Orkestr: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2
Sətir 1:
[[Fayl:Dublin Philharmonic Orchestra performing Tchaikovsky's Symphony No 4 in Charlotte, North Carolina.jpg|thumbnail|Orkestr]]
'''Orkestr''' ({{Dil-el|[[Orxestra|ορχήστρα]]}}) — müxtəlif alətlərdə çalan, musiqi əsərləri birgə ifa edən musiqiçilər kollektivi.<ref>[{{Cite web |title=Muğam Ensiklopediyası - Orkestr |url=http://mugam.musigi-dunya.az/o/orkestr.html Muğam|access-date=2013-05-12 Ensiklopediyası|archive-date=2022-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220328161710/http://mugam.musigi-dunya.az/o/orkestr.html Orkestr]|url-status=live }}</ref>
 
== Tarixçə ==
Orkestrin tarixi Qədim Misirdən başlayır. Qədim Yunanıstanda teatr tamaşaları zamanı xorun səhnə qarşısında rəqs etdiyi yarımdairəvi yerə "orkestra" deyilirdi. Zaman keçdikcə söz mənasını dəyişmişdir. Qədim Romada senatorlar ya digər əyanlar üçün ayrılmış yerə də bu termin aid edilirdi. "Konsertdə, operada birgə çalan musiqiçilər kollektivi" anlamı [[ingilis dili]]ndə ilk dəfə 1720-ci ildə qeyd edilmişdir.<ref>[{{Cite web |title=Douglas Harper. Online Etymology Dictionary. |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=orchestra&allowed_in_frame=0 Douglas|access-date=2013-05-12 Harper|archive-date=2017-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171003174814/http://www.etymonline.com/index.php?term=orchestra&allowed_in_frame=0 Online|url-status=live Etymology Dictionary.]}}</ref>
 
1920-ci il iyul ayında N. Nərimanovun və Xalq Maarif Komissarı D. Bünyadzadənin imzası ilə çıxmış Azərbaycanda müstəqil simfonik orkestri yaranması haqda dekretdə göstərilirdi ki, yeni yaradılmış orkestrdə respublikanın aparıcı musiqiçiləri toplanır. Tez bir zamanda orkestr Qlinkanın, Çaykovskinin, Musorskinin, Rimski- Korsakovun, Motsartın, Bethovenin, Şubertin, Berliozun, Mendelsonun, Vaqnerin, Listin və başqa bəstəkarların əsərlərini yüksək səviyyədə, peşəkar-lıqla ifa edirdi.<ref>[{{Cite web |title=Nigar Əliyeva, Fərəh Əliyeva. Azərbaycanın baş orkestri. "Musiqi Dünyası" jurnalı. |url=http://www.musigi-dunya.az/Magazine4/articles/12/12.html Nigar|access-date=2013-05-12 Əliyeva,|archive-date=2022-03-28 Fərəh Əliyeva|archive-url=https://web. Azərbaycanın baş orkestriarchive.org/web/20220328161703/http://www.musigi-dunya.az/Magazine4/articles/12/12.html "Musiqi|url-status=live Dünyası" jurnalı.]}}</ref>
 
== Orkestrin növləri ==
[[Fayl:Bursa Bölge Devlet Senfoni Orkestrası.jpg|thumb|Simfonik orkestr]]
Tərkibinə daxil olan alətlər qrupuna, ifaçıların sayına görə fərqlənir:
* '''Simfonik orkestr''' – bir neçə müxtəlif alətlər qrupundan – simli, nəfəsli, zərb alətləri ailəsindən təşkil olunmuş orkestr. Alətlərin bu cür birləşməsi Avropada XVIII əsrin ortalarında meydana gəlmişdir. Simfonik orkestrin tərkibinə simli alətlər qrupu, ağac nəfəsli və mis nəfəsli alətlər qrupu, zərb alətləri qrupu daxildir. Hal–hazırda tərkibindəki alətlərin müxtəlif növlərinə görə kiçik və böyük simfonik orkestrlər vardır. Həmçinin birər, ikiqat və üçqat tərkibli orkestrlər təşkil olunur.<ref>[{{Cite web |title=Muğam Ensiklopediyası - Simfonik orkestr |url=http://mugam.musigi-dunya.az/s/simfonik_orkestr.html Muğam|access-date=2013-05-12 Ensiklopediyası|archive-date=2022-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220328161710/http://mugam.musigi-dunya.az/s/simfonik_orkestr.html Simfonik|url-status=live orkestr]}}</ref>
** '''''Kiçik simfonik orkestr''''' – simfonik orkestrin yığcam tərkibi, XVIII əsrdə geniş tətbiq olunurdu. Buraya ağac nəfəsli alətlərin hər növündən iki sayda daxil edilirdi, o cümlədən, simli kvintet daxil idi.<ref>[{{Cite web |title=Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti" - Kiçik simfonik orkestr |url=http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=4245&lang=ru Əfrasiyab|access-date=2013-05-12 Bədəlbəylinin|archive-date=2021-02-27 "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti"|archive-url=https://web.archive.org/web/20210227133159/http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=4245&lang=ru |url-status=live Kiçik simfonik orkestr]}}</ref>
** '''''Cüt (qoşa) tərkib''''' zamanı hər bir alətdən iki ədəd daxil edilir (2 fleyta, 2 qoboy, 2 klarnet, 2 faqot və s. bu kimi) <ref>[{{Cite web |title=Əfrasiyab Bədəlbəylinin İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Cüt (qoşa) tərkib |url=http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=4084&lang=ru Əfrasiyab|access-date=2013-05-30 Bədəlbəylinin|archive-date=2021-02-27 İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti|archive-url=https://web.archive.org/web/20210227120416/http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=4084&lang=ru |url-status=live Cüt (qoşa) tərkib]}}</ref>.
** '''''Üçər tərkib''''' zamanı orkestrin adi tərkibi üç dəfə genişləndirilir: hər nəfəsli alətin həcminə və səslənməsinə görə fərqlənən üç növündən istifadə olunur: məsələn, üç fleyta (o cümlədən, fleyta-pikkolo); üç klarnet (o cümlədən, bas-klarnet) və s.<ref>[{{Cite web |title=Muğam Ensiklopediyası - Üçər tərkib |url=http://mugam.musigi-dunya.az/yu/yuchar_terkib.html Muğam|access-date=2013-05-12 Ensiklopediyası|archive-date=2020-08-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200804133129/http://mugam.musigi-dunya.az/yu/yuchar_terkib.html Üçər|url-status=live tərkib]}}</ref>
* kamera orkestri
* simli orkestr
* nəfəs alətləri orkestri
* estrada orkestri
* '''[[Caz orkestri]] (jazz-band)''' - orkestrin xüsusi növü. Birinci dünya müharibəsinin (1914-1919) əvvəllərində Amerikada yaranmış və tezliklə Qərbi Avropada yayılmışdır. Adı ilk ansamblın təşkilatçısı və rəhbəri [[Cazbo Broun]]un adından götürülmüşdür. Caz orkestr əsasən nəfəsli alətlərdən, o cümlədən, mis nəfəsli alətlərdən və saksofondan, zərb alətləri və royaldan ibarət olur. Bəzi halda solo skripka, akkordeon, gitara, banco və b. alətlər də bu orkestrə daxil edilir.<ref>[{{Cite web |title=Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti" - Caz orkestr, caz-band |url=http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=607&lang=ru Əfrasiyab|access-date=2013-05-12 Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti"|archive-date=2021-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210227114933/http://lugat.musigi-dunya.az/az/data.pl?id=607&lang=ru Caz orkestr,|url-status=live caz-band]}}</ref>
* hərbi orkestr
* xalq çalğı alətləri orkestri.