Eumetazoylar: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 21:
'''Eumetazoylar''' və ya '''əsl çoxhüceyrəlilər''' ({{lang-la|Eumetazoa}}) — Əsl çoxhüceyrəli struktura malik bütün növlərin daxil olduğu heyvanların alt aləmi.
 
Bilirsiniz ki, ibtidailərin bədəni bir hüceyrədən ibarətdir. Bunlardan fərqli olaraq, qələn heyvanların hamısı çoxhüceyrəlilər adlanır, çünki onların bədəni öz quruluşu və əhəmiyyətinə görə müxtəlif olan çoxlu miqdarda hüceyrədən təşkil olunmuşdur. Bu hüceyrələrin bir qismi qidanı həzm etməyə, başqa bir qismi hərəkət etməKetmək ü?unüçun xidmət edir, bə'ziləribəziləri bədən ortuyunu, yəni dərini əmələ gətirir, müəyyən hüceyrələr bədəndə toplanan zərərli maddələri xarica çıxarmaq işində istirak edir və s. Belə hüceyrələr orqanizmdən ayrılıqda yaşaya bilməz, onların həyatı heyvanın bədənində olan bütün hüceyrələrin birgə fəaliyyətindən asilıdır. Asəğıda çoxhüceyrəli heyvanların ayrı-ayrı tipləri ilə tanış olacağıq.
SUNGƏRLƏR TIPI
 
Əsəğıdə çoxhüceyrəli heyvanların ayrı-ayrı tipləri ilə tanış olacağıq.
Süngərlər coxhüceyrəli heyvanların ən ibtidai nümayəndələridir. Bədən iki hüceyrə qatından: xarici-ektoderma və daxili entodermadan ibarətdir. Bu qatlar arasında isə ayrı-ayrı hüceyrələr səpələnmiş, quruluşsuz xüsusi maddələrdən ibarət olan qatmezoqley yerləşir.
Süngərlər qadiəsi ilə əşyaya yapışırr, ağız isə yuxarı yö-nəlir. Bədən divarı çoxlu nazik məsamələrə malikdir. Süngərlərin bədəni asanlıqla qırılır və ya ovulur. Bədən ölçüsü bir neçə mm-dən 2 m-ə qədər və daha böyük, rəngi sarı, yaşıl, qırmızı, qəhvəyi, narıncı, bə'zən də bənövşəyi olur.
Süngərlərin skeleti kirəc, silisium və buynuz maddəsindən ibarətdir.
Süngərlər suda həll olmuş oksigenlə tənəffüs edir. Bədən daxilinə və kanallara daxil olmuş su axını yaxında yerləsmiş hüceyrələri və mezoqleyi oksigenlə təchiz edir.
 
 
SAP QURDLAR TIPI
 
Sap qurdların bədəni buğumlara bölünməyib, ön və arxa tərəfdən sivridir. Əzələ sistemi uzununa əzələlərdən ibarətdir. Həzm sistemi ön, orta və arxa bağırsaqdan ibarət olub, anal dəliklə qurtarır. Qan-damar və tənəffüs sistemi yoxdur. Sinir sistemi udlaqətrafı sinir halqası və ondan çıxan sinir sütunlarından ibarətdir. Müxtəlif cinsiyyatlı heyvanlardır.
Torpaqda, şirin sularda, dəniz və okeanlarda, heyvan, insan və bitici orqanizmlərində yaşayır.
MOLYUSKALAR (ILBIZLƏR) TIPI
Molyuskaların bədəni üçqatlı çanaq içərisində yerləşir. Bədən manti adlanan nazik dəri ilə örtülür. Manti hüceyrələrinin ifraz etdiyi mayedə olan kalsium duzlarından çanaq əmələ gəlir. Heyvanın bədəni ilə manti arasında manti boşluğu vardır. Bədən üç hissədən - baş, gövdə və ayaqdan ibarətdir. Molyuskalar həzm, ifrazat, qan-damar, tənəffüs və sinir sisteminə malikdir.
Molyuskaların bir hissəsi quruda, əksəriyyəti isə şirin sularda, dənizlərdə və okeanlarda yaşayır.
BUGUMAYAQLILAR TIPI
 
Buğumayaqlılar həm quruda və həm də suda yasayır, Bir çox növləri parazit həyata uyğunlaşmışdır. Bədən və əyaqları buğumlara bölünmüşdür. Başda buğumların sayı sabitdir. Döş və qarın buğumlarının sayı ayrı-ayrı nümayəndələrində müxtəlifdir. Buğumayaqlıların bədən səthini xitinləşmiş kutikula örtür. O, bəzi heyvanlarda, məsələn, çay xərçənglərində və yengəclərdə qalın olub, zireh əmələ gətirir, ağcaqanadlarda, milçəklərdə və başqa cücülərdə isə nazikdir.
Buğumayaqlılarda dəri-əzələ_kisəsi_ yoxdur. Onun əvəzində bədənin ayrı-ayrı hissələrinə ixtisaslaşmış əzələlər gedir və lazımi orqanları hərəkətə gətirir.
Sinir sisetmi udlaqüstü və udlaqaltı düyündən, həmçinin, qarın sinir zəncirindən ibarətdir. Qan-damar sistemi acıqdır, tənəffüs orqanları müxtəlifdir. Suda yaşayan nümayəndələri qəlsəmələrlə, quruda yaşayan numayandalari isa agciyar va traxey-aiar vasitasila tənəffüs edir. Buğumayaqlılar yalnız cinsiyyətli yolla çoxalır. Müxtəlif cinsiyyətli heyvanlardır.
 
DƏRİSİTİKANLILAR TİPİ
 
Dərisitikanlılar dənizlərin dibində yaşayan və bədənləri beşşüalı simmetriyalı quruluşa malik olan heyvanlardır. Yetkin formaları şüalı, sürfələri isə ikiyan simmetriyaya malikdir. Bu, onu göstərir ki, onların əcdadı ikitərəfli simmetriyalı heyvanlar olmuşdur. ikinci bədən boşluğu (selom) yaxşı inkişaf etmişdir. Əsasən hərəkət funksiyası daşıyan su-damar və ya ambulakral sistemə malikdir. Bu sistem həmçinin tənəffüs, qismən ifrazat və başqa funksiyalar da yerinə yetirir. Daxili orqanlar bədən boşluğunda yerləşir.
Dərisitİkanlılar tipi 5 sinfə bölünür: dəniz ulduzları, dəniz zanbaqları, ofiurlar, dəniz kirpiləri və holoturilər. Bu tipə 6000-ə qədər növ daxildir. Xəzər dənizində və Azərbaycanm digər sularında yaşamır.
POQONOFORLAR TİPİ
 
Poqonoforlar-saqqaldaşıyanlar sonağızlı heyvanlardan olub, elm üçün ilk dəfə olaraq 1937-ci ildə İsveç alimi K.E.İohaneson tərəfindən qeyd edilmişdir. Onlar başqa çoxhüceyrəli heyvanlardan (ibtidai süngərlərdən başqa) bağırsağın olmaması ilə fərqlənir.
Poqonoforlar dəniz heyvanlarıdır. Dənizlərin dibində lilin üzərində oturaq həyat keçirir. Poqonoforlar tipinin iki sinfi vardır: yüyənlilər, yüyənsizlər. Hazırda 150 növü məlumdur.
Həyat tərzi və quruluşu. Poqonoforların əksəriyyəti okean və dənizlərin 3-10 km dərinlikİərində xitin boru içərisində yaşayır. Poqonoforlar Sakİt okeanın böyük dərinlikİərində geniş yayılmışdır. Onlara Yapon, Oxot və Berinq dənizlərində rast gəlinir. Həmçinin poqonoforlar Hind və Atlantik okeanlarında da yaşayır. Xəzər dənizinin suyunun duzluluğu aşağı olduğundan poqonoforlar burada yaşamır.
 
Bədən sapşəkilli silindr formasında olub, ölçüsü 15 sm-dən 1,5 m-ə qədərdir. Bədən səthini birqatlı dəri epiteli örtür. Epitelinin altında dəri-əzələ kisəsi yerləşir. Bu heyvanlarda xüsusi həzm sistemi yoxdur, qidalanma lamisə çıxıntılarının səthi vasitəsilə gedir.
 
Poqonoforların bədəni 4 buğumdan və ya şöbədən ibarət-dir. Birinci və ikinci buğumlar bədənin on hissəsini təşkil edib üçüncü buğumdan çox qısa olur. Dördüncü buğum yenidən bu-ğumlara bölünür. Birinci bu-ğumda lamisə çıxıntıları yerləşir. İbtidai növlərdə lamisə ç-xıntılarının sayı 6-9-dur. Bəzi nümayəndələrində bir ədəd çox uzun lamisə çıxıntısı olur. İkinci buğum silindr şəklindədir. Onun qarın və bel hissələrini şırımlar örtür. Dördüncübuğumun qurtaracağında nazik qıllar vardır. İkinci bədən boşluğuna malikdir, həzm və tənəffüs sistemi yoxdur. Qan-damar sistemi. Poqonoforlarda qan-damar sistemi yaxşı inkişaf etmiş və qapalıdır. Bədən boyu bel və qarın damarları uzanır, ön və arxa hissələrin qurtaracağında bir-birilə birləşir. Ürək birinci buğumun bel hissəsində lamisə çıxıntılarının oturacağında yerləşir. İfrazatı. Poqonoforlarda ifrazat orqanı bir cüt böyrəkdən ibarətdir. Böyrəkİər birinci buğumda olan bədən boşluğunda yerləşir. İkinci və üçüncü buğumlarda isə bu funksİyanı xüsusi hüceyrələr yerinə yetirir. Sinir sistemi. Sinir sistemi çox sadə olub, bədən boyu nazik sinir sütunundan ibarətdir. Çoxalması. Poqonoforlar cinsiyyətli yolla çoxalır, müxtəlif cinsiyyətli heyvanlardır. Cinsiyyət orqanları üçüncü buğumda yerləşir. Erkəkdə bədənin arxa hissəsində, dişilərdə isə buğumun ön hissəsində yerləşir. Dişi fərd yumurtasını yumurta borucuğunun ön hissəsinə bir cərgədə düzür və sayı 10 ilə 42 arasında dəyişir. Mayalanma yumurta borucuğunda gedir. Mayalanmış yumurtadan üzəri Kirpikİi dördbuğumlu sürfə çıxır. Sürfədə bağırsaq olur, yaşlı fərddə isə itir.
 
XORDALILAR TİPİ
 
Xordalılar 500 milyon il bundan əvvəl əmələ gəlib. Xordalıların qədimliyinə və müxtəlifliyinə baxmayaraq onları birləşdirən ümumilik var:
 
1. Onların bədəninin əsasını bütöv və ya buğumlu bel sütunu təşkil edir. Buna ox skelet və ya xorda da deyilir.
 
2. Bu sütunun üstündə boru formalı mərkəzi sinir sistemi yerləşir.
 
3. Bel sütununun altı ilə həzm borusu uzanır. Bu borunun
ön tərəfi ağızla, arxa tərəfi isə anus dəliyi ilə qurtarır. Həzm borusunun ön hissəsi udlaq adlanır. Udlağın yanlarında sıra ilə düzülmüş qəlsəmə yarıqları var. Bu səbəbdən udlaq həm qidalanmada, həm də tənəffüsdə iştirak edir.
 
4. Həzm borusunun udlaq hissəsinin altında qan-damar sisteminin mərkəzi olan ürək yerləşir,
Xordalılar tipinin 43 minə yaxın növü məlumdur. Bu tipi 3 yarım tipə ayırırlar: kəlləsizlər, sürfəsixordalılar və kəlləlilər.
 
==Təsnifat==