Vikipediya

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Ümumi redaktə, düzəliş, ifadə və şəkil əlavəsi
Sətir 1:
{{Dövlət qurumu
|adı = Azərbaycan XalqCümhuriyyəti Cümhuriyyətinin Nazirlər ŞurasıHeyəti-vükəlası
|bayraq = Coat of Arms of the Azerbaijan Democratic Republic.png
|bayrağın ölçüsü = 60px
|bayrağın izahı =
|şəkil = Building of the Government of the Azerbaijan Democratic Republic.jpg
|şəklin ölçüsü = 300px
|şəklin izahı =
Sətir 16:
|baş qərargah = {{gerbifikasiya|Bakı}}
|ləğv edilib = [[27 aprel]] [[1920]]
|orijinal adı={{Dil-az2|آذربایجان جمهوریهتی هیئت وکلاسی}}}}
}}
'''Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurası''' v ə ya '''Azərbaycan Cümhuriyyəti Heyəti-vükəlası''' ({{Dil-az2|آذربایجان جمهوریهتی هیئت وکلاسی}}) — [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin]] fəaliyyət göstərdiyi illərdə ölkədə [[İcraedici hakimiyyət|ali icraedici hakimiyyət]] orqanı.
 
== Haqqında ==
 
=== Böyük Nazirlər Şurası ===
1918 il mayın 28-də [[Tbilisi|Tiflisdə]] [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası|Azərbaycan Milli Şurası]] tərəfindən [[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi]] qəbul edildikdən sonra bəyannamənin 6-cı bəndinə uyğun olaraq, elə həmin gün [[Müəssislər Məclisi]] çağırılana qədər Milli Şura qarşısında məsul olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müvəqqəti hökuməti kimi yaradılmışdı. Böyük Nazirlər Şurasına hökumət başçısı sədrlik edirdi. [[Fətəli xan Xoyski]] 11 nazirlikdən ibarət olan [[I Xoyski hökuməti|ilk müvəqqəti Nazirlər Şurasının]] sədri təsdiq olunmuşdu. Azərbaycan Milli Şurası və hökuməti Tiflisdən [[Gəncə|Gəncəyə]] köçdükdən sonra burada Fətəli xan Xoyskinin təşkil etdiyi [[II Xoyski hökuməti|ikinci müvəqqəti Hökumətin]] tərkibinə yenə də 11 nazirlik daxil idi. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin]] 1918 il dekabrın 7-də açılan 1-ci iclasında Fətəli xan Xoyski öz hökumətinin fəaliyyəti barədə hesabat verərək, hökumətin istefasını qəbul etməyi xahiş etmişdi. Parlament müvəqqəti hökumətin istefasını qəbul edərək, 3-cü hökumətin də təşkilini F.Xoyskiyə tapşırmışdı. Həmin il dekabrın 26-da F.Xoyski 14 nazirlikdən ibarət [[III Xoyski hökuməti|yeni hökumət kabinəsi]] təşkil etmişdi. 1919 ilin fevralında Fətəli xan Xoyskinin 3-cü hökumət kabinəsi istefa verdi. Həmin il aprelin 14-də [[Nəsib bəy Yusifbəyli|Nəsib bəy Yusifbəylinin]] sədrliyi ilə 14 nazirlikdən ibarət yeni, [[I Yusifbəyli hökuməti|4-cü hökumət kabinəsi]] yaradılmışdı. 1919 il dekabrın 22-də N.Yusifbəyli Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin sonuncu — Beşinci[[II Yusifbəyli hökuməti|5-ci hökumət kabinəsini]] formalaşdırmışdı.
[[Fayl:Meeting of the Government Cabinet of the Azerbaijan Democratic Republic (1919).jpg|left|thumb|322x322px|Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin iclası]]
Azərbaycan Cümhuriyyətinin fəaliyyəti dövründə ölkənin idarəçiliyi ilə bağlı bütün məsələlər Böyük Nazirlər Şurasının iclaslarında kollegial şəkildə müzakirə və həll olunur, müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. Böyük Nazirlər Şurasında ölkənin idarə olunması ilə bağlı bütün məsələlərə — dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, sənaye, kənd təsərrüfatı, maliyyə, ümumiyyətlə, bütün təsərrüfat sahələri üzrə işlərin təşkilinə, elmin, təhsilin, mədəniyyətin və s. yenidən qurulmasına baxılırdı. Ölkənin xarici siyasəti, onun müdafiəsi və s. məsələlər məhz Böyük Nazirlər Şurasının iclaslarında geniş mü zakirə edilir və müvafiq qərarlar qəbul olunurdu.<ref>{{AXCE|1|288}}</ref>
 
=== Kiçik Nazirlər Şurası ===
Sətir 30 ⟶ 32:
 
=== İşlər İdarəsi ===
[[Fayl:Building of the Government of the Azerbaijan Democratic Republic.jpg|thumb|291x291px|Bakıda Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin binası]]
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İşlər idarəsi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin ümumi fəaliyyətini tənzimləyən və həyata keçirən qurum olmuşdur. 1918 il mayın 28-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan]] Hökuməti fəaliyyətə başlayarkən yaradılmışdır.<ref name=":0">Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 год, Б., 1920</ref>
 
Azərbaycan Hökumətinin 1918-ci il 24 iyun tarixli qərarı ilə Hökumət dəftərxanasının ştat vahidlərinin və əmək haqlarının təyin edilməsi Nazirlər Şurasının sədrinə həvalə olunmuşdu.
 
Nazirlər Şurasının bütün kargüzarlıq sənədləri, nazirliklərdən və Cümhuriyyətin digər idarələrindən Nazirlər Şurası sədrinin adına göndərilən məktublar işlər idarəsinə daxil olurdu. Hökumətin 1919 il yanvarın 18-də təsdiq etdiyi qaydalara əsasən [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti|Parlament]] müzakirəsinə çıxarılan qanun layihələri müvafiq izahlı məktubla bərabər Nazirlər Şurasına təqdim edilirdi. Qanun layihəsi Hökumət tərəfindən baxılaraq Parlamentin müzakirəsi üçün hazır hesab edildikdə Nazirlər Şurasının iclas jurnalından çıxarışla bərabər, iradlar olduqda isə yenidən işlənilmək üçün Nazirlər Şurası sədrinin imzası ilə müvafiq nazirliklərə qaytarılırdı. Bundan əlavə, Hökumətin 1919 il 3 mart tarixli qərarı ilə təsdiq olunmuş Əsasnaməyə görə işlər idarəsi 1918 il noyabrın 22-dən yaradılmış nazir müavinlərindən ibarət Kiçik Nazirlər Şurasının da kargüzarlıq işlərini aparırdı.<ref name=":0" />
 
İşlər idarəsi Hökumətin qərar və sərəncamlarını "[[Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin Xəbərləri|Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin xəbərləri" qəzetində]] və [[Azərbaycan Cümhuriyyəti hökümətinin qanun və binagüzarlıq toplusu|"Azərbaycan Cümhuriyyəti Hökumətinin qanun və binagüzarlıqları" məcmuəsində]] dərc etdirirdi.
Sətir 40 ⟶ 43:
Əvvəlcə işlər idarəsinin ştatında idarənin müdiri, dəftərxananın direktoru və başqa işçiləri, Nazirlər Şurasının katibi, onun müavini, həmçinin Nazirlər Şurası sədrinin xüsusi tapşırıqlar üzrə məmuru nəzərdə tutulmuşdu. İdarə qulluqçularının ştat cədvəli və xərclər smetası Nazirlər Şurası sədrinin xüsusi tapşırıqlar üzrə böyük məmuru, xarici dillər üzrə tərcüməçisi, hüquq məsləhətçisi, məlumat bürosunun müdiri və binaya nəzarətçi hesabına genişləndirilmişdi.
 
Hökumətin 1919 il 7 may tarixli qərarı ilə işlər idarəsində direktor, redaktor, kargüzar, tərcüməçi, korrektor və dəftərxana xidmətçilərindən ibarət xüsusi şöbə də yaradılmışdı. 1918 il mayın 28-dən 1919 il yanvarın 1-nə qədər işlər idarəsinin müdiri [[Rüstəm xan Xoyski]] ([[Fətəli xan Xoyski]]ninXoyskinin kiçik qardaşı), daha sonra fevralın 5-dək [[Rəşid bəy Axundzadə]], 1919 il fevralın 11-dən isə mühəndis Pərviz Mirzə olmuşdur
 
== Sədr ==
1918-ci il mayın 28-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]] tərəfindən [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycanın]] müstəqilliyi barədə ''[[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi|İstiqlal bəyannaməsi'']] elan edildikdən sonra, həmin bəyannamənin 6-cı maddəsinə əsasən, ölkədə [[Müəssislər Məclisi]] çağırılana qədər [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası|Milli Şura]] qarşısında məsul olan Müvəqqəti Hökumət təşkil edildi. Hökumətin təşkili Milli Şuranın üzvü [[Fətəli xan Xoyski]]yə tapşırıldı. Bir saatlıq tənəffüsdən sonra öz işinə başlayan Milli Şura [[Fətəli xan Xoyski]] başda olmaqla [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]ninCümhuriyyətinin birinci Müvəqqəti Hökumətini yaratdı. [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]ninCümhuriyyətinin fəaliyyət göstərdiyi 23 ay ərzində 5 Hökumət kabinəsi dəyişmişdir. Birinci 3 kabinəyə [[Fətəli xan Xoyski]], sonrakı 2 kabinəyə isə [[Nəsib bəy Yusifbəyli]] başçılıq etmişdir. Hökumət başçısı, eyni zamanda, Nazirlər Şurasının sədri funksiyasını da yerinə yetirirdi.<ref>Azərbaycan Demokratik Respublikası (1918–1920)[[Bakı|, Bakı]], 1998.</ref>
 
=== Səlahiyyətləri ===
Ölkənin daxili və xarici siyasət məsələləri Nazirlər Şurası sədrinin rəhbərliyi ilə onun iclaslarında kollegial şəkildə müzakirə olunur və müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. 1918 il iyunun 17-də Milli Şura Gəncədə öz fəaliyyətini dayandırarkən ölkə üçün bir sıra həyati əhəmiyyət kəsb edən məsələlər istisna olmaqla, bütün hakimiyyət
funksiyalarını Müvəqqəti Hökumətə həvalə etmiş və Nazirlər Şurasının hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirmişdi. 1918-ci ilin dekabr ayının 7-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti|Azərbaycan Parlamenti]] [[Bakı]]daBakıda fəaliyyətə başladıqdan sonra ölkənin qanunvericilik hakimiyyəti Parlamentə, icra hakimiyyəti isə Nazirlər Şurasının səlahiyyətinə keçmişdir. Nazirlər Şurasının iclaslarında ayrı-ayrı nazirliklər tərəfindən hazırlanmış qanun layihələrinə baxılır və bəyənildikdən sonra qəbul olunaraq Parlamentin müzakirəsinə çıxarılırdı. Bütün bu işlərin icrasına isə bilavasitə Nazirlər Şurasının sədri rəhbərlik edirdi.▼
iclaslarında kollegial şəkildə müzakirə olunur və müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. 1918 il iyunun 17-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası|Milli Şura]] [[Gəncə]]də öz fəaliyyətini dayandırarkən ölkə üçün bir sıra həyati əhəmiyyət kəsb edən məsələlər istisna olmaqla, bütün hakimiyyət
▲funksiyalarını Müvəqqəti Hökumətə həvalə etmiş və Nazirlər Şurasının hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirmişdi. 1918-ci ilin dekabr ayının 7-də [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti|Azərbaycan Parlamenti]] [[Bakı]]da fəaliyyətə başladıqdan sonra ölkənin qanunvericilik hakimiyyəti Parlamentə, icra hakimiyyəti isə Nazirlər Şurasının səlahiyyətinə keçmişdir. Nazirlər Şurasının iclaslarında ayrı-ayrı nazirliklər tərəfindən hazırlanmış qanun layihələrinə baxılır və bəyənildikdən sonra qəbul olunaraq Parlamentin müzakirəsinə çıxarılırdı. Bütün bu işlərin icrasına isə bilavasitə Nazirlər Şurasının sədri rəhbərlik edirdi.
 
== Mənbə ==
Sətir 54 ⟶ 56:
=== Ədəbiyyat ===
* Aзepбaйджанская Демократиская Pecnублика (1918–1920), Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998;
* Aдpec-календары Aзepбaйджанской Pecnублики нa 1920 r., BБ., 1920.
 
=== İstinadlar ===
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Azərbaycan_Xalq_Cümhuriyyətinin_Nazirlər_Şurası"