Türkmənçay müqaviləsi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 7:
| tip = [[müqavilə|Sülh müqaviləsi]]
| kontekst = [[Rusiya imperiyası]]nın qəti qələbəsi rəsmiləşmiş və onun diktə etdiyi şərtlər [[Qacarlar]] tərəfindən qəbul edilmişdir.
| imzalanma_tarixi = [[10 fevral]] [[1828]]-ci il
| imzalanma_yeri = [[Təbriz]], [[Türkmənçay|Türkmənçay kəndi]]
| qüvvəyə_minməsi = [[10 fevral]] [[1828]]-ci il
| şərtləri = [[Qacarlar]] [[Xəzər dənizi]]ndə artıq hərbi donanma saxlaya bilməz <br> [[Naxçıvan]], [[İrəvan]] və [[Talış]] xanlığının bir hissəsi [[Rusiya imperiyası]]na verilirdi
| imzalayanlar = [[Abbas Mirzə]] <br> [[İvan Paskeviç]]
Sətir 15:
| vikimənbə = Türkmənçay müqaviləsi
}}
'''Türkmənçay sülh müqaviləsi''' ([[Rus dili|rusca]]:Туркманчайский договор, [[Fars dili|farsca]]:عهدنامه ننگین و خفت بار ترکمانچای) — [[Qacarlar|Qacarlar (türk mənşəli)]] ilə [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]] arasında imzalanan və [[Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)|İkinci Rusiya-İran müharibəsi]]ni bitirən müqavilə. 10 fevral [[1821|1828]]-ci ildə [[Təbriz]] yaxınlığındakı [[Türkmənçay]] kəndində imzalanmışdır. Bu müqaviləyə əsasən [[Gülüstan müqaviləsi|Gülüstan sülhü]]ndə [[Rusiya]]ya keçən ərazilərdən başqa [[İran]] [[İrəvan|, İrəvan]], [[Naxçıvan]] və [[Talış (dəqiqləşdirmə)|Talış]] xanlığının özlərin də qalmış hissəsinin də [[Rusiya İmperiyası|Rus imperiyası]]nın ərazisi olduğunu qəbul edirdi. İki imperiya arasında sərhəd kimi [[Araz|Araz çayı]] qəbul edilirdi. [[Rusiya]]ya keçən torpaqlar hal-hazırki [[Ermənistan Respublikası]]nın ərazisini, [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın ərazisini, [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nın [[cənub]] bölgəsinin bir hissəsini və indi [[Türkiyə|Türkiyə Cümhuriyyəti]]nin ərazisi olan [[İğdır]] bölgəsini əhatə edirdi.<ref>{{Cite web |title='''Записка о переселеніи армянъ изъ Персіи въ наши области.''' |url=http://feb-web.ru/feb/griboed/texts/piks3/3_4_v3.htm |access-date=2018-09-25 |archive-date=2016-01-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160113142046/http://feb-web.ru/feb/griboed/texts/piks3/3_4_v3.htm |url-status=live }}</ref>
 
Müqaviləni [[İran]] tərəfindən vəliəhd şahzadə [[Abbas Mirzə]] və [[Fətəli şah Qacar|Fətəli şah]]ın nümayəndəsi Allahyar xan Əsəf əl-Dövlə, [[Rusiya]] tərəfindən isə general [[İvan Paskeviç]] imzalamışdır. [[Gülüstan müqaviləsi]]ndə olduğu kimi bu müqavilə də [[Rusiya]]nın qəti qələbəsi ilə bitən müharibədən sonra imzalanmışdır və bütün şərtlər [[Rusiya]] tərəfindən diktə edilmişdir. Hətta general Peskeviç [[İran]] nümayəndələrinə bildirmişdi ki, [[Rusiya]]nın təklif etdiyi şərtlərlə razılaşmazsa Rus ordusu [[Tehran]]ı tutacaqdır.<ref>{{cite book|first=M |last=Zirisnky |authorlink= |title=“Reza Shah’s abrogation of capitulation, 1927-1928” in The Making of Modern Iran: State and Society Under Riza Shah 1921-1941|year= 2013|location=London |publisher= |url= |ref=harv}}</ref>
Sətir 22:
 
== Mahiyyəti ==
Yermolovun və Menşikovun bir ay sonra [[Rusiya]] Xarici İşlər naziri qraf K. V. Nesselrodeyə təqdim etdikləri yazılı təklifləri də nəzərə alınmaqla sülh və ticarət müqaviləsinin layihəsi hazırlanmışdı. Gələcək müqavilənin şərtləri haqqında çar fərmanı 1827-ci II mayın 24-də Cəlaloğlu yanındakı rus düşərgəsinə gətirildi. [[Rus]]
komandanlığı danışıq aparmaq üçün tam hazır idi. Qaraziədin danışıqlarında [[Aleksandr Qriboyedov|A. S. Qriboyedov]] [[İran]] məmurlarına psixoloji baxımdan təsir göstərmək üçün bildirdi ki, ''biz irəli gedib [[Azərbaycan]]a sahib olaraq bu geniş vilayətin müstəqilliyini təmin edəcəyik.''
müqaviləsinin layihəsi hazırlanmışdı. Gələcək müqavilənin şərtləri haqqında çar
fərmanı 1827-ci II mayın 24-də Cəlaloğlu yanındakı rus düşərgəsinə gətirildi. [[Rus]]
komandanlığı danışıq aparmaq üçün tam hazır idi.
Qaraziədin danışıqlarında [[Aleksandr Qriboyedov|A. S. Qriboyedov]] [[İran]] məmurlarına psixoloji baxımdan təsir göstərmək üçün bildirdi ki, ''biz irəli gedib [[Azərbaycan]]a sahib olaraq bu geniş
vilayətin müstəqilliyini təmin edəcəyik.''
 
[[Noyabr]] ayının 6-da Dehkarqanda danışıqlar yenidən başladı. Təzminat məsələsi üzrə bəzi ciddi narazılıqlar yanvarın 7-də danışıqların kəsilməsinə gətirib çıxardı. [[Rus]]
qoşunları irəli atıldı. [[Yanvar]]ınYanvarın 28-də [[Urmiya]], fevralın 8-də [[Ərdəbil]] tutuldu. Müqavilənin bağlanması sürətləndi. Fevralın 9-dan 10-na keçən gecə [[Təbriz]] yaxınlığında [[Türkmənçay]] kəndində müqavilə imzalandı.
üzrə bəzi ciddi narazılıqlar yanvarın 7-də danışıqların kəsilməsinə gətirib çıxardı. [[Rus]]
qoşunları irəli atıldı. [[Yanvar]]ın 28-də [[Urmiya]], fevralın 8-də [[Ərdəbil]] tutuldu. Müqavilənin bağlanması sürətləndi. Fevralın 9-dan 10-na keçən gecə [[Təbriz]] yaxınlığında [[Türkmənçay]] kəndində müqavilə imzalandı.
 
[[Türkmənçay]] müqaviləsi 16 maddədən ibarət idi. [[Gülüstan]] müqaviləsinin bəzi maddələrinin məzmunu burada saxlanmış, təzminat və s. haqqında yeni maddələr əlavə edilmişdi.
 
Birinci maddə ilə tərəflər arasında əbədi sülh elan olunurdu. Müqavilə [[İrəvan]] və [[Naxçıvan]] xanlıqlarının [[Rusiya]]ya keçdiyini (III maddə) təsbit edir, sərhədləri ayırır (IV maddə), [[İran]]ın [[Rusiya]]ya iyirmi milyon gümüş rubl təzminat ödəyəcəyi bildirilirdi (II maddə). [[Abbas Mirzə]]nin vəliəhd kimi tanınmasına ayrıca yer verilir (VII maddə). [[Xəzər dənizi|Xəzərdənizi]]ndə yalnız Rusiyanın hərbi donanma saxlamaq hüququ təsdiq edilirdi (VIII maddə). Onuncu maddə ticarət konsulluqları açılmasından, on birinci maddə qarşılıqlı olaraq müharibə ilə dayandırılmış işlərin bərpasından bəhs edirdi. XII, XIV, XV maddələr iki ölkə arasında əhalinin hərəkəti və başqa məsələlərə toxunurdu. On beşinci maddə ermənilərin [[İran]]dan [[Cənubi Qafqaz]]a köçürülməsi (müqavilədə konkret deyilməsə də ümumi razılıq belə olmuşdu) ilə bağlı idi. Sonuncu maddə sülh haqqında yerlərə bilgi verilməsi, onun ratifikasiyası məsələlərinə toxunurdu.<ref>{{cite book|first= |last= |authorlink= |title=Azərbaycan tarixi 7 cilddə, III cild |year=1999 |location= Bakı|publisher= |url= |ref=harv}}</ref>
Birinci maddə ilə tərəflər arasında əbədi sülh elan olunurdu. Müqavilə [[İrəvan]] və [[Naxçıvan]] xanlıqlarının [[Rusiya]]ya keçdiyini (III maddə) təsbit edir, sərhədləri ayırır
(IV maddə), [[İran]]ın [[Rusiya]]ya iyirmi milyon gümüş rubl təzminat ödəyəcəyi bildirilirdi (II maddə). [[Abbas Mirzə]]nin vəliəhd kimi tanınmasına ayrıca yer verilir (VII maddə). [[Xəzər dənizi|Xəzərdənizi]]ndə yalnız Rusiyanın hərbi donanma saxlamaq hüququ təsdiq edilirdi (VIII maddə). Onuncu maddə ticarət konsulluqları açılmasından, on birinci maddə qarşılıqlı
olaraq müharibə ilə dayandırılmış işlərin bərpasından bəhs edirdi. XII, XIV, XV maddələr iki ölkə arasında əhalinin hərəkəti və başqa məsələlərə toxunurdu. On beşinci maddə ermənilərin [[İran]]dan [[Cənubi Qafqaz]]a köçürülməsi (müqavilədə konkret deyilməsə də ümumi razılıq belə olmuşdu) ilə bağlı idi. Sonuncu maddə sülh haqqında yerlərə bilgi verilməsi, onun ratifikasiyası məsələlərinə toxunurdu.<ref>{{cite book|first= |last= |authorlink= |title=Azərbaycan tarixi 7 cilddə, III cild |year=1999 |location= Bakı|publisher= |url= |ref=harv}}</ref>
Müqavilə [[Rusiya]] tərəfindən 1828-ci ilin martında, [[Qacarlar]] tərəfindən iyul ayında ratifikasiya edildi.
 
Sətir 47 ⟶ 40:
'''II maddə''' — Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri hörmətlə qəbul edirlər ki, razılığa gələn yüksək tərəflər arasında baş vermiş və indi xoşbəxtiikdən qurtarmış müharibə liə [[Gülüstan|Gülüstan traktatın]]ın qüvvəsi üzrə qarşılıqlı təəhhüdlər də başa çatmışdır; onlar göstərilən [[Gülüstan]] traktatını [[Rusiya]] və [[İran]] arasında yaxın və uzaq gələcəyə sülh və [[dost]]luq münasibətiəri qurmalı və təsdiq etməli olan indiki şərtlər və qərarlarla əvəz etməyi zəruri hesab etdilər.
 
'''III maddə''' — [[İran]] şahı həzrətləri öz adından və öz vərəsələri və varisləri adından [[Araz]]ın o tayı və bu tayı üzrə [[İrəvan xanlığı]]nın və [[Naxçıvan xanlığı]]nın [[Rusiya imperiyası]]nın tam mülkiyyətinə güzəşt edir. Şah həzrətləri bu güzəşt nəticəsində, hazırkihazırkı müqavilənin imzalanmasından sayılmaqla altı aydan gec olmayaraq, yuxarıda adları çəkilən hər iki xanlığın idarə ediiməsinə aid oian bütün arxivləri və ictimai sənədləri [[Rusiya]] rəisiiyinə verməyi vəd edir.
 
'''IV maddə''' — Müqaviləyə qoşulan yüksək tərəflərin razılığı ilə hər iki dövlət arasında sərhədlər aşağıdakı hüdudda qərara alınır: sərhəd xətti [[Osmanlı]] torpaqlarının ucundakı kiçik [[Ağrı dağı]]n zirvəsindən aralıda düz istiqamətə ən yaxın nöqtədən başlayaraq o dağların zirvəsindən keçir; buradan maillik üzrə kiçik [[Ağrı dağı]]n cənub tərəfindən axan Aşağı Qarasuçayın yuxarılarına düşür, sonra sərhəd xətti o çayın axarı üzrə [[Şərur]] qarşısında onun [[Araz]]a töküldüyü yerədək davam edir; bu məntəqədən [[Abbasabad]] qalasınadək [[Araz çayı]]nın yatağı üzrə gedir; burada qalanın [[Araz]]ın sağ sahilində yerləşən xarici istehkamları yanında yarım ağac, yəni 3 1/2 Rusiya versti enində bütün istiqamətlərdə dövrə haşiyələnəcək və o ətrafda olan torpaq sahəsi büsbütün məhz [[Rusiya]]ya məxsus olacaqdır və bu gündən sayılmaqla iki ay ərzində ən yüksək dəqiqliklə ayrılacaqdır. Sərhəd xətti o yerdən, göstərilən dövrənin şərq tərəfdən [[Araz]]ın sahilinə birləşdiyi yerdən başlayaraq bir daha o çayın yatağı ilə Yeddibulaq barəsinədək gedir; buradan [[İran]] torpaqları [[Araz çayı]]nın yatağı üzrə 3 ağac, yəni 21 Rusiya versti uzanacaqdır; sonra sərhəd Muğan düzü vasitəsilə [[Bolqarçay|Bolqar]] çayadək, iki kiçicik Adınabazar və [[Sarıqamış]] çaylarının birləşməsindən 3 ağac, yəni 21 verst aşağıda olan torpaqlara gedir; sərhəd buradan Bolqar çayın sol sahili ilə yuxarı, adları çəkilən kiçik Adınabazar və Sarıqamış çaylarının birləşməsinədək, sonra Şərqi Adınabazar çayının sağ sahili üzrə onun yuxarılarınadək davam edir, buradan İsə Cikoir yüksəkliyinin zirvəsinədək elə davam edir ki, o yüksəklikdən [[Xəzər dənizi]]nə tökülən bütün sular [[Rusiya]]ya məxsus olacaqdır, [[İran]] tərəfə axan bütün sular isə İrana məxsus olacaqdır. Burada iki dövlət arasındakı sərhəd dağ zirvələrilə müəyyən edilir; qərarlaşdırılmışdır ki, onların Xəzər dənizinə doğru enişi [[Rusiya]]ya məxsus olmalıdır, o biri yandakı enişi isə İrana məxsusdur. Sərhəd Cikoir yüksəkliyi zirvəsindən. Talışı Ərş dairəsindən ayıran dağlar üzrə Qəmərkuhun zirvəsinədək keçir. Suların axarını iki yerə bölən dağların başı, yuxarıda Adınabazarın yuxarı axarı və Cikoir zirvəsi arasındakı sahə haqqında deyilən kimi, burada da eləcə sərhəd hüdudunu təşkil edəcəkdir. Sonra sərhəd xətti suların axarına aid yuxarıda şərh olunan qaydalara aramsız əməl etməklə Qəmərkuhun zirvəsindən Zuvand və Ərş dairəiərini ayıran dağ silsiləsi üzrə Velgic dairəsinin sərhədlərinədək uzanacaqdır. Beləliklə, adı çəkilən dağın zirvəsindən əks tərəfdə yerləşən hissəsi istisna olmaqla Zuvand dairəsi [[Rusiya]]ya birləşir. Hər iki dövlət arasındakı sərhəd xətti su axınının yuxarıda qeyd olunan qaydalarına daima uyğun olaraq, Velgic dairəsi sərhədindən Kloputanın zirvəsi və Velgic dairəsindəki dağların baş silsiləsi üzrə [[Astara çayı]]nın şimal mənbəyinədək, buradan o çayın yatağı boyu onun [[Xəzər dənizi]]nə töküldüyü yerədək davam edəcək ki, burada da [[Rusiya|Rusiya torpaqların]]ı İrandan ayırmalı olan sərhəd xətti qurtarır.<ref name=":0" />
biri yandakı enişi isə İrana məxsusdur. Sərhəd Cikoir yüksəkliyi zirvəsindən. Talışı Ərş dairəsindən ayıran dağlar üzrə Qəmərkuhun zirvəsinədək keçir. Suların axarını iki yerə bölən dağların başı, yuxarıda Adınabazarın yuxarı axarı və Cikoir zirvəsi arasındakı sahə haqqında deyilən kimi, burada da eləcə sərhəd hüdudunu təşkil edəcəkdir. Sonra sərhəd xətti suların axarına aid yuxarıda şərh olunan qaydalara aramsız əməl etməklə Qəmərkuhun zirvəsindən Zuvand və Ərş dairəiərini ayıran dağ silsiləsi üzrə Velgic dairəsinin sərhədlərinədək uzanacaqdır. Beləliklə, adı çəkilən dağın zirvəsindən əks tərəfdə yerləşən hissəsi istisna olmaqla Zuvand dairəsi [[Rusiya]]ya birləşir. Hər iki dövlət arasındakı sərhəd xətti su axınının yuxarıda qeyd
olunan qaydalarına daima uyğun olaraq, Velgic dairəsi sərhədindən Kloputanın zirvəsi və Velgic dairəsindəki dağların baş silsiləsi üzrə [[Astara çayı]]nın şimal mənbəyinədək, buradan o çayın yatağı boyu onun [[Xəzər dənizi]]nə töküldüyü yerədək davam edəcək ki, burada da [[Rusiya|Rusiya torpaqların]]ı İrandan ayırmalı olan sərhəd xətti qurtarır.<ref name=":0" />
 
'''V maddə''' — [[İran]] şahı həzrətləri bütün Rusiya imperatoru həzrətlərinə öz səmimi dostluğuna sübut olaraq, bu maddə İlə həm öz adından, həm də öz vərəsələri və İran taxt-tacının varisləri adından, yuxarıda göstərilən sərhəd xətti arasında, Qafqaz sıra dağları və [[Xəzər]] dənizi arasında yerləşən bütün torpaqların və bütün adaların, bununla bərabər həmin məmləkətlərdə yaşayan bütün köçəri və başqa xalqların əbədi zamanadək [[Rusiya imperiyası]]na məxsus olduğunu təntənə ilə tanıyır.
Sətir 65 ⟶ 56:
'''X maddə''' — Bütün [[Rusiya]] imperatoru Həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri hər iki dövlət arasında ticarət əlaqələrinin bərpa olunmasını və genişlənməsini sülhün bərqərar olmasının ən başlıca xeyirxah nəticələrindən biri saydıqları üçün, tam qarşılıqlı razılıq əsasında hökm verdilər ki, ticarətə hamilik edilməsinə və qarşılıqlı surətdə təbəələrin təhlükəsiziiyinə aid olan bütün sərəncamlar səadətlə yoluna qoyulsun və onlar onu qarşılıqlı surətdə müvəkkillər tərəfindən bağlanacaq bu sülh müqaviləsinin eyni güclü hissəsi sayılmalı olan və ona əlavə edilən ayrıca Akt ilə izah etsinlər. [[İran]] şahı həzrətləri, qabaqlar olduğu kimi, Rusiyaya ticarətin xeyrinə tələb olunan hər yerə konsullar və ticarət agentləri təyin etmək hüququ verir və öhdəsinə götürür ki, hər birinin müəyyəti on nəfərdən çox olmayacaq konsul və agentlərə hamilik göstərsin ki, onlar öz rütbələrinə verilmiş şan-şövkət və üstünlüklərdən istifadə etsinlər. Bütün Rusiya imperatoru həzrətləri öz tərəfindən İran şahı həzrətlərinin konsul və ya ticarət agentlərinə münasibətdə tam qarşılıqlığa əməl etməyə vəd verir, [[İran]] hökumətinin Rusiya agentinə və ya konsuluna əsaslı şikayəti olarsa, Rusiya naziri (səfiri) və ya şah həzrətləri sarayı yanında işlər müvəkkili, ya da onların bilavasitə rəisi öz mülahizəsinə əsasən günahkarı vəzifəsindən uzaqlaşdıra və onu müvəqqəti olaraq digər şəxsə həvalə edə bilər.<ref name=":0" />
 
'''XI maddə''' — Qarşılıqlı surətdə təbəələrin bütün tələbləri və müharibə ilə dayandırılmış başqa işlər sülh bağlandıqdan sonra ədalətlə bərpa olunacaq və həll ediləcəkdir. Qarşılıqlı surətdə təbəələrin öz aralarında bu və ya o biri hökumətin xəzinəsinə müqavilə təəhhüdləri dərhal və tamamilə təmin edilməlidir.
surətdə təbəələrin öz aralarında bu və ya o biri hökumətin xəzinəsinə müqavilə təəhhüdləri dərhal və tamamilə təmin edilməlidir.
 
'''XII maddə''' — Barışığa gələn yüksək tərəflər təbəələrin xeyri üçün özlərinin ümumi razılığı üzrə qarşılıqlı surətdə qərara almışdır; onlardan Arazın hər iki tərəfindən tərpənməyən əmlaka malik olanlarına üç il vaxt verilməlidir ki, onlar bu müddət ərzində onu azad surətdə satsınlar və dəyişsinlər., Lakinlakin bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri, ona aidiyyatı olduğuna görə, keçmiş [[İrəvan]] sərdarı [[Hüseyn xan]]ı, onun qardaşı [[Həsən xan]]ı və keçmiş Naxçıvan hakimi [[Kərim xan]]ı bu iltifatlı sərəncamdan kənar edir.
 
'''XIII maddə''' — Axırıncı və ya bundan qabaqkı müharibənin gedişində əsir alınmış hər iki tərəfin bütün hərbi əsirləri, bununla bərabər hər iki hökumətin nə vaxtsa qarşılıqlı əsir düşmüş təbəələri azad edilməli və dörd ay ərzində qaytarılmalıdır; onlar həyati azuqə və digər tələbatlarla təmin edilməli və onları qəbul etmək və sonrakı yaşayış yerinə yollamağa sərəncam vermək üçün hər iki tərəfdən ayrılmış komissarlara verməkdən ötrü Abbasabada göndərilməlidirlər. Razılığa gələn yüksək tərəflər hər iki tərəfdən əsir düşmüş, lakin olduqları yerin uzaqlığına və ya başqa bir səbəbə və ya vəziyyətə görə göstərilən müddətə qaytarıla bilməyəcək bütün hərbi əsirlərə, habelə [[Rusiya]] və [[İran]] təbəələrinə də bu yolla yanaşacaqlar. Hər iki dövlət belələrinin hər bir vaxt tələb edilməsində özünə dəqiq və qeyri-məhdud hüquq verir və öhdəsinə götürür ki, onlar aşkar edildikdə və ya onlar haqqında tələblər alındıqda qarşılıqlı surətdə onları (bir-birinə) qaytarsınlar.
 
'''XIV maddə''' — Razılığa gələn yüksək tərəflərdən heç biri axırıncı müharibənin başlanmasınadək və ya o vaxtı digərinin təbəəliyinə keçmiş olan satqınların və fərarilərin verilməsini tələb etməyəcəkdir. [[İran]] hökuməti, bu qaçqınlardan bəzilərinin və onların köhnə həmvətənlərinin və ya hakimiyyəti altında olanların arasında qərəzli əlaqələrdən qarşılıqlı surətdə baş verə biləcək zərərli nəticələrin qarşısını almaq üçün öhdəsinə götürür ki, indi və ya sonralar Rusiya hökumətinin adbaad göstərdiyi adamların [[Araz]]la Çara çayının, [[Urmiya gölü]]nün, Cakatu çayının və [[Qızılüzən|Qızılüzən çayı]]nın [[Xəzər dənizi]]nə töküldüyü yer arasında yaratdığı hüduddakı öz torpaqlarında olmasını qadağan edəcəkdir. Bütün Rusiya imperatoru həzrətləri öz tərəfindən İran qaçqınlarının [[Qarabağ]] və [[Naxçıvan]] xanlıqlarında və [[İrəvan xanlığı]]nın Araz çayının sağ sahilində yerləşən hissəsində yurd salmasına və ya yaşamasına (hər hansı) bir qərarda icazə verməyəcəyini vəd edir., Lakinlakin özlüyündə aydındır ki, ancaq rəsmi rütbə daşıyan və ya müəyyən ləyaqət sahibi olan adamlara: şəxsi nümunələri, nəsihət və gizli əlaqələri ilə keçmişdə onların idarəsində və ya hakimiyyəti altında olan əvvəlki həmvətənlərinə zərərli təsir göstərə bilən xan, bəy və dini rəislər və ya mollalara qarşı bu şərtin gücü var və olacaqdır. Ümumiyyətlə, hər iki dövlətin sakinlərinə gəldikdə isə, razılığa gələn yüksək tərəflər qərara alır ki, hər iki tərəfin bir dövlətdən o birinə keçmiş və ya bundan sonra keçəcək təbəələri onların keçdiyi hökumətin icazə verdiyi hər yerdə yurd sala və yaşaya bilər.<ref name=":0" />
 
'''XV maddə''' — Şah həzrətləri öz dövlətinə sakitliyi qaytarmaq və öz təbəələrindən hazırkihazırkı müqavilə ilə bu qədər xoşbəxtliklə başa çatmış müharibədə törədilmiş bədbəxtlikləri daha da artıra bilən hər şeyi kənar etmək kimi xeyirli, xilasedici niyyətlə hərəkət edərək, [[Azərbaycan]] adlanan vilayətin bütün əhalisinə və məmurlarına büsbütün və tam bağışlanma əta edir. Hansı dərəcəyə məxsus olmasından asılı olmayaraq onlardan heç kəs öz hərəkətinə və ya müharibə ərzində və ya [[Ruslar|Rus ordusunun]] adı çəkilən vilayəti müvəqqəti tutduğu zaman davranışına görə təqibə, dini əqidəsinə görə təhqirə məruz qalmamalıdır. Bundan başqa o məmur və sakinlərə bu gündən başlayaraq öz ailəsi ilə birlikdə [[İran]] vilayətindən Rusiyaya sərbəst keçmək, hökumət və yerli rəisliyin heç bir maneçiliyi olmadan onların satlıq malına və ya əmlakına, əşyalarına hər hansı gömrük və vergi qoyulmadan tərpənən mülkiyyətini aparmaq və satmaq üçün bir il vaxt verilir. Tərpənməyən mülkə gəldikdə isə, onun satılması və ya onun haqqında özxoşuna sərəncam üçün beş illik müddət müəyyən edilir., Lakinlakin bu bağışlanma qeyd olunan bir illik müddət başa çatanadək məhkəmə cəzası düşən günah və ya cinayət işləmiş adamlara şamil edilmir (məhz bu maddəyə əsaslanaraq 10 minlərlə [[Ermənilər|erməni]] ailəsi [[İran]] ərazisindən [[Azərbaycan|Şimali Azərbaycan]] ərazisinə köçürülmüşdür. Bunun hesabına da [[Azərbaycan|Şimali Azərbaycan]]da xeyli demoqrafik dəyişikliklər olmuş və gələcək hadisələrin əsası qoyulmuşdur).
 
'''XVI maddə''' — Müvəkkillər bu sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra, qarşılıqlı surətdə təxirə salınmadan təcili olaraq, hərbi əməliyyatların kəsilməsi haqqında bütün yerlərə xəbər və lazımi fərman göndərməiidir. Eyni məzmunda iki nüsxədə tərtib edilmiş, hər iki tərəfin müvəkkilləri tərəfindən imzalanmış, onların gerbli möhürləri ilə təsdiq edilmiş və qarşılıqlı olaraq bir-birinə verilmiş bu sülh müqaviləsi bütün Rusiya imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri tərəfindən təsdiq və ratifikasiya edilməli və onların imzaladığı ratifikasiya mətnləri təntənəli şəkiidə hər iki tərəfin müvəkkilləri tərəfindən dörd ay ərzində və ya mümkün olduqca daha tez dəyişdirilməlidir. Fevral ayının 10-da İsanın anadan olmasının 1828-ci ilində [[Türkmənçay|Türkmənçay kəndi]]ndə bağlanmışdır.<ref name=":0" />
və lazımi fərman göndərməiidir. Eyni məzmunda iki nüsxədə tərtib edilmiş, hər iki tərəfin müvəkkilləri tərəfindən imzalanmış, onların gerbli möhürləri ilə təsdiq edilmiş və qarşılıqlı olaraq bir-birinə verilmiş bu sülh müqaviləsi bütün Rusiya imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri tərəfindən təsdiq və ratifikasiya edilməli və onların imzaladığı ratifikasiya mətnləri təntənəli şəkiidə hər iki tərəfin müvəkkilləri tərəfindən dörd ay ərzində və ya mümkün olduqca daha tez dəyişdirilməlidir. [[Fevral]] ayının 10-da İsanın anadan olmasının 1828-ci ilində [[Türkmənçay|Türkmənçay kəndi]]ndə bağlanmışdır.<ref name=":0" />
 
== İrandakı rus səfirliyində qırğın ==
Müharibənin bitməsi və müqavilənin imzalanmasından sonra [[İran]]da [[Rusiya]] əleyhinə abuab-hava güclənmişdi. 1829-cu ilin 11 fevralında qəzəbli kütlə [[Tehran]]dakı [[Rusiya]] səfirliyinə hücum edərək demək olar ki. hamını qətlə yetirdi. Qətlə yetirilənlər içərisində [[Rusiya]]nın [[İran]]dakı yeni səfiri [[Aleksandr Qriboyedov]] da daxil idi. [[Aleksandr Qriboyedov]] [[Türkmənçay]] müqaviləsinin imzalanmasında aktiv şəkildə iştirak etməklə yanaşı, həmçinin məşhur [[rus]] [[dramaturq]]u olmuşdur. Məhz onun səyi nəticəsində [[İran]] ərazisində yaşayan [[ermənilər]]in [[Şimali Azərbaycan]]ın [[Naxçıvan]], [[İrəvan]] və [[Qarabağ]] bölgələrinə kütləvi köçləri təşkil edilmişdir.<ref>{{cite book|first=Peter |last=Hopkirk |authorlink= |title=The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia |year=1997 |location= London|publisher= Kodansha Globe|url= |ref=harv}}</ref>
 
== Müasir mədəniyyətdə yeri ==
Sətir 101 ⟶ 90:
* [[Gülüstan müqaviləsi]]
* [[İkinci Rusiya-İran müharibəsi]]
* [[Qafqaz İranın özünə məxsusdur]]
 
== Ədəbiyyat ==