Abılay xan: Redaktələr arasındakı fərq

Abılay 13 yaşında olanda [[Cunquriya]] [[Qazax - Cunqar müharibəsi|xanı Tsevan Rabdan Orta Cüzə hücum etdi]]. Bu hücum zamanı Abılayın atası qəhrəmancasına həlak oldu. Ancaq düşmən güclü idi və ona görə də Orta Cüzün əhalisi Səmərqəndə çəkilməyə məcbur oldu. Abılay xan isə qisas almaq üçün alışıb yanırdı və ona görə də bir neçə dəfə Cunquriya xanına qarşı yürüşdə iştirak etdi. Bu yürüşlərdə onun göstərdiyi qəhrəmanlıqlar qazaxların dilində dastana çevrilmişdi. Hər yerdə onu məşhur bir qəhrəman kimi tərifləyirdilər. 1739-cu ildə [[Abulmambet]] Orta Cüz xanı seçildi. Abılaya isə [[Orta Juz|Orta]] Cüzün hərbi qüvvələrinə başçılıq etmək (müdafiə naziri vəzifəsi) tapşırıldı. 1741-ci ildə Abılay xan Cunquriya ordusuna ağır zərbə vuraraq, onların məşhur əyanını öldürdü. Ancaq 1742-ci ildə Cunquriya xanının hücumu zamanı düşmən Abılay xanı mühasirəyə aldı. Qızğın döyüşlərdən sonra Abılay xan əsir alındı. Əsirlikdə Abılay xan monqol və mancur dillərini öyrəndi. Əsirlikdə o, məşhur Oyrot xanı Amırsanla dostlaşdı. 1743-cü ildə qohumları Abılay xanın yerinə digər bir girov verərək, onu əsirlikdən azad etdilər. Abılay xan azad edildikdən sonra düşmənə qarşı siyasi savaşı önə çıxartdı. O, Cunquriya və Çin imperiyası arasında olan düşmənçilikdən məharətlə istifadə etməyə başladı. Həmin dördə Rusiya da Qazaxıstan çöllərinə doğru irəliləməyə başlamışdı. Bunu görən Abılay xan Rusiya ilə Çin arasında manevr etməyə başladı və buna görə də Orta Cüzdə əmin-amanlıq bir müddət bərpa edildi. 1771-ci ildə Abulmambet xan öldü. Bununla bağlı Orta Cüzdə keçirilən yığıncaqda əyanlar Abılay xanı yeni xan seçdilər. Abılay xan bundan sonra qısa müddətdə dağınıq halda olan qazaxları və digər xalqları bir dövlətdə birləşdirdi və ona rəhbərlik etməyə başladı. Bu dövlətin sərhədləri indiki [[Ural]] ətrafını, [[Volqaboyu]]i, [[Qazaxıstan]], [[Özbəkistan]] və [[Türkmənistan]]ın böyük hissəsini əhatə edirdi. Abılay xan [[Çin]] və [[Rusiya]] ilə isti münasibətlərə girərək, onların öz ərazilərinə hücum etməsinin qarşısını ala bildi. Onun olduqca incə siyasət yeritməsi və mahir bir strateq kimi düşmənlərini neytrallaşdıra bilməsi barədə Rusiya və Çin arxivlərində çoxlu sayda məlumat var. Abılay xan ölənə kimi dövlətinin müstəqilliyini qoruyub saxlaya bildi. Onun ən böyük xidmətlərindən biri də qazaxları öz ətrafında birləşdirməsi, onları milli ruh üzərində kökləyə bilməsi idi. Ona görə də qazaxlar arasında böyük hörmət və məhəbbət qazandı. Qazax xalqının bu böyük oğlu Abılay xan [[1781]]-ci ildə indiki [[Daşkənd]]də vəfat etdi. Çox təəssüflər olsun ki, onun qurduğu bu dövlət ölümündən sonra dağıldı. Abılay xanın ölümündən illər sonra onun qurduğu dövlət ruslar tərəfindən işğal edildi. Ancaq məşhur siyasətçi və dövlət xadiminin birlik ideyaları hədər getmədi, Abılay xan tərəfindən əsası qoyulan qazax xalqının müstəqillik ideyası, müstəqil dövlət quruculuğu ruhu yaşamaqda davam edərək əsrlər sonra Qazaxıstanın öz müstəqilliyini əldə etməsinə gətirib çıxardı. Qazaxıstan Prezidenti [[Nursultan Nazarbayev]] “Tarixin axarında” adlı kitabında Abılay xan haqqında belə yazır: “Qazax xalqını birləşdirən və onu müstəqillik üzərində kökləyən Abılay xan öz qəhrəmanlığı ilə gələcək nəsillər üçün azadlıq və müstəqillik nümunəsinə çevrildi. Qazax xalqı Abılay xanın azadlıq və qəhrəmanlığından ruhlanaraq, öz müstəqillikləri uğrunda mübarizəyə qalxdı və nəticədə istədiyinə nail oldu. Abılay xan mahir bir siyasətçi, dövlət xadimi və cəsur sərkərdə kimi qazax xalqının ürəyində sonsuzacan yaşamaqda davam edəcək”.

 

 

==İstinadlar==