Vikipediya

Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Ümumi məlumat
Sətir 1:
{{Elmi-tədqiqat institutu|adı=Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu|ölkə={{AZE}}|yaradılıb=[[17 aprel]] [[2015]]|direktor=Elçin Xəlilov|ünvan=AZ 2002 Azərbaycan Respublikası, Gəncə şəhəri, Əziz Əliyev 91|işçi sayı=103|telefon=(+99422) 268 47 94|sayt=https://www.bmtbeti.az/|abreviatura=BMTB ETİ|tipi=Elmi-Tədqiqat İnstitutu|loqo=BMTB_ETİ.jpg|loqonun ölçüsü=300}}
'''Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu''' — [[Azərbaycan]]da fəaliyyət göstərən elmi-tədqiqat müəssisəsi.▼
 
▲'''Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu''' — (''qısaca BMTB ETİ'') [[Azərbaycan]]da fəaliyyət göstərən elmi-tədqiqat müəssisəsi, kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlik, zərərverici, alaq otlarından mühafizə xidməti.
 
== Haqqında ==
 
[[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti|Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin]] 17 aprel 2015-ci il 109 saylı qərarının 5-ci bəndinə əsasən [[Azərbaycan]] Elmi-Tədqiqat Bitki Mühafizə İnstitutunun, Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutunun və Azərbaycan Elmi-Tədqiqat İpəkçilik İnstitutunun (3 şöbə) bazasında [[Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi (Azərbaycan)|Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı NazirliyininNazirliyi]], Aqrar Elm və İnnovasiya Mərkəzinin tərkibində Bitki Mühafizə  və  Texniki  Bitkilər  Elmi-Tədqiqat İnstitutu yaradılmışdır. <ref>[https://e-qanun.az/framework/29736 ''Azərbaycan Aqrar-Elm Mərkəzinin və onun tabeliyindəki elmi-tədqiqat institutlarının strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında —'' '''AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI''']</ref>▼
=== Pambıqçılıq ET İnstitutu ===
Azərbaycan Respublikası Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə AzETP İnstitutu 1925-ci ildə Gəncə seleksiya stansiyasının bazasında yaradılmışdır.
 
         Aqrar sahədə məhsuldarlığın artırılması və qorunub saxlanması çox vacib amillərdən biridir. Zərərverici, xəstəlik və alaq otlarına qarşı mübarizə tədbirlərinin elmi əsaslarla işlənməsi məhsulun qorunmasında başlıca rol oynayır. Bu məqsədlə Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutunda (BMTB ETİ) zərərli orqanizmlər haqqında geniş elmi tədqiqat işləri aparılır, onlara qarşı mübarizə tədbirləri hazırlanır. Eyni zamanda texniki bitkilər (pambıq) sahəsində məhsuldar, lif çıxımı yüksək yeni  sortların alınması, rayonlaşdırılması, məhsuldarlığın artırılması üçün əlverişli texnologiyaların işlənib hazırlanması istiqamətində elmi tədqiqat isləri aparılır.
Azərbaycanla yanaşı qonşu Zaqafqaziya respublikalarında da pambıqçılığın inkişafına göstərilən əməli-metodiki kömək, xidmət nəzərə alınaraq stansiya Zaqafqaziya ETP İnstitutu, 1935-ci ildən isə AzETPİ adlandırılmışdır.
 
       Həmçinin BMTBETİ-nin Texnologiya laboratoriyasında  hər il xam [[pambıq]] tədarükü mövsümünə  növlər  üzrə maşın və əl yığımından ibarər etalonların hazırlanması istiqamətində  işlər davam etdirilir. Respublikada yeganə pambıq etalonu bu laboratoriyada  hazırlanır.
AzETPİ-nin qarşısında duran əsas məqsəd, pambıqçılığın dinamik inkişafına təminat verən əhatəli və kompleks proqramın işlənib həyata keçirilməsindən, işlənmiş elmi nailiyyətlərin və qabaqcıl təcrübənin istehsalata tətbiqi və geniş yayılması sahəsində kənd təsərrüfatı orqanlarına lazımı əməli-metodiki kömək göstərməkdən ibarət olmuşdur.
 
         BMTB ETİ-nin Abşeron Təcrübə Stansiyasında pambıq sovkası, alma meyvəyeyəni, [[üzüm]] salxım yarpaqbükəni və s. zərərvericilərə qarşı [[Feromonlar|Feromon]] tələlər və mikrobioloji preparatlar (BTB, Trixodermin) hazırlanır və bu istiqamətdə işlər  davam etdirilir.  [[Fitopatologiya|Fitopotologiya]] laboratoriyasında müxtəlif bitkilərdən 9 adda fitonsidlər  hazırlanır və [[kənd təsərrüfatı]] bitkilərinin xəstəliklərinə qarşı fitonsidlərlə  tədqiqat  işi  aparılır.
İnstitutun 85 illik fəaliyyəti ərzində seleksiyaçılar yüzlərlə yeni sortlar yaratmış, bundan 39 sort rayonlaşdırılmışdır. Birinci dəfə olaraq institutda son on ildə (2000–2010) 6 yeni və çox ümidverici sort (Gəncə-2, Gəncə-8, Gəncə-80, Gəncə-78, Gəncə-110 və Gəncə-103) rayonlaşdırılmışdır. Həmin 6 yeni sortlarla hazırda respublikada növbəti 8-ci sortdəyişmə həyata keçirilir.
 
          İnstitutda pambıq, taxıl, kartof, üzüm, meyvə və tərəvəz bitkilərinin zərərli orqanizmilərinə qarşı inteqrir mübarizə tədbirləri sistemi işlənib hazırlanır. Bukletlər, kitabçalar nəşr edilərək pulsuz fermerlərə paylanılır. Mütamadi olaraq maarifləndirici təlimlər, seminarlar  və  konfranslar keçirilir.
İnstitutda ilk dəfə yaradılmış sortların (114, 246, 915, 1298) məhsuldarlıq potensialları 25–30 s/ha olduğu halda, hazırda istehsalatda əkilən sortların potensial məhsuldarlığı 50–55 s/ha-ya, lif çıxımı 32–34%-dən 38–40%-ə, lifin uzunluğu 29–32-mm-dən 34–36 mm-ə, bir qozada olan xam pambığın kütləsi 4,5–5,0 qr-dan 6,5–7,0 qr-a çatdırılmışdır.
 
          Birgə tədqiqatların aparılması və kadr hazırlığı sahələrində “Beynəlxalq Atom Enerji Agentliyi” (Vyana Avstriya), “Türkiyə- Pamuk Araşdırma İnstitutu” (Nazilli), “Pakistan Kənd Təsərrüfatı Elmi-Tədqiqat İnstitutu” və “Kənd Təsərrüfatı və Biologiya üzrə Nüvə İnstitutu” (İslamabad), “China Xinjiang Xishengnong İmport &Export Trade Co.Ltd”s (Çin),  Türkiyə və Yunanıstan-“BİOSAGROSYSTEMS S.A”. (Yunanıstan), “Ümumrusiya Bitkiləri Mühafizə İnstitutu” (Rusiya Federasiyası), Moldovanın  “Genetika, Fiziologiya və Bitki Mühafizə İnstitutu” ilə  əməkdaşlıq edilir.
=== Bitki Mühafizəsi ET İnstitutu ===
İnstitut Azərbaycanda fəaliyyət göstərən elm ocaqlarından biridir. Aqrar sahədə məhsuldarlığın artırılması və qorunub saxlanılmasının vacibliyi nəzərə alınaraq 1950-ci illərdən başlayaraq kənd təsərrüfatında bitki mühafizəsinin elmi əsaslarla işlənib hazırlanmasına tələbat artırdı. Burada zərərverici, xəstəlik və alaq otlarına qarşı mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Hamıya məlumdur ki, keyfiyyətli və elmi əsaslarla işlənilən bitki mühafizə tədbirləri aparılmaqla məhsulu zərərverici, xəstəlik və alaq otlarının mənfi təsirindən qorumaq mümkündür. Bu zəruri faktor nəzərə alınmaqla Respublika Nazirlər Soveti tərəfindən 22 yanvar 1959-cu ildə Gəncə şəhərində 3 şöbə və 8 laboratoriyadan ibarət Azərbaycan Elmi Tədqiqat Bitki Mühafizə İnstitutu yaradıldı. Hazırda institutda Abşeron və Xaçmaz təcrübə Stansiyaları və Ucar və Saatlı dayaq Məntəqələri fəaliyyət göstərir.
 
''         '' İnstitutda 175 nəfər əməkdaş çalışır. İnstitutda Abşeron, Xaçmaz, Mil, Muğan Təcrübə Stansiyaları, Saatlı və Ucar Dayaq Məntəqələri, Layihə  Axtarış  Kimyalaşdırma  Stansiyası  fəaliyyət  göstərir.
İnstitutun başlıca məqsədi kənd təsərrüfatında becərilən mədəni və alaq otlarının mühafizəsində aqromexaniki, fiziki-mexaniki, bioloji, kimyəvi üsullardan istifadə etməklə kompleks tədbirlərin elmi əsaslarla işlənib hazırlanmasını təmin etməkdir. Hazırda institut az zəhmət tələb edən, ətraf mühiti çirkləndirməyən, iqtisadi cəhətdən zərərsiz, xüsusilə fermer təsərrüfatları üçün lazım olan yeni bitki mühafizə tədbirlərinin hazırlanması işini genişləndirir. Xəstəliklərə qarşı bioloji vasitələrin istehsalı, xüsusilə yeni fitoksidlərin, mikrob-antoqonistlərin və s. hazırlanıb tətbiqi, zərərvericilərə qarşı bioloji preparatların istifadəsi, cinsi feromon tələlərin istifadəsi, brakon və parabüzən xeyirli həşaratların çoxaldılaraq sahələrə buraxılması və s. genişləndirlir.
 
          İnstitutda Aqrar Elm və İnnovasiya  Mərkəzi tərəfindən təsdiq olunmuş 21 nəfərdən ibarət elmi şura fəaliyyət göstərir. BMTBETİ-də  2019-cu ildə 1 istiqamət, 2 problem, 19 mövzu və 30 elmi-tədqiqat işi yerinə yetirilmişdir. 2020-ci ildə isə institutda 1 istiqamət, 2 problem, 8 mövzu və 32 elmi-tədqiqat işi yerinə yetirilir. Elmi-tədqiqat işlərinin icrasında 84 elmi işçi, o cümlədən 18 fəlsəfə doktoru, 1 elmlər doktoru  iştirak  edir. <ref>[https://www.bmtbeti.az/az/content/18.html ''Bitki Mühafizə  və  Texniki  Bitkilər  Elmi-Tədqiqat İnstitutu —'' '''HAQQINDA''']</ref>
İran İslam Respublikasının Əbureyhan Universitetinin "Bitki Mühafizə" kafedrası ilə qarşılıqlı elmi əməkdaşlıq nəticəsində pambığın vilt və hommoz xəstəliklərinə qarşı bioloji mübarizə tədbirləri, siçanabənzər gəmiricilərə qarşı proqnoz metodlarının kompleks mübarizə tədbirləri işlənib hazırlanmışdır. İnstitut Ukrayna Elmlər Aka¬demiyasının Biotexnika Mühəndis Texnologiya İnstitutu ilə qarşılıqlı elmi əməkdaşlıq çərçivəsində Trixoderma, BTB, Baverin və Planriz bioloji preparatlarının sınağını aparırır. Bununla yanaşı Moldova Respublikasının Bitki Mühafizəsi və Ekoloji Əkinçilik İnstitutu ilə birlikdə alınan feromon tələlərə qoymaq üçün 8 növ kapsul dispenser sınaqdan keçirilir. İnstitut tərəfindən mütəmadi olaraq müxtəlif layihələr çərçivəsində təmənnasız olaraq elmi-praktiki seminarlar keçirilir.
 
== Fəaliyyət istiqamətləri ==
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 aprel 2015-ci il tarixli, 109 nömrəli Qərarı ilə İnstitutun bazasında Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu yaradılmışdır.<ref>[http://www.cabmin.gov.az/?/az/pressreliz/view/1601/ Azərbaycan Aqrar-Elm Mərkəzinin və onun tabeliyindəki elmi-tədqiqat institutlarının strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında] Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 aprel 2015-ci il tarixli, 109 nömrəli Qərarı. {{az}}</ref>
 
* ''Respublika ərazisində açıq və örtülü şəraitdə becərilən kənd təsərrüfatı, meşə, yaşıllıq, dekorativ və dərman bitkilərinin zərərverici, xəstəlik və alaq otlarının növ tərkibinin, yayılma arealının, başlıca zərərli orqanizmlərin bioekoloji xüsusiyyətlərinin və onların vurduğu zərərin  öyrənilməsi əsasında ekoloji baxımdan təhlükəsiz mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması;''
== Bitki Mühagizə və Texniki Bitkilər ETİ ==
* ''Respublika ərazisində yayılmış karantin zərərli orqanizmlərin bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi və onların qısa və uzunmüddətli inkişaf proqnozunun hazırlanması;''
▲Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 aprel 2015-ci il 109 saylı qərarının 5-ci bəndinə əsasən Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Bitki Mühafizə İnstitutunun, Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutunun və Azərbaycan Elmi-Tədqiqat İpəkçilik İnstitutunun (3 şöbə) bazasında Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Aqrar Bitki Mühafizə və Texniki Bitkilər Elmi-Tədqiqat İnstitutu yaradılmışdır.
* ''Yüksək rəqabət qabiliyyətliyinə malik ixrac yönümlü, respublika üçün prioritet hesab edilən bitkilərin zərərli orqanizmlərinə qarşı inteqrir mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması;''
* ''Bitki mühafizəsi məqsədi ilə bioloji vasitələrin istehsalı, sınağı və təsərrüfatlara tətbiqinin  təşkili;''
* ''Respublikaya daxil olan pestisidlərin sınağı, optimal dozalarının müəyyənləşdirilməsi və  tətbiq  reqlamentlərinin  işlənib hazırlanması;''
* ''Respublikanın ayrı-ayrı bölgələri üzrə fitosanitar vəziyyətin qiymətləndirilməsi;''
* ''Texniki bitkilərin müasir becərilmə aqrotexnologiyasının işlənib hazırlanması;''
* ''Texniki bitkilərin (pambıq) ekoloji şəraitin stress hallarına (zərərli orqanizmlərə, quraqlığa, şoranlığa və s. qarşı davamlı) qarşı davamlı sort və hibridlərinin yaradılması və toxumçuluğunun təşkili;''
* ''Texniki bitkilərin becərilməsi zamanı suvarma suyuna qənaətedici texnologiyanın işlənib hazırlanması;''
* ''Respublika ərazisində becərilən kənd təsərrüfatı məhsullarında nitrat azotunun və zəhər qalığının müəyyənləşdirilməsi.''<ref>[https://www.bmtbeti.az/az/content/19.html '''BMTB ETİ''' — ''Fəaliyyət istiqamətləri'']</ref>
 
== MənbəNailiyyətlər ==
Texniki bitkilər (pambıq) sahəsində məhsuldar, lif çıxımı yüksək yeni  sortların alınması, rayonlaşdırılması, məhsuldarlığın artırılması üçün əlverişli texnologiyaların işlənib hazırlanması istiqamətində elmi tədqiqat isləri aparılır.
* [[İsmət Abasov]], "Ərzaq təhlükəsizliyi və kənd təsərrüfatının prioritet istiqamətləri", Bakı, "Elm və təhsil" 2011.
 
İnstitutun Texnologiya laboratoriyasında (respublikada yeganə pambıq etalonu bu laboratoriyada hazırlanır)  2019-cu il xam pambıq tədarükü mövsümünə  növlər  üzrə maşın və əl yığımından 64 ədəd  xam pambıq standart etalonları hazırlanıb sifarişçi “Azərpambıq ASK” MMC və MKT İK MMC-yə təhvil verilmişdir.  Hal-hazırda laboratoriyada etalonların hazırlanması istiqamətində  işlər davam etdirilir.
 
İnstitutun Abşeron Təcrübə Stansiyasında Feromon tələlər - pambıq sovkası, alma meyvəyeyəni, üzüm salxım yarpaqbükəni zərərvericilərinə qarşı və mikrobioloji preparatlar (BTB, Trixodermin) hazırlanmışdır və bu istiqamamətdə işlər  davam etdirilir.
 
Fitopotologiya laboratoriyasında müxtəlif bitkilərdən 9 adda fitonsidlər  hazırlanmışdır və kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəliklərinə qarşı fitonsidlərlə tədqiqat işi aparılır.
 
İnstitutda 6 ədəd pambıq, taxıl, kartof, üzüm, meyvə və tərəvəz bitkilərinin zərərli orqanizmilərinə qarşı inteqrir mübarizə tədbirləri sistemi işlənib hazırlanmışdır.<ref>[https://www.bmtbeti.az/az/content/21.html '''BMTB ETİ''' — ''Nailiyyətlər'']</ref>
 
== Şöbə və laboratoriyalar ==
 
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/913.html Xəstəlik və zərərvericilərin proqnozu laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/914.html Zəhər qalığının təyini və alaqlarla mübarizə laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/644.html Biotexnologiya laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/643.html Pestisidlərin, bioloji və aqrokimyəvi maddələrin sınağı laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/684.html Bioloji laboratoriya]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/685.html Genetika və genofond laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/645.html Texnologiya laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/646.html Aqrokimya laboratoriyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/638.html Entomologiya şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/639.html Fitopatologiya şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/640.html Texniki bitkilərin seleksiyası şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/641.html Texniki bitkilərin aqrotexnikası şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/642.html Texniki bitkilərin toxumçuluğu şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/647.html Pilot-İstehsalat şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/648.html İnformasiya təminatı, ictimaiyyətlə əlaqələr və elmi nəticələrin tətbiqi şöbəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/651.html Mexanikləşdirmə şöbəsi]
 
== Dayaq məntəqələri və təcrübə stansiyaları ==
 
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/588.html Abşeron Təcrübə Stansiyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/589.html Xaçmaz Təcrübə Stansiyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/590.html Mil Təcrübə Stansiyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/591.html Şirvan Təcrübə Stansiyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/592.html Layihə Axtarış Kimyalaşdırma Stansiyası]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/552.html Saatlı Dayaq Məntəqəsi]
* [https://www.bmtbeti.az/az/opennews/553.html Ucar Dayaq Məntəqəsi]
 
== Həmçinin Bax ==
[[Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi (Azərbaycan)|Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi]]
 
[[Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu|Əkinçilik Elmi Tədqiqat İnstitutu]]
 
[[Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu (Azərbaycan)|AMEA Torpaqşunaslıq və Aqrokimya İnstitutu]]
 
[[Genetik Ehtiyatlar İnstitutu (Azərbaycan)|Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Genetik Ehtiyatlar İnstitutu]]
 
[[Baytarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu|Baytarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutu]]
 
[[Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutu|Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutu]]
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
== Xarici keçidlər ==
[https://www.facebook.com/bmtbeti/ BMTB ETİ — Facebook səhifəsi]
 
[https://www.youtube.com/channel/UCJgFbBfavDiTzIxCSUkMdeA BMTB ETİ — YouTube kanalı]
[[Kateqoriya:Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi]]
[[Kateqoriya:1925-ci ildə Azərbaycanda yarananlar]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Bitki_Mühafizə_və_Texniki_Bitkilər_Elmi-Tədqiqat_İnstitutu"