|
[[Kateqoriya:Ssenari| ]]
[[Kateqoriya:Kinematoqraf]]
. Ssenari epizodlarla yazılmalıdır, mövzu epizodlarla açılmalı, epizodlar dramaturgiyanın ümumi qanunlarına uyğun növbələşməli, düzülməlidir.
Ssenari filmin hələ çəkilməmiş ilkin variantıdır, amma burda, yəni ssenaridə hər şey film üçün artıq nəzərə alınmış, hesablanmışdır. Bu variant rejissora təkmilləşdirmə imkanı yaradır. Ssenari yazılıb bitiriləndən sonra, müəllif ona bütövlükdə baxır və ilk növbədə onun zəif yerlərini, hissələrini, epizodlarını müəyyənləşdirir. Mövzu ilə bağlı əlində olan materialları, artıq konkretləşdirilmiş personajları, yazılmış xarakterləri, epizodları təhlil edib məhz nələrin zəif və ya effektsiz, süni olduğunu bir tənqidçi gözü ilə araşdırır və ssenari üzərində dəyişikliklər edir, zəif və ümidsiz hissələri, səhnə və ya epizodları birdəfəlik ləğv edir, bir növ ssenaridə islahatlar aparır. Amerikan kinodramaturqu və kinodram nəzəriyyəçisi R.Uolterin məsləhətlərinə qulaq asıb, hətta uğursuzluğu şübhəli görünən hissələri belə heyifsilənmədən kəsib atmalı olur. Bütün bunlar, yəni düzəlişlər ssenarist tərəfindən həyata keçirilir: ssenari çəkilişlər üçün hazırdır! Amma tələsməyək, hələ rejissor var, son söz onunkudur.
Rejissor ssenari ilə tanış olur və bir sıra, artıq bizə məlum olan yaradıcılıq işlərindən və təşkilati prosedurlardan sonra, deyək ki, gəlir çəkiliş meydançasına və fikirləşir: bu ssenarini olduğu kimi lentə köçürə bilərəmmi? Prinsipcə bu mümkündür. Lap elə ssenaridə olduğu kimi hadisələri mərhələ-mərhələ, epizodlarla inkişaf etdirmək də olar, amma içində bir şübhə toxumu cücərir: bu ssenari ilə çətin ki, tamaşaçının diqqətinə hakim kəsiləsən. Əgər belə bir şübhə əmələ gəlirsə ziyanın yarısından qayıtmaq yaxşıdır.
Sənədli filmlərin ssenarisində bu keyfiyyət özünü daha qabarıq göstərir. Belə olan halda ssenarinin dramaturji həlli istehsal vaxtı ikinci, bəzən də üçüncü dəfədə tapılır, ancaq burda iki təhlükəli məqam ortaya çıxa bilər:
Birinci, o zaman olur ki, rejissor çəkiliş meydançasına əliyalın gedir, qabağına nə gəldi çəkir və düşünür ki, sonra bu çəkdiklərindən bir şey qurar və ya quraşdırar.
İkinci, təhlükə ondan ibarətdir ki, rejissor ssenarini pozmaqdan, təhrif etməkdən qorxur, düşünür ki, ssenarist materialı daha yaxşı bilir, ona görə də ssenaridən qırağa çıxmır. Əlbəttə ssenarisiz çəkmək olmaz, amma sənədli film rejissoru, bədii filmdəki kimi ssenariyə çox da aludə olmamalıdır, çəkilişin gedişinə və şəraitə uyğun olaraq hərəkət etməlidir. Bəzən çəkiliş meydançasında ssenaridə olmayan elə hadisələr baş verir ki, onu əvvəlcədən nəzərə almaq prinsipcə mümkün deyildir.
2. Ssenari necə olmalıdır (görünməlidir)?
Ssenari tətbiqi əsərdir, başqa sözlə, ssenari oxunmaq üçün deyil, çəkilmək üçündür. Onun çəkilişə aidiyyatı olmayan adamlar tərəfindən oxunması nəzərdə tutulmayıb. Ssenaridə səhnələr çəkilmək üçün ardıcıllıqla yazılır, vəssalam!
İşə başlamazdan əvvəl bir sıra xəyallardan, illüziyalardan azad olmaq gərəkdir:
Birinci: tamaşaçı sizin filmə baxmaq üçün hazırlaşmır, heç bir materialla tanış olmur, mənbələrə müraciət eləmir. Odur ki, onun, yəni tamaşaçının biliyinə (tarixi, texniki, elmi və s.) arxayın olmaq absurd bir şeydir.
İkinci: tamaşaçıdan alicənablıq gözləməyə dəyməz, əgər film onu darıxdırsa, davamına baxmayacaq. Ona görə də ssenari elə yazılmalıdır ki, o maraqlı, gözlənilməz, cəlbedici olsun. Nəzərə alın ki, tamaşaçı sizin dostunuz deyil, sizdən heç nə ilə asılı olmayan kənar bir adamdır.
Üçüncü: kino istehsaldır, ssenaridə çox vaxt təsvir edilən havanı, bina və interyeri yaratmaq mümkün olmur. Bilmək lazımdır ki, çox vaxt epizodlar harda gəldi, harda mümkün oldu orda da çəkiləcək, amma ssenari elə yazılmalıdır ki, bütün bunlar hadisələrin və əsas süjet xəttinin gedişinə mane olmasın. Odur ki, “səmada bir dənə də olsun bulud yox idi” cümləsinə ehtiyac yoxdur, heç bir çəkiliş qrupu iki həftə gözləməyəcək ki, hava nə zaman açılacaq. Və yaxud qəhrəmanın “əynində qırmızı köynək, yaşıl damaları olan şalvar vardı” kimi təsvirlərə ehtiyac yoxdu, əlbəttə, əgər bu geyim ssenaridə xüsusi bir funksiya daşımırsa. Yaxşı olar ki, bunun əvəzinə, məsələn, “qəhrəman çox zövqsüz geyinmişdi” yazıb bunun necə olduğunu həll etməyi rejissorun öhdəsinə buraxasınız.
Dördüncü: tamaşaçı tənbəldir, o heç vaxt sizin ideyanızı ekrandan eşitdiyi mətndən almayacaq. Bu hələ harasıdır, o heç həmin mətni dinləməyəcək də! Ssenarist unutmamalıdır ki, əgər qəhrəman ekrandan ağıllı fikirlər səsləndirirsə, tamaşaçı bir şeyi anlayır ki, qəhrəman ağıllıdır, vəssalam! Sizin ideyanız isə hadisələrin gedişində və inkişafında açılmalıdır. İstisnalar mövcud deyil.
İdeal ssenari iki komponentdən ibarət olmalıdır: remarka və dialoq. Hər bir səhnə (sovet kinosunda buna “epizod” deyilirdi ki, nəzəri cəhətdən yanlışdır) hadisənin harada baş verdiyini göstərməklə başlamalıdır.
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
|
