Proqramlaşdırma dili: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 3:
Proqramlaşdırma dilləri adi dillərdən "sözlərin" (ancaq translyatorun başa düşdüyü) sayına və əmrlərin ciddi yazılış qaydasına görə fərqlənir. [[EHM]]-də proqram yazmaq üçün istifadə olunan formallaşmış dillərə proqramlaşdırma dilləri deyilir. [[Proqram]]laşdırma dili süni dil olub, təbii dillərdən məhdud sayda sözlərin olması ilə fərqlənirlər. Bu dillərlə hazır proqramlar deyil, yalnız proqramın mətni yaradılır. Proqram dilini [[kompüter]]in başa düşdüyü maşın dilinə çevirmək üçün translyatorlardan (translator – tərcüməçi) və kompilyatorlardan (compiler – tərtibatçı) istifadə edilir. Hər bir proqramlaşdırma dilinin öz translyatoru (kompilyatoru) olur. Məsələ həll edərkən əvvəlcə yerinə yetiriləcək əməliyyatların alqoritmi tərtib edilir, daha sonra bu əməliyyatlar hər-hansı alqoritm (proqramlaşdırma) dilində əmrlər şəklində yazılır. Tərtib olunmuş proqram xüsusi əlavələr (translyator proqramlar) vasitəsilə yerinə yetirilir və ya maşın [[kod]]una çevrilir.
İstənilən proqramlaşdırma dilinin əsas elementləri bunlardır: dilin əlifbası, sintaksisi və semantikası.
* Dilin əlifbası dedikdə, həmin dildə işlənən bütün simvollar nəzərdə tutulur.
* Sintaksis – əlifbada olan simvollardan dilin ayrı-ayrı konstruksiyalarının (komandaların, operatorların) düzəldilməsinin formal qaydalarıdır. Bu qaydalar müxtəlif həll alqoritmlərini proqramlaşdırmağa imkan verir.
* Semantika – dilin bu və ya digər sintaksis konstruksiyalarının təsviridir. Məsələn, əgər proqramın bu yerində y =a*(b+c) ifadəsinin hesablanması yazılıbsa, onda semantika qaydaları maşına "göstərir" ki, əvvəlcə (b+c) cəmini tapsın, sonra həmin cəmi a-ya vursun.
Sətir 12:
== Translyator və kompilyatorlar ==
Proqramlaşdırma dili vasitəsilə hazır proqram yox, ancaq qurulmuş alqoritmi təsvir edən mətn yaradılır. Proqramçınınn başa düşdüyü dildə olan bu proqram maşının başa düşdüyü dilə çevrilməlidir. Bunun üçün kompüterdə translyatorlar və kompilyatorlar olur.
Proqram ancaq onların translyatorları olan halda icra oluna bilərlər. Translyatordan fərqli olaraq kompilyatorlar exe-faylların yaradılması üçün istifadə olunur ki, onlar da sərbəst icra oluna bilərlər (yəni, proqpamin yazildiğı mühitdən (sistemdən) asılı olmadan).
Proqramlaşdırma dillərinin səviyyələri. Müxtəlif tip prosessorlar müxtəlif tip əmrlər sisteminə malikdir. Əgər proqramlaşdırma dili konkret prosessor tipinə yönəlibsə və onun xüsusiyyətlərini nəzərə alırsa, onda ona aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dili deyirlər. Assembler aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dilidir. Çünki o, bir əmri mnemonika adlanan simvol işarəmələrinin köməyilə ədədlər şəklində yox, maşın kodları şəklində verir. Assemblerin köməyilə çox səmərəli və kompakt proqramlar yaratmaq mümkündür. Assemblerdən adətən, sistem əlavələrin, drayver-proqramların, kompüterin aparat resurslarına müraciət edən proqram modullarının hazırlanması üçün istifadə olunur. Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərindən, adətən yüksək səviyyəli peşəkar proqramçılar istifadə edir. Bu dillərdə tutulan proqramlar yaddaşda az yer tutmaqla yanaşı, daha sürətlə icra olunurlar. Yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləri isə adi dilə daha yaxın və insan üçün daha aydın başa düşüləndir.
Çox yayılmış, bəzi proqramlaşdırma dilləri haqqında məlumat verək
Proqramlaşdırma dilləri iki hissəyə bölünür:
* Aşağı səviyyəli dillər (Assembler, Avtokod və s.),
* Yüksək səviyyəli dillər (Fortran, Alqol, Kobol, Basic, Pascal, Ci və s.).
Sətir 26 ⟶ 25:
== Proqramlaşdırma dilləri ==
* [[Ada (proqramlaşdırma dili)|Ada]]
* [[Assembler]] – bu proqram vasitəsilə effektiv və kompakt proqramlar yaradılır. Assemblerlərdən sistem proqramlarının, [[drayver]]lərin, [[kompüter]]in aparat resurslarına müraciət üçün və s. proqramların yaradılmasında istifadə edilir.
* [[Basic]] – Bu dil üçün kompilyator və interpretatorlar mövcuddur. 60-cı illərdə yaradılmışdır və öyrənilməsi sadədir.
* [[C (proqramlaşdırma dili)|C]] – Bell laboratoriyasında yaradılmışdır və assembler dilini əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. [[Assembler]]dən fərqli olaraq konkret tip prosessordan asılı deyil.
* [[C++]] –
* [[C Sharp|C#]]
* [[Fortran]] – 50-ci illərdə Cim Bekus tərəfindən yaradılmış ilk kompilyasiya dilidir. Bu dildən hal-hazırda da bütün dünyada istifadə edilir.
* [[JAL]]
* [[Java]] – 90-cı illərdə Sun kompaniyası tərəfindən С++ proqram dili əsasında yaradılmışdır.
* [[LISP]]
* [[Lua]]
* [[Objective-C]]
* [[Pascal]] – 70-ci illərdə Niklaus Birt tərəfindən yaradılıb, [[Alqol]] dilinə daha çox oxşayır.
* [[Perl]]
* [[PHP]]
* [[Proloq dili|Prolog]]
* [[Python (proqramlaşdırma dili)|Python]]
* [[Ruby]]
* [[Scheme]]
* [[Delphi]]
* [[Cobol]] – 60-cı illərdə yaradılıb, iqtisadi sahədə, biznes məsələlərin həllində istifadə edilir. Bu proqramın operatorları adi ingilis cümlələrinə çox bənzəyir.
* [[Swift]]– Apple tərəfindən WWDC 14 də təqdim edilmiş proqramlaşdırma dili.
* [https://asddili.glitch.me ASD]–2020-də yaradılmış Azərbaycanca proqramlaşdırma dilidir. "yaz", "sorğu", "mesaj", "dəyişən", "get" və "əgər" açar sözlərinə, hesab operatorlarına malikdir. Sadə proqramların yazılmasına və proqramların öyrənilməsinə xidmət edir.
== Mənbə ==
* "Alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın əsasları", KAZIMOV TOFİQ, f.-r.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları
* ''Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat''. R. Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
== Ədəbiyyat ==
| |||