Cinnilər tayfası: Redaktələr arasındakı fərq

'''Cinnilər (Cin/çen)''' — erkən orta əsrlərdə indiki [[İrəvan]] və indiki [[Gürcüstan]] ərazisində yaşamış türkdilli və türkəsilli tayfalardan biri olmaqla yanaşı [[Azərbaycanlılar|Azərbaycan türkləritürklərinin]]nin etnogenezində rol oynamış [[tayfa]]. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, ilkin türk dövründən başlamış XVIII əsrə qədər Gürcüstan ərazisindən [[Şəmkir]]əŞəmkirə qədər [[Kür]] boyunca Cinni tayfaları yaşamış, [[XVIII əsr]]inəsrin sonlarında isə gürcü kralının tabeliyindən çıxaraq [[kəngərlilər]]lə birlikdə [[Qarabağ mahalı]]namahalına köçmüşlər.<ref name="ReferenceA">Azərbaycan toponimlərinin ensklopedik lüğəti, II cilddə. Bakı-2007. I cild, səh. {{ATEL|1|175.}}</ref>.

Goranboy rayonunun Cinli-Boluslu (indiki adı Boluslu) və Cinli-Zeynallı kəndlərini cinni tayfaları salmışlar. Mirzə Adıgözəl Bəyin “Qarabağnamələr”"Qarabağnamələr" əsəri olan bu tarixi sənəddə, cinni tayfaları Şuşa xanı Pənahəli xana sonadək sadiq və loyal mövqedə qalmış, dönük çıxmamış və döyüşkənlikləri ilə seçilmiş qəhrəman elat olmaqla qeyd olunmuşlar.

"Sisakan tarixi" əsərinin müəllifi, əslən türk cinni olan [[Stepan Orbelian]] (atasının adı Tarsancdır. Bu ad Xəzər sərkərdələrindən biri, Bizans mənbələrində adı çəkilən Tarmanc adı ilə müqayisə olunur) yazır ki, cinnilər III əsrdə Çin-Bakurun başçılığı ilə Dəryal (türkcə dar-darısqal və yal sözlərindən ibarət olan bu ad sonralar səhvən farsca Dar-alan – Alan qapısı kimi izah edilmişdir. Halbuki heç bir mənbədə bu toponimin Daralan forması yoxdur) keçidi vasitəsiylə Şimaldan Gürcüstana gəlmiş və gürcü çarı onları hörmətlə qəbul edərək yerləşmələri üçün Orbeti (qartal yurdu) qalasını vermişdir. Cinnilərin hakim sülaləsi bu qalada yaşadığına görə Orbeli adlanırdı. Bu sülalə min ilə yaxın hakimiyyətdə olmuş və [[1117]]-ci ildə süqut etmişdir. [[Gürcülər]]dəGürcülərdə XIX əsrə qədər məşhur Orbeli knyaz nəsli də öz adını türk cinnilərdən almışdı. Erməni tarixçisi N.Q.Adons yazmışdı ki, XIX əsrin əvvəllərində [[Gürcüstan]]daGürcüstanda knyaz Orbelianlar əcdadlarını cinnilərin arasında axtarırlar və Çin-Bakuru özlərinin ulu əcdadı hesab edirlər. Orbeli (Orbelian) xan nəsli [[1117]]-ci ildə Gürcüstanda [[Lori qalası]]nı tikdirmişdilər. Lakin xristian [[ermənilər]] və [[gürcülər]] Orbelilərə qarşı mübarizə aparırdılar. Nəticədə bu xan nəslinn bir hissəsi qoşunu ilə [[Sisakan]]a köçüb gəlmiş, xristian dinini qəbul etmiş, sonra da hakimiyyəti ələ almışdı. XIII əsrdə Sisakanın hakimi [[Stepan Orbelian]] idi. Onun [[1290]]-cı ildə yazdığı "Sisakan nəslinin tarixindən" adlı əsəri qrabar dilində yazılmışdır. Bu da təbii idi. O vaxt Sisakanda (Sisakan kilsəsi Alban kilsəsinə tabe idi. Ərəb xəlifəsi isə Alban kilsəsini erməni kilsəsinə tabe etmişdi) kilsə artıq erməni kilsəsinə tabe idi və xristian [[Qafqaz albanları]] arasında da bütün yazı-pozu qrabar (qədim erməni) dilində aparılırdı. Xristian dininə qulluq edən Stepan Orbeliani də əsərini erməni dilində yazmalı idi<ref>Q.Qeybullayev. Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən. Bakı: 1994</ref>.

[[Sisakan]]daSisakanda sakların Sisak sülaləsi uzun müddət hakimiyyətdə olmuşdu. [[Zəngəzur]]da qədim qala və istehkamları da onlar tikdirmişdilər. Stepan Orbelian yazır ki, Yuxarı Qarabağda [[Dizak qalası]]nı Sisak nəsli tikmişdir. [[Sisaklar]]ınSisakların digər məşhur qalası [[Şəki qalası (Zəngəzur)|Şəki qalası]] idi.

Sisakanın Qafqaz Albaniyasının tərkib hissəsi olması Stepan Orbelianın belə bir məlumatı ilə də təsdiq olunur ki, alban çarı [[Asuagen]] öz çar bayrağını Syuni yepiskopuna bağışlamışdı. Müəllif daha sonra yazır ki, [[sisaklar]] təkcə Syuninin yox, həm də alban çarlarının əcdadıdır, hətta onlara nisbətən daha qədimdir. Əsərinin V fəslində Stepan Orbelian yazır ki, Ermənistan əhalisindən əvvəl Syunilər dindar (yəni xristian) oldular.

{{İstinad siyahısı}}