Professor Moriarti: Redaktələr arasındakı fərq

'''Professor Ceyms Moriarti''' ({{Dil-en|Professor James Moriarty}}) — [[Şerlok Holms]] haqqında əsərlərin baş mənfi personajı, güclü kriminal təşkilatın rəhbəri, kriminal dünyanın dahisi. O ancaq “Sonuncu"Sonuncu iş”iş" hekayəsində peyda olsa da, bir çox hekayələrdə törədilən cinayətlərin arxasında məhz onun durması şübhəsizdir.

[[Artur Konan Doyl]] Şerlok Holmsu öldürmək istəyərkən bunu məhz Moriartinin əli ilə etmişdi. Hesab olunur ki, o Moriarti personajını məhz bu səbəbdən yaratmışdı. “Sonuncu"Sonuncu iş”iş" hekayəsində Holmsla Moriarti [[Reyxenbax şəlaləsi]]nə yıxılsalar da, Holms bu qarşıdurmadan sağ çıxır.<ref name="lib.ru">{{Citation | url = http://www.lib.ru/AKONANDOJL/sh_ehome.txt = Артур Конан Дойл. Пустой дом| }}.</ref>

“Şerlok”"Şerlok" adı kimi “Moriarti”"Moriarti" də qədim irland adıdır<ref>{{cite book | author=Daniel Jones | author2= A. C. Gimson| title=Everyman's English Pronouncing Dictionary | publisher=J.M. Dent & Sons| | edition=14 | year=1977 | location=London}}</ref> və irland köklərinə malik olan Artur Konan Doyl tərəfindən əsərlərdə irland adlarından istifadə edilməsində qeyri-adi heç nə yoxdur.

“Sonuncu"Sonuncu iş”iş" hekayəsində [[Şerlok Holms]] öz düşmənini “Professor"Professor Moriarti" adlandırır və onun adını bizə söyləmir.<ref name="detektivi.net">{{Citation| url = http://detektivi.net/detektivi/chitat/konan_doyl__artur_poslednee_delo_holmsa_zapiski_o_sherloke_holmse-11/konan_doyl__artur_poslednee_delo_holmsa_zapiski_o_sherloke_holmse-11_GG_1.php = Артур Конан Дойл. Последнее дело Холмса| 2 = | title = Arxivlənmiş surət| access-date = 2014-04-21| archive-date = 2014-05-08| archive-url = https://web.archive.org/web/20140508050521/http://detektivi.net/detektivi/chitat/konan_doyl__artur_poslednee_delo_holmsa_zapiski_o_sherloke_holmse-11/konan_doyl__artur_poslednee_delo_holmsa_zapiski_o_sherloke_holmse-11_GG_1.php| url-status = dead}}.</ref> Şerlok Holmsun “dirilərək”"dirilərək" qayıtdığı “Boş"Boş ev”ev" hekayəsində isə məşhur detektiv öz düşmənini “Professor"Professor Ceyms Moriarti”Moriarti" adlandırır.<ref name="lib.ru"/>

[[Şerlok Holms]] onu belə təsvir edir:

Bəzi müəlliflər hesab edirlər ki, burada "kiçik [[universitet]]" dedikdə, [[Lids Universiteti]]<ref>Bowers, John F., [http://www.newscientist.com/article/mg12416962.200--james.html "James Moriarty: A Forgotten Mathematician"], 23 December 1989, ''New Scientist''</ref> nəzərdə tutulur, bəziləri isə Durham Universitetini <ref>{{Cite book|first=Nick|last=Rennison|url=http://books.google.com/books?id=oYRW5gjVz1EC&pg=PA68&dq=%22A+treatise+on+the+binomial+theorem%22#PPA68,M1 |title=Sherlock Holmes: The Unauthorized Biography |page=68}}</ref> təklif edirlər.

Hadisələrin “Sonuncu"Sonuncu iş”iş" hekayəsindən əvvəlki illərdə cərəyan etdiyi [[1914-cü il]]dəildə yazılmış “Dəhşətlər"Dəhşətlər dərəsi”dərəsi" povestində Moriarti haqqında deyilir ki, o “"[[Avropa]]nın ən parlaq zəkası kimi cəhənnəm qüvvələrinə rəhbərlik edir”edir", habelə burada professorun xarici görünüşü inspektor Makdonaldın dilindən təsvir olunur:

“Onun"Onun arıq sifəti, boz saçları və mübaliğəli nitqi var. Biz onunla vidalaşanda o oğluna qəddar və soyuq dünya ilə görüşqabağı xeyir-dua verən doğma ata kimi əlini mənim belimə qoydu”qoydu".<ref name="ReferenceA">{{Citation | url = http://www.lib.ru/AKONANDOJL/sh_vfear.txt = Артур Конан Дойл. Долина ужаса| }}.</ref>

[[Şerlok Holms]] Professor Moriartini “Cinayət"Cinayət aləminin [[Napoleon]]u”u" adlandırır. Bu ifadə 1888-19011888–1901-ci illərdə Skotland-Yardın cinayət-axtarış bölməsinə rəhbərlik etmiş ser Robert Anderson tərəfindən 1907-ci ildə real cinayətkar Adam Uort haqqında deyilmişdi.<ref name="magazines.russ.ru">{{Citation | url = http://magazines.russ.ru/inostran/2008/1/che12.html = Светозар Чернов Адам Уорт: прототип профессора Мориарти // «Иностранная литература» 2008, №1| }}.</ref>

[[Artur Konan Doyl]] öz personajına riyaziyyata meyllilik kimi xüsusiyyət vermişdir. Hesab edilir ki, bu xüsusiyyəti o dostu general-mayor Dreysondan götürmüşdür.<ref name="magazines.russ.ru"/>

“Dəhşət"Dəhşət dərəsi”dərəsi" povestində Şerlok Holms Moriartini məşhur “oğru"oğru tutan”tutan" və cinayətkar sindikatın rəhbəri Conatan Vayldla (1725-ci ildə edam edilmişdir) müqayisə etsə də <ref name="ReferenceA"/>, hesab etmək olar ki, professor Moriartinin prototipi Conatan Vayld deyil, məşhur cinayətkar Adam Uortdur. Holmsşünas Vinsent Starret qeyd edir ki, bu barədə yazıçı doktor Qrey Çandler Briqqsə məlumat vermişdir.<ref name="magazines.russ.ru"/>

20 noyabr [[1869-cu il]]dəildə onun dəstəsi Bostonda yerləşən Boylstoun Milli Bankını qarət edərək oradan milyon dollar nağd pul və qiymətli kağızları götürüb İngiltərəyə qaçmışdılar. Bu qarət çox dəqiq edilmişdi. Bankın xəzinəsi ilə qonşu binada ofis açaraq onlar sonra ara divarı sökməklə xəzinəyə daxil ola bilmişdilər.

1871-ci ildə [[Paris Kommunası]] darmadağın ediləndən sonra Adam [[Paris]]ə gələrək burada “Amerikan"Amerikan barı”nıbarı"nı açır. Bu məşhur barda fransız mətbəxi və amerikan içkilərini təklif edən səviyyəli restoran və oxu zalı var idi. Üçüncü mərtəbədə isə qeyri-qanuni qumarxana açılmışdı və polis axtarışı təhlükəsi yarananda həmin qumarxana məkanı xüsusi mexanizmlə adi kafeyə çevrilə bilirdi.

Londonun məşhur Meyfer rayonunda Henri Raymond adı altında yaşayan Uort elə buradan öz cinayətlərinə rəhbərlik edirdi. 15 il ərzində Adam Uort qarət sahəsində ixtisaslaşmış cinayət imperiyası yarada bilmişdi. Cinayətkar qruplar mürəkkəb sistem əsasında qurulmuşdu və sadə icraçılar əsl sifraişçilərin kim olduğunu bilmirdilər. Bu halda, ələ keçəcəkləri təqdirdə onlar heç bir məlumat verə bilmirdilər və polis bu cinayətlərin arxasında məhz Uortun dayandığını bilmirdi.

Adam elə qudrətli cinayətkar idi ki, onun imperiyasına məxsus olan “Şamrok”"Şamrok" buxarlı yaxtası Cənubi Amerikanın sahil şəhərlərində yerləşən bankları soymağa çəkinmirdi.

Henri Raymond adı altında Adam [[London]]da əsl kübar həyat tərzi sürürdü: o at yarışları ilə maraqlanırdı və 10 atdan ibarət ilxısı da var idi. [[1877-ci il]]dəildə o Londonun Klapam-Kommon rayonunda malikanə də almışdı. İkimərtəbəli evin yanındatennis kortu, tir, boulinq üçün tala da var idi. Öz mənzilində isə o dəbdəbəli qonaqlıqlar verirdi.

[[Artur Konan Doyl]] Uortun mövcudluğundan 1893-cü ilin yayında xəbər tuta bilərdi. Yazıçı artıq Şerlok Holmsu öldürməyə hazırlaşırdı və iyulun 24-də “Pel"Pel Mell qazett”qazett" 17 il əvvəl Aqnyü qalereyasından oğurlanmış rəsm haqqında məqaləsi Londonu lərzəyə salmışdı. Söhbət Geynsboronun “Corcina"Corcina, Devonşir hersoginyası”hersoginyası" tablosundan gedir. Ola bilsin ki, Doyl da bu məqaləni oxumuşdu.

Lakin “Dəhşət"Dəhşət dərəsi”dərəsi" povestində Doyl Uort tərəfindən tablonun oğurlanması faktını süjetin əsas qayəsinə çevirmişdi və düşünmək olar ki, burada yazıçı məhz Adam Uort tərəfindən Geynsboronun tablosunun oğurlanmasına eyham vurmuşdur.

Moriartinin prototipləri sırasında öz rəqiblərini sıradan çıxartdığı üçün mənfi reputasiyaya malik olan astronom Saymon Nyukomb <ref>Schaefer, B. E., 1993, [http://adsabs.harvard.edu/full/1993JBAA..103...30S Sherlock Holmes and some astronomical connections], ''Journal of the British Astronomical Association'', vol 103, no. 1, pp. 30–34. For a summary of this point, see this [http://www.newscientist.com/article/mg13718576.700.html ''New Scientist'' article], also from 1993.</ref>, Moriarti kimi asteroidlərin dinamikası haqqında riyazi əsərin müəllifi olan Karl Fridrix Gauss<ref>{{cite book|author=Gauss, Carl Friedrich|title=Theoria motus corporum coelestium in sectionibus conicis solem ambientium|publisher=Friedrich Perthes and I.H. Besser |location=Hamburg, Germany|year=1809|url=http://books.google.com/books?id=HjLOAAAAMAAJ&dq=theoria%20motus&pg=PP1#v=onepage&q&f=false }}, as described in Donald Teets, Karen Whitehead, 1999 [http://links.jstor.org/sici?sici=0025-570X(199904)72%3A2%3C83%3ATDOCHG%3E2.0.CO%3B2-7 "The Discovery of Ceres: How Gauss Became Famous"], ''Mathematics Magazine'', vol 72, no 2 (April 1999), pp. 83-9383–93</ref> və Nyüton binomu haqqında tədqiqatların müəllifi olan Srinivasa Ramanujanın<ref>{{cite web|url=http://mathworld.wolfram.com/RamanujanPsiSum.html|title=Ramanujan Psi Sum|publisher=Mathworld.wolfram.com|accessdate=30 January 2011}}</ref><ref>{{cite book|title=[[The man who knew infinity|The man who knew infinity: A life of the genius Ramanujan]]|author=Kanigel, R.|year=1991|publisher=Scribner|isbn=978-0-671-75061-9|page=[https://archive.org/details/manwhoknewinfini1991kani/page/168 168]}}</ref> da adları çəkilir.

Moriarti həm də başqa müəlliflərin (C. Norbu, C. Qardner, E. Qorovis) də Şerlok Holms haqqında yazdığı əsərlərin personajı qismində çıxış edir.

* Qustav Lund, “Sherlock"Sherlock Holmes i Livsfare”Livsfare" (1908)

* Buut Konvey, “The"The Valley of fear”fear" (“Dəhşət"Dəhşət dərəsi”dərəsi", səssiz film 1916)

* Corc Zukko, “The"The adventures of Sherlock Holmes”Holmes" (“Şerlok"Şerlok Holmsun macəraları”macəraları" (1939)

* Layonel Atvil, “Sherlock"Sherlock Holmes and the Secret Weapon”Weapon" (“Şerlok"Şerlok Holms və gizli silah”silah" (1943)

* Henri Deniel,”The"The Woman in Green”Green"(“Yaşıl"Yaşıl geyimli qadın”qadın"(1945)

* Con Hyüston “Şerlok"Şerlok Holms Nyü-Yorkda”Yorkda" (1976)

* Lourens Olivye, “The"The Seven-Per-Cent Solution”Solution" (“Yeddi"Yeddi faizli məhlul”məhlul" (1976)

* Viktor Evqrafov “Приключения"Приключения Шерлока Холмса и доктора Ватсона”Ватсона" (“Şerlok"Şerlok Holms və doktor Vatsonun macəraları”macəraları" (1980)

* Erik Porter “Şerlok"Şerlok Holmsun macəraları”macəraları" (1984-851984–85)

* Entoni Higgins, “The"The Young Sherlock Holmes”Holmes" “Gənc"Gənc Şerlok Holms”Holms" (1985)

* Pol Frimen, “Without"Without a Clue”Clue" (“Sübutsuz”"Sübutsuz" (1988)

* Entoni Endryüs, “Hands"Hands of a Murderer”Murderer"("Qatilin “Qatilin əlləri”əlləri" 1990)

* Riçard Roksburq, “The"The League of Extraordinary Gentlemen”Gentlemen" (“Görkəmli"Görkəmli centlmenlər liqası”liqası" (2003)

* Endrü Skott “Sherlock”"Sherlock" (2010-142010–14)

* Cared Harris, “Sherlock"Sherlock Holmes: A Game of Shadows”Shadows" (“Şerlok"Şerlok Holms: Kölgələrin oyunu”oyunu" (2011)

* Natali Dormer “Elementary”"Elementary" (2013-142013–14)

* [[Şerlok Holms]]

* [[Reyxenbax şəlaləsi]]

* [[Artur Konan Doyl]]