauş [[1890]]-cı ildə [[Rayn]] ətrafında özü düzəltdiyi xronofotoqrafla ardıcıl şəkillər çəkir. Alman ixtiraçısı Ottomar Anşuts və fransız Etinne Marey düzəltdikləri "tez oxuyan elektrik qurğu" ilə bu sahədə irəliyə doğru növbəti addımı atmış olurlar. [[1893]]-cü ildə Mareyin assistenti Demeni fotoxronoqrafiya qurğusuna patent alır.
 
Fransız Luiz Le Prins İngiltərədə ilk birobyektivli film kamerasını düzəldir. [[1888]]-ci ildə o bu [[kamera]] ilə şəkillər çəkir, bunlara artıq film demək mümkün idi.
 
Luiz Le Prinsin ixtirası ilə tanış olmayan '''Villiyam Dikson''' 1891-ci ildə [[Tomas Edison]]un müəssisəsində kinetoskop və kinemotoqrafı ixtira edir. Bu qurğuda sellüloid film lentləri obyektivin qarşısından keçirilə bilirdi. Ancaq bu kinetoskopdan yalnız bir nəfərin istifadəsi mümkün idi.
Sətir 37:
[[Fayl:Edison Studio Bronxbis.jpg|thumb|Nyu-Yorkda Edison studiyasında film çəkilişi (1907)]]
[[Fayl:Kino0.jpg|thumb|160px|"Potyomkin zirehli gəmisi" filmi üçün afişa]]
Filmlər yarandığı ilk zamanlardan səssiz nümayiş etdirilmişlər. 1-ri noyabr [[1895]]-ci ildə '''Skladovski''' qardaşları [[Berlin]]in klublarının birində düzəldikləri bioskop ilə 15 dəqiqəlik səssiz film nümayiş etdirirlər. Eyni vaxtda fransalı '''Lümyer''' qardaşları öz kinomoqraf (bu şəkil çəkən, köçürən və çalan qurğulardan ibarət idi) qurğusu ilə səssiz film göstərirlər.
 
'''Skladovski''' qardaşlarından fərqli olaraq '''Lümyer''' qardaşları öz filmlərinin [[22 mart]] [[1895]]-ci ildə olan nümayişinə cəmiyyətin yuxarı təbəqəsinin nümayəndələrini də dəvət etmişdirlər. 28-i dekabr [[1895]]-ci ildə [[Paris]]də filmin prezentasiyası baş tutur. '''Lümyer''' qardaşlarının düzəltdikləri qurğu '''Skladovski''' qardaşlarına mənsub olanı sıxışdırır. Çünki, '''Lümyer''' qardaşları bunun üçün böyük kapitala malik idilər.
 
Səssiz filmlər çox qısa idilər. Onlar cəmi bir neçə saniyə göstərilərək, adi həyatı və müəyyən zarafatlarla dolu hadisələri təsvir edirdilər. İlk zamanlarda filmə olan maraq bunun üçün düzəldilmiş texniki inkişafla bağlı idi. Filmlərin mövzusuna maraq isə bir qədər gec yaranmışdır.
Sətir 45:
'''Lümyer''' qardaşlarının çəkdiyi filmlər yalnız fotoqrafiyaya tamamlama kimi baxıla bilərdi. Bu canlı şəkillər yalnız dokumentasiya xarakteri daşıyırdılar.
 
İngiltərəli '''Qeorq Smit''' [[1902]]-ci ildə "Doktor" adlı film çəkərək ilk dəfə olaraq filmdə informasiya vermək yolunda addım atır. Onun filmində söhbət pişikdən gedirdi. Perspektivlərin, şəkillərin ölçülərinin dəyişdirilməsi və onların ritmik qaydada uzlaşdırılması ilə o "film dilini" yaratmışdır. İlk filmlər sırasında [[1903]]-cü ildə '''Edvin Porter''' tərəfindən çəkilmiş, 12 dəqiqəlik "Qatarda böyük qarət" filmi böyük rol oynamışdır. Bu ilk [[vestern]] tipli filmdə qatara hücum, qaçış kimi tamaşalar təsvir olunmuşdur.
 
[[1910]]-cu ildən [[Hollivud]]da bir çox film ustaları öz müəssisələrini açırlar. Bu yerin seçilməsində əsas rolu oranın çəkişmələrdən uzaq və günəşli olması idi. Sonuncu amil film materialının işığa güclü həssas olması və günəşin yeganə işıqlandırma vasitəsi olması ucbatından çox vacib idi. Həmin vaxtlarda film sənəti həm [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-da, həm də ondan uzaqlarda inkişaf edirdi. İtaliya filmi Kabiria (1914) istehsal xərcləri üçün yeni miqyaslar qoyur. Qriffitin çəkdiyi "Millətin yaranması" ([[1915]]) və "Tolerantsızlıq" ([[1916]]) kimi filmlər məşhurlaşırlar.
 
Həmin dövrdə komediyaçı [[Çarli Çaplin]]in filmləri çox sevilirdi. [[1921]]-ci ildə çəkdiyi "[[Uşaq (film, 1921)|"Uşaq"]]" filmi ilə o çox böyük uğur qazanır.
 
Rus film ustası [[Sergey Eyzenşteyn]] montaj texnikasının inkişafına təsir göstərir. Onun məşhur filmi "Potyomkin zirehli gəmisi" ([[1925]]) bir gəmidə üsyandan və matrosların Odessada rus ordusu ilə toqquşmasından söhbət açır. Bu filmdə işlədilən bir çox səhnələr öz yeniliyinə görə film tarixində tez-tez hallanır.
 
==== Danışan filmlər ====
Səsli filmlərin tarixi [[1927]]-ci ildə [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-da "''Caz müğənnisi''" filmi ilə başlayır. Bu vaxtdan başlayaraq Amerika film istehsalçıları tezliklə səsli filmlərə keçirlər və bütün dünya üzrə bunun geniş yayılmasında aparıcı rol oynayırlar. İlk səsli filmlərin çəkilməsi müəyyən texniki problemlərlə bağlı idi. Dəqiq sinxronizasiya etmək çətinlik yaradırdı. Ona görə də, səsli filmlərin çəkilişi əsasən [[1930]]-cu ildən başlayaraq vüsət alır. Bu sahədə Western Electric und Küchenmeister-Tobis-Klangfilm-Gruppe şirkətləri tanınmış idilər.
 
[[1930]]-cu ildən başlayaraq [[Paris]], [[London]] və [[Hollivud]] film sahəsində əsas mərkəzlərə çevrilirlər. Həmin ərəfədə Almaniyada nasional sosialistlərin hakimiyyətə gəlməsi ilə bu sahədə çalışan iki minə yaxın yəhudi əsilli mütəxəssis mühacirət edir və bununla [[Almaniya]]da bu sahə başqalarına nisbətən geri qalır.
 
[[1939]]-cu illər klassik Hollivud kinosu ərəfəsi sayılır. Burada çəkilən filmlərin mövzusu bəxt və ümid haqqında fantaziyalı təsəvvürlər idi. Filmlərin sonu isə həmişə yaxşılıqla qurtarırdı. Amerikada hökm sürən iqtisadi böhran zamanı belə filmlər rəğbətlə qarşılanırdı. [[1940]]-cı ildən başlayaraq isə artıq filmlərdə realiq yer almağa başlayır. Amerika studiyaları film sənayesində özlərini möhkəmlədirlər.
 
[[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-ın [[İkinci dünya müharibəsi]]ndə iştirakından sonra Amerika filmi propaqanda alətinə çevrilir. Bir çox film yaradıcıları, o cümlədən [[Çarli Çaplin]] və [[Volt Disney]]də anti faşist propaqandası ilə məşğul olurlar.
Sətir 66:
Film sənətində növbətii inkişaf mərhələsi [[kinoteatr]]a rəqabət yaradan [[televizor]]un yaranması ilə əlaqədardır. Ona görə də, tamaşaçıları cəlb etmək üçün kino daha da inkişaf etdirilməli idi. Kinonu maraqlı etmək üçün bir çox texniki yeniliklər baş verir. Buna geniş format, stereo və rəngli filmləri misal göstərmək olar. Sonralar isə 3D filmləri yaradılır.
 
=== 1960-701960–70-cı illərdə filmin inkişafı ===
Bu ərəfədə [[Hollivud]]un "qızıl dövrü" başa çatır. Məşhur [[Hollivud]] aktyorları artıq qocalmış və ya çoxları vəfat etmişdilər. Film studiyaları ''Jak Verner'' kimi yaşlı şəxslər tərəfindən idarə edilirdilər. Çəkilən filmlər çox vaxt reallıqdan uzaq mövzuları əhatə edirdi. Bununla azalan tamaşaçı kütləsini geri qazanmaq üçün az keyfiyyətli monumental və musiqili filmlərin çəkilməsinə studiyalar küllü miqdarda maliyyə vəsaiti qoyurlar.
 
Bu vaxt [[Avropa]]da film sənətində yeni kreativ cərəyanlar yaranmağa başlayır. Rejissorlar ketdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb edir və ssenarist kimi də ad qazanırlar. Belə bir təmayül isə Hollivud film sənayesində o qədər də hiss olunmurdu.
[[1950]]-ci illərin sonunda fransız ''Nuvel Vako'' (Nouvelle Vague) müəllif filmi olan "''Sonuncu nəfəsdə''" filmini çəkir. O dövrdə İngiltərədə movcud olan "azad kino" buna paralel kimi göstərilə bilər. İngilis filmləri adətən fəhlə təbəqəsindən bəhs edir və sosial problemləri diqqət mərkəzinə gətirirdi. Yazıçı Alan Sillitoenin əsərləri maraqla filmə çəkilirdi.
Latın Amerikasında da film sənayesi inkişaf etməkdə idi. Buradakı filmlərin əsas mövzusu əhalinin siyasi və iqtisadi təzyiqlərə qarşı apardığı mübarizəni əhatə edirdi. Belə adlanan "Sinema Novo" təkcə latın amerikasında deyil, başqa dövlətlrədə də bu mövzuda filmlərin çəkilməsinə təkan vermişdir. Məsələn bir çox şərqi Avropa dövlətlərində diktator rejimlərini tənqid edən filmlər meydana gəlir.
 
[[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] filmləri sonralar yendiən öz fəaliyyətini gücləndirir. [[Hollivud]]da yeni mərhələ başlayır. Bu Artur Bonni, Klide və Nik Nikolson ([[1967]]) kimi şəxslərin filmdəki rolları ilə başlayır. Amerika filmləri getdikcə siyasi, ictimai və getdikcə daha çox seks və ictimai qəddralıq mövzuları ilə məşğul olmağa başlayır.
 
{| class="prettytable float-right"
|- bgcolor=#DDDDDD
| colspan=8 align="center" | '''Böyük film istehsal edən ölkələr<br />1975-ci ildə'''<ref name="Screen Digest">[http://www.fafo.at/download/WorldFilmProduction06.pdf Dünya üzrə film sitehsalı (Çıxarış)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070927030420/http://www.fafo.at/download/WorldFilmProduction06.pdf |date=2007-09-27 }}, Screen Digest, S. 205–207</ref>
|- style="background:#efefef" align="center"
! Ranqı
Sətir 115:
 
[[Kompüter]] texnikasının inkişafı film texnikasından da yan keçməmişdir. Müasir filmlərin çəkilməsində animasiya filmləri də özünə geniş yer almışdır. Əsasən uşaqlar üçün nəzərdə tutulan bu filmlər köhnə multiplikasiya filmlərindən öz keyfiyyətləri ilə fərqlənirlər. Bu sahədə amerika studiyaları olan "Pixar" və "Disney"in filmləri böyük uğur gətirmişdir.
 
== Azərbaycanda kino ==
Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci il avqustun 2-dən başlayır. İlk filmlər fotoqraf və nasir A.M.Mişon tərəfindən çəkilmiş xronika süjetləri ("Bibiheybətdə neft fontanı yanğını", "Balaxanıda neft fontanı", "Şəhər bağında xalq gəzintisi", "Qafqaz rəqsi" və s.) və bir bədii kinosüjetdən ("İlişdin") ibarət idi. 1915-ci ildə Qafqazda Pirone qardaşlarının açdığı səhmdar cəmiyyətləri (ticarət evləri) tərəfindən Bakı, Tiflis, İrəvan şəhərlərində prokat kontorları yaradılmışdır. 1915-ci ildə adı çəkilən cəmiyyət neft sənayeçilərinin pulu ilə M. Musabəyovun "Neft və milyonlar səltənətində" romanı əsasında eyni adlı ilk Azərbaycan bədii filminin çəkilişinə başladı. Filmi çəkmək ücün Peterburqdan rejissor B.N.Svetlov dəvət olunmuşdur. Təbiət mənzərələri Bakıda və ətraf kəndlərdə, pavilyonla bağlı səhnələr isə Tiflisdə çəkilirdi. Filmdə Lütfəli bəy rolunu H.Ərəblinski oynamışdır.1916-cı ildə Bakıda Ü.Hacıbəyovun "Arşın mal alan" operettası əsasında ilk Azərbaycan kinokomediyası çəkildi. 1919-cu ildə isə Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibətilə təntənə" adlı tammetrajlı film ekranlarda nümayiş etdirildi. 1923-cü ildə Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (AFKİ) təsis olundu. AFKİ ayrı-ayrı sahibkarların foto, kinoteatr və prokat kontorların milliləşdirilməsi və birləşdirilməsi tədbirlərini həyata keçirirdi. O zamanlar AFKİ-nin nəzdində Bakıda "Təyyarə", "Edison", "Milyon", "Ladya", "Mədənçi" və s.kinoteatrlar da var idi. 1924-cü ildə AFKİ ikiseriyalı "Qız Qalası əfsanəsi" (rejissor V.V. Vallyuzek) adlı bədii filmi ekranlara çıxardı. Etnoqrafik cəhətdən maraqlı olan bu filmdə müəlliflər Şərq ekzotikasından qaça bilməmişdilər. Azərbaycanda milli rejissor və aktyor kadrları hazırlamaq üçün 1925 ildə Ş.Mahmudbəyovun təşəbbüsü ilə AFKİ-nin nəzdində studiya təşkil edildi. C.Cabbarlı, M.Mikayılov, Ə.Tahirov və başqaları burada oxumuşdular. Filmlərin bədii keyfiyyətini yüksəltmək, milli kadrların inkişafına kömək məqsədilə Bakıya V.İ.Pudovkin, İ.A.Sevçenko, N.M.Şenqelaya, M.E.Çiaureli kimi məşhur kinorejissorları, eləcə də Q.M.Lemdeq, V.R. Lemke, A.V.Qalperin, İ.S.Frolov, Ə.M.Feldman, L.L.Kosmatov, V.M.Şneyder və başqa kinooperatorlar dəvət olunmuş, C.Cabbarlı, A.M.Şərifzadə və başqaları kino yaradıcılığı işinə cəlb edilmişdilər. AFKİ sonralar "Azdövlətkino" (1926–1930), "Azərkino" (1930–1933), "Azfilm" (1933), "Azdövlətsənayesi" (1934), "Azərfilm" (1935–1940), "Bakı kinostudiyası" (1941–1959) kimi adlar daşımışdır, 1961-ci ildən C.Cabbarlı adına "Azərdaycanfilm" kinostudiyası adlanır. Xurafat və cəhalətə qarşı mübarizə, inqilab, qadın azadlığı ötən əsrin 20-ci illərində Azərbaycan kinosunun əsas mövzusu idi. "Bismillah" (1925, rejissorlar A.M.Şərifzadə, A.Valovo), "Vulkan üzərində ev" (1929, rejissor A.İ.Bek-Nazarov, "Ermənikino" ilə birqə), "Hacı Qara" (1929, rejissor A.M.Şərifzadə) kimi kino əsərləri, eləcə də öz azadlığı uğrunda mübarizə aparan Azərbaycan qadını obrazını bədii və real şəkildə ifadə edən "Sevil" (1929, rejissor A.İ.Bek-Nazarov) həmin dövrdə yaradılmış uğurlu filmlərdəndir. XX əsrin 20-ci illərində Bakıda yerli operatorlar və xarici kino şirkətlərinin nümayəndələri tərəfindən şəhərin həyatından, neft mədənlərindən bəhs edən kinoxronikalar və sənədli filmlər çəkilirdi. 1920 ildə "Bakıda 9 qızıl Ordunun rəsmi keçidi" adlı ilk xronika kinojurnalı çəkilmişdir. Həmin il "Şərq xalqlarının birinci qurultayı" xronika filmi də yaradıldı. Sonrakı illərdə müəyyən hadisələrlə bağlı kinoreportajlar hazırlandı: "Sovet Azərbaycanının 3-cü ildönümü" (1923), "Suraxanı neft mədənlərində yanğın" (1923) "Nəriman Nərimanovun dəfni" (1925), "M.Frunzenin Bakıya gəlməsi" (1925) və s. sənədli filmlərlə yanaşı, elmi-kütləvi filmlərin də istehsalına başlanıldı. 1925-ci ildə rejissor A.M.Şərifzadə respublikanın mədəni və iqtisadi həyatından bəhs edən "Azərbaycana səyahət" filminin çəkilişini başa çatdırdı. 20-ci illərdə Azərbaycan kinosunda tarixi-sənədli filmlərlə yanaşı, tamaşaçıları gənc respublikanın təsərrüfat və mədəni həyatındakı nailiyyətləri ilə tanış edən "Azərbaycan ekranı" kinojurnalı (ildə 4–5 nömrə) buraxılmağa başlandı. Bu illər Azərbaycan sənədli kinosunda M.Mikayılov, A.A.Litvinov, A.A.Makovski kimi istedadlı rejissorlar, V.P.Lemke, A.Valovoy, A.Tolçan, İ.S.Tartakovski, İ.S.Monakov kimi operatorlar çalışırdılar. 30 illərdə bu sahədə B.V.Pumyanski, S.Bədəlov, V.Yeremeyev, Ə.Həsənov, Ə.Ələkbərov və b. fəaliyyətə başladılar. Bu sənətkarların filmlərində ilk beşilliklərdə resublikanın həyatı, kolxoz quruculuğu, mədəniyyət sahəsindəki uğurlar, neft sənayesinin yeni texnika ilə təchiz və s. əksini tapmışdı. Sənədli filmin imkanları daxilində bitkin insan obrazı yaradılması sahəsindəki cəhdlər o dövrun bədii nailiyyətlərindəndir. 30-cu illərin əvvələrində mövzusu müasir həyatdan alınmış, məişəti bədii şəkildə təsvir edən, eləcə də tarixi-inqilabi mövzulu filmlər çəkilirdi: "Lətif", "İsmət" (1930, 1934, rejissor M.Mikayılov), "Almaz" və "Yeni horizont" (1936, 1940, rejissorlar A.Quliyev, Q.M.Braqinski), "Bakılılar" (1938, rejissor V.V.Turin), "Kəndlilər" (1940, rejissor S.Mərdanov) və s.
 
== Bəzi ölkələrdə ==
 
=== Sovet filmləri ===
[[Sovet İttifaqı|Sovet]] filməri çox özünəməxsus idilər. Bu onunla izah olunur ki, o uzun illər dünyada bu sahədə baş verən yeniliklərdən izolyasiya olunmuş şəkildə fəaliyyət göstərmişdir. Sovet kinosu ilk uğuru səssiz filmlər dövründə qazanır. O dövrdə proletar kino sənətinində novatorluq Qərdbdə bir çoxları üçün maraqlı idi. ''[[Sergey Eyzenşteyn|Sergey Eyzenşteynin]]in'' işləri kinonun inkikşafına öz təsirini göstərir. Çılğınlı 20-ci illərədәn sonra [[SSRİ]]-də film sənəti sahəsində sakitlik hökm sürür.
 
[[İkinci dünya müharibəsi]]ndən sonra tək-tək kütləvi auditoriya üçün nəzədə tutulan Sovet filmləri xaricdə nümayiş etdirilirdi. Bu ilk öncə onunla bağlı idi ki, sovet insanının həyatının məxsusiliyi naməlum və qərb tamaşıçıları üçün maraqsız idi. Bu filmlər onlar üçün çox primitiv görünürdü. Digər tərəfdən sovet filmləri üçün xarici bazar ideoloji səbəbədən bağlı idi. Ölkə daxilində isə əksinə Sovet filmləri populyar idilər və kinoteatrlar çox vaxt ağzına qədər dolurdu. Bu ölkəyə küllü miqdarda qəlir gətirirdi. Onu da demək lazımdır ki, film sənətinin bir çox janrları senzura tərəfindən qadağan edilmişdir. Buna baxmayaraq SSRİ-də XX (20-ci) əsrin ikinci yarısında dünya filmləri sırasına daxil olan bir neçə istedadlı avanqard kino işləri görülür. "''[[Perestroyka]]''"dan sonra Sovet kinosunda da yeniləşmə özünü göstərir. Cəmiyyətdəki dəyişiklikləri təsvir edən yeni mövzularda filmlər çəkilməyə başlayır.
Sətir 131 ⟶ 135:
 
== Film janrları ==
* '''[[Bioqrafik film]]lər''' — konkret şəxsin həyat və yaradıcılığından bəhs edən filmlərdir;
 
* '''[[BioqrafikMacəra film]]lərfilmləri''' -— konkretçətin şəxsintapşırıqları həyatolan vəqəhrəmanların yaradıcılığındansərgüzəştlərindən bəhs edən filmlərdir;
* '''MacəraDedektiv filmləri''' -— çətintörədilən tapşırıqlarıcinayət olanvə qəhrəmanlarınqatilin sərgüzəştlərindəntapılma bəhsprosesi edənilə bağlı olan filmlərdir;
* '''DedektivHəbsxana filmləri''' - törədilən cinayət— vəhəbsxana qatilinhəyatı, tapılmahəbsxanadan prosesiqaçış ilə bağlıəlaqədar olan filmlərdir;:
* '''Komediya filmləri''' -— bu filmlərin məqsədi izləyiciləri əyləndirmək, güldürməkdir. Əksər hallarda xoşbəxt sonluq ilə bitir;▼
*'''Həbsxana filmləri''' - həbsxana həyatı, həbsxanadan qaçış ilə əlaqədar olan filmlərdir:
* '''Qorxu filmləri''' -— qorxu hissi üzərində qurulmuş filmlərdir. Qorxu filmlərində qatil, [[ruh]], [[şeytan]], cin kimi personajlara və sehr (cadu), qan, qaranlıq kimi motivlərə tez-tez yer verilir;▼
▲* '''Komediya filmləri''' - bu filmlərin məqsədi izləyiciləri əyləndirmək, güldürməkdir. Əksər hallarda xoşbəxt sonluq ilə bitir;
* '''Tarixi filmlər''' — önəmli tarixi hadisələrə (müharibələr, yeni kralın seçilməsi, islahatlar və s.) ilə bağlı filmlərdir;
▲* '''Qorxu filmləri''' - qorxu hissi üzərində qurulmuş filmlərdir. Qorxu filmlərində qatil, [[ruh]], [[şeytan]], cin kimi personajlara və sehr (cadu), qan, qaranlıq kimi motivlərə tez-tez yer verilir;
* '''TarixiRomantik filmlər''' -— önəmli tarixi hadisələrə (müharibələreşq, yeni kralın seçilməsisevgi, islahatlar və s.)evlilik iləüzərində bağlıqurulan filmlərdir;
* '''RomantikMüharibə filmlərfilmləri''' -— eşqdöyüş səhnələri ilə zəngin olan, sevgiquru, evliliksu və ya hava döyüşləri ilə üzərindəəlaqədar qurulanolan filmlərdir;
* '''MüharibəPornoqrafik filmlərifilmlər''' -— döyüş[[Pornoqrafiya|porno]] səhnələri ilə zəngin olan, quru, su və ya hava döyüşləri ilə əlaqədarüzərində olanqurulmuş filmlərdir;
* '''Dini məzmunlu filmlər''' -— [[peyğəmbər]]<nowiki/>lərin, dini liderlərin, böyük din xadimlərin (imam, [[keşiş]] və s.) həyatından, hər hansı dinin yaranması və yayılması ilə əlaqədar olan filmlərdir.▼
*'''Pornoqrafik filmlər''' - [[Pornoqrafiya|porno]] səhnələri üzərində qurulmuş filmlərdir;
* '''Animasiya filmləri''' -— rəsmli, yaxud həcmli obyektləri müəyyən fazalarla hərəkət etdirib onların bu hərəkətini ardıcıl lentə almaqla yaranır.▼
▲*'''Dini məzmunlu filmlər''' - [[peyğəmbər]]<nowiki/>lərin, dini liderlərin, böyük din xadimlərin (imam, [[keşiş]] və s.) həyatından, hər hansı dinin yaranması və yayılması ilə əlaqədar olan filmlərdir.
▲*'''Animasiya filmləri''' - rəsmli, yaxud həcmli obyektləri müəyyən fazalarla hərəkət etdirib onların bu hərəkətini ardıcıl lentə almaqla yaranır.
 
== Həmçinin bax ==
Sətir 149 ⟶ 152:
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
<references/>
 
== Mənbə ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Film"