Noğay xan: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2
Sətir 1:
'''Noğay xan''' ({{lang-tt|Nuğay, Нугай}}, {{dil-kk|Ноғай}}; 1235/1240 <ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://gumilevica.kulichki.net/VGV/vgv303.htm#vgv303note196{{!}} |access-date=2013-02-02 |archive-date=2011-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110524192717/http://gumilevica.kulichki.net/VGV/vgv303.htm#vgv303note196{{!}} |url-status=live }}</ref> — 1299) — [[Qızıl Orda]] [[bəylərbəyi]].
 
== Həyatı ==
[[Bərkə xan]]ın sərkərdəsi olan Noğay, Qızıl Ordanın [[Don]] ilə [[Dnepr]] arasındaki bölgələri idarə edən tümən bəyi idi. İlk dəfa Bərkə xan ([[1255]]–[[1266]]1255–1266) dövründə qarsılaşdığımız Noğay, [[Məngü Teymur xan]] ([[1266]]–[[1280]]1266–1280) zamanında siyasət səhnəsinə çıxdı. [[1259]]-cu ildən [[1296]]-cı ilə qədər [[Qalitsiya]], [[1261]]-ci ildən [[1263]]-cü ilədək də [[Qafqaz]] səfərlərində qazandığı üstün zəfərlə çıxmışdır. [[Qaradəniz]]in şərq və şimalında yaşayan boyları [[Qızıl Orda]] mərkəzindən ayıracaq şəkildə öz hakimiyəti altında birləşdirmiştir. Bərkə xanın və sərkərdəsi olan Noğayın müsəlman olmaları, Şaman olan Hülaku ilə olan savaşları qazanmaları, [[Ərəb Xilafəti|xilafət]] üçün alınan bir intiqam və İslamiyətin zəfəri olaraq bilindi. Bu münasibətlə qonşu müsəlman ölkələrdən, [[Xorasan]]dan və [[Anadolu]]dan İslamiyəti yaymaq üçün qazilər gətirildi. [[Azərbaycan]]dan [[Ərdəbil]] şeyxi [[Şeyx Səfiəddin Ərdəbili|Səfiyədddin Ərdəbili]], öz müridləri ilə birlikdə [[Dəşt-i Qıpçaq]]da və [[Krım]]da (Noğay ölkəsində) İslami fəaliyətlərdə oldu. Anadoludan Sarı Saltuk adlı bir türk şeyxi də, [[1263]]-cü ildə 12000 xanə qədər Türkmən ailəsi ilə birlikdə Krım və Doğrucaya yəni Noğayın olduğu yerlərə gedib yerləşdi və İslamiyətin nəşri uğrunda çalışdı. Noğay xan o zaman [[Trakya]]da Aynos qalasında əsir olan [[Rum Səlcuqlu dövləti]] sultani [[II İzzəddin Keykavus]]ı qurtardı. [[1265]]-ci ildə rəsmən müsəlman oldu. Trakyada bir çox [[Bizans]] şəhər və qalalarını aldı.<ref name="ReferenceA">Prof. Dr. Zəki Vəlidi TOGAN, Umumi Türk Tarihinə Giriş, İstanbul- 1981 s. 268–270</ref> [[Macarıstan]] içlərinə qədər hücumlar etdi. Noğay xanın məiyətinin çoxu bir neçə il içində müsəlman oldu. Sarı Saltuk Noğay xanın əmriylə Krımdan Dobrucaya getdi. Noğay da [[1280]]-ci ildə Yama yaxınlarında iki Bulgar qalasını fəth etdi. Noğay xan ölüncəyə qədər Rumelidə (Balkanlarda) İslamiyətin yayılması uğruna coşqun axınlar etdi. Noğay xan [[1280]]–[[1299]]1280–1299-cu illər arasında [[Dunay]] hövzəsində, [[Rumeli]]ndə və Krımda şövqətlə səltənət sürdü. Noğay qırx il müddət ilə Qızıl Orda dövlətində o dərəcə böyük və önəmli bir rola sahib olmuşdur ki, bu rolun nəticəsində olmaq üzrə Qızıl Orda ilə münasibət içində olan bəlli-başlı dərhal bütün dövlətlərin hökmdarları ona xan müamiləsi etdilər, hətta ona elçilər göndərmişdilər. Noğay xan, [[1299]]-cu ildə məcusilikdə qalan Qızıl Orda hökmdarı [[Toxta xan]]la apardığı savaşda bir sıravi bir rus piyadası tərəfindən öldürülmüşdür. Toxta xan da bu rus piyadasını edam edərək cəzalandırmışdır. Noğay xanın ölümündən sonra [[Balkan yarımadası]]nda müsəlman hakimiyəti və [[dərviş]]lərin faaliyəti səktəyə uğradı. Bizanslılar birçok yərlərini Tokanın oğullarından geri aldılar. Müsəlmanların çoxu Bizans yoluyla Anadoluya keçdilər.<ref name="ReferenceA"/> Noğay xana bağlı türk boyları onun ölümündən sonra özlərinə [[Noqaylar|Noğay]] adını verdilər.
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
== Həmçinin bax ==
* [[Qızıl Orda]]
* [[Cuçilər sülaləsi]]
 
[[Kateqoriya:İslamı qəbul edənlər]]