Çırağan sarayı: Redaktələr arasındakı fərq

|aidiyyatı = [[Osmanlı imperiyası]]<br/>[[Kempinski Hotels]]

'''Çırağan sahilsarayı''' — [[İstanbul]]<nowiki/>un [[Beşiktaş]] və [[Ortaköy rayonu|Ortaköy]] rayonları arasında yerləşən Osmanlı sarayı.

[[1910]]-cu ildə baş verən yanğın nəticəsində tamamilə yanıb, günümüzə sadəcə xarici cəbhəsi qalan Hünkar dairəsi sarayın əsas binalarından biridir. [[XVII əsr]]<nowiki/>də bu ərazi Qazançıoğlu bağçası adıyla tanınırdı. [[Övliya Çələbi]]<nowiki/>nin qeydlərinə görə, [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] [[IV Murad]] ([[1623]]-[[1640]]1623–1640) qızı [[Əsməhan Qaya Sultan]]<nowiki/>a hədiyyə etdiyi bu bağçada bir köşk inşa etdirmişdi. Daha sonra burada [[Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa|Nevşəhərli İbrahim Paşa]], xanımı [[Fatma Sultan (III Əhmədin qızı)|Fatma Sultan]] üçün böyük bir saray inşa etdirmişdir. Bağçasında, dövrün [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] [[III Əhməd]] ([[1703]]-[[1730]]1703–1730) və [[sədrəzəm]]<nowiki/>i [[Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa|Nevşəhərli İbrahim Paşa]]<nowiki/>nın da iştirak etdiyi təntənəli şənliklər keçirilən saray əhali tərəfindən [[Lalə dövrü]] boyunca Çırağan ([[Fars dili|farsca]] işıq deməkdir ) adlanmağa başlandı. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] [[I Mahmud]]<nowiki/>un ([[1730]]-[[1754]]1730–1754) ilk illərində gözdən düşən [[saray]] daha sonra [[padşah]]ın əmriylə bərpa edilərək xüsusilə də, əcnəbi elçilərin qonaq edilməsi üçün təsis edildi. [[Saray]], eyni əsrin sonlarında [[III Səlim]]<nowiki/>in ([[1789]]-[[1807]]1789–1807) bacısı [[Beyhan Sultan (III Mustafanın qızı)|Beyhan Sultan]]<nowiki/>a hədiyyə edilsə də, [[Beyhan Sultan (III Mustafanın qızı)|Beyhan Sultan]] sarayı bəyənməmiş, [[padşah]] isə sarayın strukturunu böyüdərək səltənətinin son 2 ilini burada keçirmişdir. [[II Mahmud]] dövründə də ([[1808]]-[[1839]]1808–1839) yay sarayı olaraq istifadə edilən saray, [[1836]]-cı ildə daha da böyüdüldü. Memar Karpet Balyanın taxtadan inşa etdiyi əlavə binalar mərmər saraya fərqli görünüş qazandırdı. [[1839]]-cu ildə yeni bölümləriylə birlikdə açılışı olan saray [[I Əbdülməcid|Sultan Əbdülməcid]] dövründə ([[1839]]-[[1861]]1839–1861) əvvəlcə yay sarayı olaraq istifadə edilsə də, [[Dolmabağça sarayı]]<nowiki/>nın inşasından sonra yavaş-yavaş tərk edildi və daha böyük bir saray inşa edilməsi üçün [[1859]]-cu ildə tamamilə dağıdıldı.

[[I Əbdülməcid|Sultan Əbdülməcid]]<nowiki/>in ölümü səbəbilə təxirə salınan inşaat prosesi [[Əbdüləziz]]<nowiki/>in ([[1861]]-[[1876]]1861–1876) taxta çıxmasıyla davam etdi və Nikos Balyanın hazırladığı layihə ilə oğulları Sarkis və Aqop Balyan tərəfindən başa çatdırıldı. Yeni plana görə, ərazinin ortasında qalan [[Beşiktaş]] [[Mövləvilik|mövləvi]] [[Xanəgahlar|xanəgah]]ının ləğvinə qərar verildi və [[Xanəgahlar|xanəgah]] dağıdılaraq [[Maçka]] səmtinə köçürüldü. [[Əbdüləziz|Sultan Əbdüləziz]] [[1871]]-ci ildə inşası tamamlanan saraya köçmüş, ancaq bir neçə ay sonra sarayın olduqca rütubətli olması səbəbilə yenidən [[Dolmabağça sarayı]]<nowiki/>na yerləşdi. [[II Əbdülhəmid]] isə taxta çıxdıqdan sonra buranı özündən əvvəl taxtda olan qardaşı [[V Murad]] və ailəsinə təsis etdi. [[V Murad]]ın vəfatına qədər ([[1904]]) 28 il boyunca onun ailəsinə məxsus olan saray dövrün bir çox siyasi hadisələrinə şahid olmuşdur. [[V Murad]]ın burada məskunlaşmasından 2 il sonra, yəni [[20 may]] [[1878]]-ci ildə onu xilas edib taxta çıxarmaq üçün [[Əli Suavi]] və tərəfdarları tərəfindən tərtiblənən basqın da məhz bu sarayın adıyla bağlıdır ([[Çırağan hadisəsi]]). Uğursuzluqla nəticələnən basqının sonunda [[Əli Suavi]] və tərəfdarları öldürüldü.

İkinci məşrutiyyətin elanından 4 ay sonra saray Məclis-i Məbusana təsis edilmiş və strukturu dəyişdirilmişdir. Məclis-i Məbusanın [[14 noyabr]] [[1909]]-cu ildə çağırılan ikinci çağırışından sonra [[19 yanvar]] [[1910]] tarixində istilik sistemində baş verən nasazlıq səbəbilə sarayda güclü yanğın baş vermiş, 5 saat boyunca söndürülə bilməyən yanğının sonunda saray tamamilə külə çevrilmiş, yalnız xarici cəbhəsi xilas edilə bilinmişdi. Yanğın sarayın mükəmməl strukturu ilə yanaşı, mükəmməl sənət əsərlərini və əntiq əşyaları da məv etmişdi.

* Çelik Gülersoy (1992) ''The Çerağan Palaces'', İstanbulİstanbul Kitaplığı ISBN 975-7687-08-01. {{en icon}}

* Evliya Çelebi, Seyahatnâme, I, 448;

* Yıldız Albümleri, İÜ Ktp., nr. 90853;

* Sedat Hakkı Eldem, Köşkler ve Kasırlar, İstanbul 1969, II, 213-222213–222;

* Pars Tuğlacı, “Çırağan"Çırağan Sarayı”Sarayı", Balyan Ailesi, İstanbul 1981, s. 59-6159–61, 178-184178–184, 346;

* H. Y. Şehsuvaroğlu, Boğaziçi’ne Dair, İstanbul 1986, s. 131-137131–137;

* a.mlf., “Çırağan"Çırağan Sarayı”Sarayı", TTOK Belleteni, sy. 117 (1951), s. 9-109–10;

* Çelik Gülersoy, Çerâğan Sarayları, İstanbul 1992, tür.yer.;

* Kürşat Ekrem Uykucu, “Çırağan"Çırağan Sarayı”Sarayı", Hayat Tarih Mecmuası, II/7, İstanbul 1967, s. 46-5046–50;

* M. Tayyib Gökbilgin, “Çırağan"Çırağan Sarayı”Sarayı", İA, III, 390-392390–392;

* R. Ekrem Koçu, “Çırağan"Çırağan Sahil Sarayı”Sarayı", İst.A, VII, 3934-39363934–3936.