Vikipediya

Vedi: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k Araz Yaquboglu Böyük Vedi səhifəsinin adını Vedi olaraq dəyişdi.
Teq: Dəqiqləşdirmə keçidləri
Sətir 1:
{{digər məna|Vedi}}▼
{{YM}}
|ad = Böyük Vedi
 
|xəritə =
|xəritə miqyas = 200px
|xəritə məlumat = Vedi rayonu
|xəritə1 =
|xəritə1 miqyas =
|xəritə1 məlumat =
|xəritə2 =
|xəritə2 miqyas =
|xəritə2 məlumat =
|ərazi =
|əhali =
|əhali_il =
|əhali sıxlığı =
|yüksəklik =
|lat_deg =
|lat_min =
|lat_sec =
|lat_hem =
|lon_deg =
|lon_min =
|lon_sec =
|lon_hem =
|poçt kodu =
|ölkə = Ermənistan
|bölgə =
|rayon = Vedi rayonu
|şəhər =
|qəsəbə =
|kənd nümayəndəsi =
|bələdiyyə başçısı =
|rəsmi_saytı =
}}
▲{{digər məna|Vedi}}
[[Fayl:Uyezd of Erivan.JPG|300px|thumb|right|[[İrəvan qəzası]], Böyük Vedi]]
 
Sətir 39 ⟶ 7:
 
== Etimologiyası ==
Şəhərin adı [[ərəb dili]]ndəki ''Vadi'' ({{lang-ar|وادي}}) sözündən yaranıb. Toponim fərqləndirici əlamət bildirən böyük və ərəb dilində «"iki dağ arasında olan uzun çuxur dərə»", «"bir çayın axdığı yer, çay yatağı»", «"çöl, səhra»", «"sahə»", «"məkan, yer»" mənalarında işlənən vadi<ref>Ərəb və fars sözləri lüğəti, Bakı, Azərb. SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatı, 1966. s.83</ref> sözlərindən əmələ gəlmişdir. Relyeflə bağlı yaranan toponimdir. Quruluşca mürəkkəb toponimdir.
 
Yaşayış məntəqəsinin adı erməni dilinə kalka edilərək Medz (böyük) Vedi formasında işlədilir.
 
== Tarixi ==
Böyük Vedi -— İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında, indi Vedi (Ararat) rayonunda yaşayış məntəqəsi şəhər tipli qəsəbə. Vedi rayonunun mərkəzi. Vedibasar çayının yanında yerləşir.
 
1590-cı il tarixli «"İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri»"ndə<ref>İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z. Bünyatov və H. Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, «"Elm»", 1996. s.172</ref>, 1728-ci il tarixli «"İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»"ndə<ref>İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z. Bünyatov və H. Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, «"Elm»", 1996. s.51</ref>, Qafqazın 5 verstlik xəritəsində<ref>Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карт Кавказского края, Тифлис, Типография К.П.Казловского, 1913, s.50 {{ru}}</ref> qeyd edilmişdir.
 
XVII əsrə kimi Vedi nisbətən böyük yaşayış məntəqəsi olmuşdur. XIX əsrin əvvəlində burada təxminən 250 ailə yaşayırdı, bunların 95%-i azərbaycanlılar və 5%-i ermənilər idi. [[Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)|Rusiya-İran müharibəsi]]nin ardınca imzalanan [[Türkmənçay müqaviləsi]]nin nəticələrinə əsasən 1828-ci ildən etibarən Vedi Rusiya İmperiyasının işğalı altına keçdi. Ruslar dərhal bura ermənilərin köçürülməsi siyasətinə başladılar. 1830-cu illərdə bura İranın [[Maku]] şəhərindən təxminən 500 erməni köçürüldü. 1849-cu ildə bura [[İrəvan quberniyası]]nın tərkibinə daxil edildi. 1918-ci ildə Vedi şəhəri [[İlk Ermənistan Respublikası (1918-1920)|Ermənistan Respublikası]]nın tərkibinə daxil edildi. 1995-ci ildə şəhər statusunu almışdır.
 
== Əhalisi ==
1831-ci ilin kameral təsvirində [[Vedibasar mahalı]]nda 574 müsəlman, cəmi 2 yerli və işğaldan sonra [[İran]]dan köçürülmüş 200 erməni ailəsi qeydə alınmışdır. Amma 574 ailə müsəlmanların sayını real əks etdirmir, çünki yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, əhalinin xeyli hissəsi hərbi əməliyyatlar gedən ərazilərdən uzaqlaşmış və yalnız 1834-cü ildən sonra geri qayıtmağa başlamışdılar. 2 yerli erməni ailəsi Böyük Vedi kəndində qeydə alınmışdır, İrandan köçürülən erməni ailələrindən 1 ailə [[Xorvirab]], 101 ailə [[Dəvəli]], 98 ailə isə Böyük Vedi kəndində məskunlaşdırılmışdı.<ref>4Сборник сведений о Кавказе. Т.5.Списки населенных месть Кавказского края. Ч.1. Тифлис:1879. Эриванская губерния.</ref><ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.istoriya.az/Web/uploads/books/books/2019/09/vedibasarvrur.pdf |access-date=2020-11-22 |archive-date=2020-11-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201129161217/http://www.istoriya.az/Web/uploads/books/books/2019/09/vedibasarvrur.pdf |url-status=dead }}</ref>
 
Burada 1831-ci ildə 799, 1873-cü ildə 1743, 1886-cı ildə 2110, 1897-ci ildə 2792, 1914-cü ildə 2672 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır<ref>[[Erməni dili|erm.]] [https://books.google.az/books/about/Khorhrdayin_Hayastani_bnakchʻutʻyuně.html?id=2sSGuAAACAAJ&redir_esc=y Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-19311831–1931)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200924051921/https://books.google.az/books/about/Khorhrdayin_Hayastani_bnakch%CA%BBut%CA%BByun%C4%9B.html?id=2sSGuAAACAAJ&redir_esc=y |date=2020-09-24 }}. Հեղինակ: Զավեն Կորկոտյան. Յերեվան: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ, 1932.; [[Rus dili|rus.]] [http://library.asue.am/open/238.pdf Население Советской Армении за последние сто лет (1831-19311831–1931)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160229182440/http://library.asue.am/open/238.pdf |date=2016-02-29 }}. Автор: Завен Коркотян. Ереван: Издательство «"Мелконян фонд»", 1932.; [[Azərbaycan dili|azərb.]] Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: «"Melkonyan fond»" nəşriyyatı, 1932. s.84-8584–85, 154-155154–155</ref>. 19181918–19-19 - cu illərdə azərbaycanlılar ermənilər tərəfindən qırğınlarla qovulmuş və 1918-201918–20-cıci illərdə İran və Türkiyədən köçürülən ermənilər burada yerləşdirilmişdir.
 
Burada 1922-ci ildə 1504 nəfər azərbaycanlı, 453 erməni, 1926-cı ildə 1545 nəfər azərbaycanlı, 261 erməni, 1931-ci ildə 1254 nəfər azərbaycanlı, 214 erməni yaşamışdır<ref>[[Erməni dili|erm.]] [https://books.google.az/books/about/Khorhrdayin_Hayastani_bnakchʻutʻyuně.html?id=2sSGuAAACAAJ&redir_esc=y Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-19311831–1931)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20200924051921/https://books.google.az/books/about/Khorhrdayin_Hayastani_bnakch%CA%BBut%CA%BByun%C4%9B.html?id=2sSGuAAACAAJ&redir_esc=y |date=2020-09-24 }}. Հեղինակ: Զավեն Կորկոտյան. Յերեվան: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ, 1932.; [[Rus dili|rus.]] [http://library.asue.am/open/238.pdf Население Советской Армении за последние сто лет (1831-19311831–1931)] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160229182440/http://library.asue.am/open/238.pdf |date=2016-02-29 }}. Автор: Завен Коркотян. Ереван: Издательство «"Мелконян фонд»", 1932.; [[Azərbaycan dili|azərb.]] Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: «"Melkonyan fond»" nəşriyyatı, 1932. s.85, 155</ref>. Sonralar kəndin əhalisi erməni mənbələrində qarışıq şəkildə göstərilmişdir. 1972-ci ildə burada 5624 nəfər azərbaycanlı və erməni yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabr ayında azərbaycanlılar Ermənistan dövlət tərəfindən qırğınlarla qovulmuşdur. İndi burada yalnız ermənilər yaşayır.
 
=== Görkəmli şəxsiyyətləri ===
* [[Nəzər Paşayev]] — Azərbaycan alimi
* [[Abbasqulu bəy Şadlinski]] (Abbasqulu bəy Xanbaba bəy oğlu Şadlinski) (24 fevral 1886-19301886–1930) -— el qəhrəmanı.
* [[Fərman Kərimzadə]]. Yazıçı. Ssenari müəllifi. Kino redaktoru
* [[Mail Əhməd]] — şair.
* Əliyeva [[Telli Pənahqızı]] -— jurnalist, şair, publisist, nasir.
* [[Yusif Yusifov (alim)|Yusif Bəhlul oğlu Yusifov]] -— tarixçi, şərqşünas, toponimikaçı, türkoloq.
* [[Karlen Xudaverdiyev]] -— Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor
* [[Mübariz İsmayılov]] — şəhid
* [[Məmməd Oruc]] — yazıçı.
 
== Mənbə ==
 
* [[Əziz Ələkbərli]], "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
* İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri", Bakı, "Elm", 2002.
* [[Həbib Rəhimoğlu]]. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
* [[Budaq Budaqov|B. Ə. Budaqov]], Q. Ə. Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
* Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{Vedibasar kəndləri}}
{{Qərbi Azərbaycan}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Vedi"