13:26, 26 may 2022 tarixindəki versiya başlanğıc koda bax Burocan (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 16.005 redaktə k Ədəbiyyat sevər tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Burocan tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teqlər: Geri qaytarma Geri qaytarıldı ← Əvvəlki redaktə		13:28, 26 may 2022 tarixindəki versiya başlanğıc koda bax Burocan (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 16.005 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Teq: Geri qaytarıldı Sonrakı redaktə →
Sətir 1: '''Feil''' ~~({{Lang-ar\|فعل}})~~ — ümumqrammatik mənasına görə iş, hal və hərəkəti bildirib, zaman, şəxs və kəmiyyətcə təsriflənən [[Əsas nitq hissələri\|əsas nitq hissəsi]]<nowiki/>dir. Feillər müxtəlif forma və zamanlarda işlədilərək ''"nə etmək?", "nə etdi?", "nə etmişdir?" "nə edir?", "nə edəcək?", "nə edər?"'' və s. suallarına cavab olur şəxsə və kəmiyyətə görə dəyişir təsdiq və inkar, təsirli və təsirsiz olur. == Feilin mənaca növləri == # İş feilləri: yağla(maq), tik(mək), rənglə(mək), kəs(mək),yaz(maq) bişir(mək),qur(maq) və s... # Nitq feilləri: danış(maq), dinlə(mək), qulaq as(maq), sus(maq),pıçılda(maq) və s. #Hərəkət feilləri: get(mək), düş(mək), en(mək), qalx(maq) gəl(mək) qaç(maq) və s... #Təfəkkür feilləri: duy(maq), xatırla(maq), zənn et(mək), duyğulan(maq),sevin(mək),dərk et(mək) və s... # Hal-vəziyyət feilləri: ağar(maq), gözəlləş(mək), nərildə(mək), gül(mək),fərəhlən(mək) və s... == Feilin quruluşca növləri == # Sadə feillər: Ancaq bir kökdən və qrammatik şəkilçidən ibarət olan feillərə sadə feillər deyilir. Məsələn: al, oxu(yur), get, al(dı), gəl(ir) və s. Sətir 13 ⟶ 12: # Mürəkkəb və tərkibi feillər: İki sözün birləşməsindən əmələ gələn feillər mürəkkəb feillər adlanır. Məsələn: deyir-gülür, ölçdü-biçdi, bəzənib-düzənir, atılıb-düşür və s. ~~Azərbaycan dilində~~Dilimizdə elə feillər var ki, mürəkkəb feillərə oxşasalar da, bunlara mürəkkəb feil deyilmir. Bu feillərin bir qrupuna frazeoloji birləşmə (başa düşdü, qulaq asdı, başa saldı və s.), bir qrupuna isə tərkibi feil deyilir (yaxşı elədi, həll olundu, itib getdi və s.). Tərkibi feilləri və mürəkkəb feilləri qarışdırmamaq üçün aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır: Sətir 25 ⟶ 24: Sözdüzəldici (leksik) şəkilçilər vasitəsilə həm başqa nitq hissələrindən, həm də feillərdən düzəltmə feillər əmələ gəlir. 1) Başqa nitq hissələrindən (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf və yamsılamalardan) feil düzəltmək üçün aşağıdakı şəkilçilərdən istifadə olunur:▼ ~~=== Digər nitq hissələrindən ===~~ ▲Başqa nitq hissələrindən (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf və yamsılamalardan) feil düzəltmək üçün aşağıdakı şəkilçilərdən istifadə olunur: * –la, -lə: (isim, sifət, say, zərf, yamsılama, qismən də əvvəlki mənasını itirmiş sözlərdən feil əmələ gətirir). Məsələn: işlə(mək), boğazla(maq), salamla(maq) (isim); hazırla(maq), parçala(maq), arıqla(maq) (sifət); tamamla(maq), yarıla(maq),(qamarla, topala (əvvəlki mənasını itirmiş söz)). :'''Qeyd:''' Ədəbi ~~dildəki~~dilimizdəki –la, -lə şəkilçisi ilə bitən bütün feillər, əsasən, düzəltmə feillərdir. * –laş, -ləş: qucaqlaş, ayaqlaş, əlləş (isim); razılaş, çətinləş, tündləş (sifət); birləş, ikiləş, cütləş (say); yaxınlaş, uzaqlaş (zərf). * –lan, -lən: dillən, evlən, kədərlən (isim); qaralan, təmizlən (sifət). Sətir 43 ⟶ 41: * –ış, -iş, -uş, -üş: çal-ış-maq, bar-ış-maq, qar-ış-maq, çaqq -ış-maq (əvvəlki mənalarını itirmiş söz kökləri və yamsılamalar) * –an,-ən: güc-ən-mək, hıqq-an-maq, uz-an-maq (isim və ya-msılama). 2) Feildən feil düzəltmək üçün aşağıdakı şəkilçilərdən istifadə olunur:▼ ~~=== Feildən ===~~ ▲Feildən feil düzəltmək üçün aşağıdakı şəkilçilərdən istifadə olunur: * –ıl, -il, -ul, -ül: yaz-ıl-maq, döy-ül-mək, vur-ul-maq. * –ın, -in, -un, -ün: al-ın-maq, bil-in-mək, döy-ün-mək. Sətir 53 ⟶ 49: == Təsdiq və inkar feilləri == * ~~Herəkətin~~hərəkətin icra edildiyini bildirən feillər təsdiq feillər adlanır. Məsələn: yazmaq, oxumaq, aldım, gedir və s. * ~~Hərəkətin~~hərəkətin icra edilmədiyini bildirən feillər inkar feillər adlanır. İnkarlıq təsdiq feillərə –ma, -mə, -m şəkilçiləri qoşulmaqla düzəlir. Məsələn: oxu-maq (təsdiq); oxu-ma-maq (inkar). '''Qeyd:''' İnkar şəkilçisi –ma<sup>2</sup> sifət və isim düzəldən –ma, -mə şəkilçisi ilə [[omonim]]dir. Bunları fərqləndirmək üçün aşağıdakıları yadda saxlamaq lazımdır: Sətir 62 ⟶ 58: == Təsirli və təsirsiz feillər == a) Özündən asılı olan sözün ismin təsirlik halında işlənməsini tələb edən feillərə təsirli feillər deyilir. Təsirli feillərlə əlaqəyə ~~girən~~gi-rən sözlər ismin təsirlik halının suallarına (kimi? nəyi? haranı? nə?) cavab olur. Məsələn: kitabı (nəyi?) oxudum, dəftər (nə?) aldım, Qulunu (kimi?) çağırdılar, dondurmanı(nəyi?) aldım və s. b) Özündən asılı olan sözün ismin təsirlik halında işlənməsini tələb etməyən feillərə təsirsiz feillər deyilir. Məsələn: Meşədən (haradan?) gəlirəm, kinoya (nəyə?) baxırlar və s. Sətir 159 ⟶ 155: ==== Gələcək zaman==== Gələcək zaman iki cür olur: 1) qəti gələcək, 2) qeyri-~~qeti~~qəti gələcək. - Qəti gələcək feillərə -acaq, -əcək(yacaq, yəcək) şəkilçisi artır-maqla düzəlir və hərəkətin icra olunacağını qətiyyətlə bildirir. Məsələn: Sətir 234 ⟶ 230: "İdi" həssəciyi feilin əmr şəklinə və xəbər şəklinin keçmiş zamanına artırıla bilmir. Deməli, əmr şəklində olan feillərdən, eləcə də şühudi keçmiş zaman feillərindən feil şəkilçilərinin hekayəsi yarana bilməz. Qalan şəkillərdən (xəbər şəklinin nəqli keçmiş, indiki zaman, gələcək zamanı, arzu, lazım, vacib və şərt şəkli) isə feil şəkillərinin hekayəsi əmələ gələ bilir. Məsələn: almış idi, alır idi, alacaq idi, almaz idi (xəbər); ala idi (arzu); almalı idi (vacib); alası idi (lazım); alsa idi (şərt). "İdi" hissəciyi sonu samitlə bitən feil şəkillərində iki cür - həm ayrı, yəni idi formasında, həm də şəkilçiləşmiş -dı<sup>4</sup> formasında yazılır. Məsələn: gələcək idi, gələcəkdi, gələr idi, gələrdi. "İdi" hissəciyi sonu ~~samitlə~~saitlə bitən feillərdə ~~ancaq~~ ayrı yazılır və tələffüzü ilə yazılışı arasında fərq olur. Məsələn: gəlməli idi (gəlməliydi), yazası idi (yazasıydı), bilsə idi (bilsəydi) və s. Feil şəkillərinin hekayəsində şəxs şəkilçiləri idi hissəcəyinə və ya onun şəkilçiləşmiş formasına artırılır. Məsələn: * I oxu-malı idi-m gəl-ər-di-k yaz-malı idi-m * II oxu-malı idi-n gəl-ər-di-niz yaz-malı idi-n Sətir 366 ⟶ 363: {{Nitq hissələri}} ~~Mekekksçüçeçdçsçzçdçsşaşd.d~~ [[Kateqoriya:Nitq hissələri]]

Feil: Redaktələr arasındakı fərq