Verner Heyzenberq: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
TXiKiBoT (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi əlavə edilir: eu:Werner Heisenberg
k Bot redaktəsi əlavə edilir: pa:ਵਰਨਰ ਹੀਜ਼ਨਬਰਗ; cosmetic changes
Sətir 1:
[[Şəkil:Verner.jpg|right|thumb|Verner Heyzenberq|200px]]'''Verner Karl Heyzenberq''' (alm. ''Werner Heisenberg'' , [[5 dekabr]] [[1901]], Vürzburq – [[1 fevral]] [[1976]], [[Münhen]]) – görkəmli alman fiziki, matriks kvant mexanikasının yaradıcısı, 1932-ci il fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı. [[1976]]-cı ildə xərçəng xəstəliyindən vəfat etmişdir.
 
== Həyatı ==
 
Verner Heyzenberq [[1901]]-ci ildə Vürzburqda Bizans tarixi professoru Avqust Heyzenberqin ailəsində anadan olmuşdur. Fizikanı Münhendə Zommerfildin rəhbərliyi altında öyrənmişdir. Universiteti cəmi üç ilə bitirmişdir. "Maye axınlarının stabilliyi və turbulentliyi“ mövzüsunda dissertasiya müdafiə edir. [[1924]]-cü ildə Göttingendə Maks Bornun assistenti işləyir. Bir müddət isə Kopenhagendə Nils Borun yanında çalışır. Növbəti illərdə Maks Born və Paskual Yordanla birlikdə kvant mexanikasının ilk variantı olan matriks mexanikasının əsasını qoyur. [[1927]]-ci ildə cəmi 26 yaşında Leypçiq universitetinin professoru təyin olunur. [[1932]]-ci ildə isə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülür. [[1942]]-[[45]]-ci illərdə Kayzer Vilhelm adına fizika institutuna rəhbərlik edir və Berlin universitetində dərs deyir. Məhz Berlində ikən 3-cü Reyxin Silahlı Qüvvəlır İdarəsinin uran layihəsində iştirak edir. [[1945]]-[[46]]-ci illərdə İngiltərədə saxlanıldıqdan sonra Almaniyaya qayıdır və Münhendə Maks Plank adına fizika institutunun direktoru təyin edilir.
Sətir 7:
Dahi fizik [[1936]]-cı ildə Elizabet Şumaxerlə evlənir və yeddi övlad atası olur. Oğullarından biri- Martin Heyzenberq genetika professor olur.
 
== Elmi nailiyyətləri ==
 
Heyzenberq fizika elminin XX əsr inkişaf istiqamətini müəyyənləşdrmiş alimlər sırasında durur. Heyzenberq kvant mexanikasının müəlliflərindən biridir. Bundan əlavə o nüvə fizikası (elmə izospin anlayışını daxil etmişdir) və elementar hissəciklər fizikasına da əhəmiyyətli töhvələr vermişdir. Nüvədə nuklonların qarşılıqlı əlaqəsinin mübadilə xarakterini müəyyən etməklə atomun quruluşu nəzəriyyəsini daha da təkmilləşdirmişdir. Heyzenberq həmçinin relyavistik kvant mexanikası və sahənin vahid, qeyri-xətti nəzəriyyəsini də işləmişdir.
Sətir 15:
[[1927]]-ci ildə Heyzenberq qeyri-korpuskulyar və dalğavari təbiətli mikrohissəciklərin impuls və koordinatları arasındakı əlaqəni əks etdirən qeyri-möəyyənlik prinsipini irəli sürür. Kvant mexanikasında əldə etdiyi nailiyyətləri , daha dəqiqi hidrogen atomunun spektrinin kəmiyyətcə izah etməsinə görə Heyzenberq [[1932]]-ci il fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülür. Bir il sonra isə fizik Maks Plank medalı ilə təltif olunur.
 
İkini dünya müharibəsinin başlamasından sonra digər alman fizikləri kimi (məs. Otto Han və Karl Vayszekker) kimi Heyzenberq də 3-cü reyxin silahlı qüvvələri idarəsinə dəvət olunur. Nüvə layihəsi çərçivəsində Heyzenberq və digər alman alimləri qarşısında nüvənin bölünməsinin hərbi tətbiqiliyini öyrənilməsi məsələri dururdu. Lakin Heyzenreq anlayır ki, müharibə müddətində atom bombasını yaratmaq almanlara müəssər olmayacaq. Ən azı ona görə ki, bu nəhəng maliyyə xərcləri tələb edirdi və Almaniya praktikii olaraq bu maliyyə ehtiyatıarına malik deyildi. Nüvə reaktorlarının hazırlanması isə bir qədər ucuz başa gələ bldiyindən və kütləvi qırğın silahı ilə əlaqədar olmadığından Heyzenberq və həmkarları bu problem üzərindı çalışmağa başlayır. Belə bir səhv fikir mövcuddur ki, Heyzenberq atom bombasını əldə etmiş və məhz buna görə müharəbə illərində Almaniyanı tərk etməmişdir.
 
Nasizm vaxtında Heyzenberq Ştark başda olmaqla "ari fiziklərlə" konfliktə girir. Onlar Heyzenberqin nəzəriyyələrinə sadəcə nəzəri formallıq damğası vurmağa çalışır və bu nəzəriyyələrin Eynşteyn ruhunda hazırlandığını iddia edirdilər. Ştark [[1937]]-ci ildə „Elmdə ağ yəhudilər“ adlı məqalə ilə çıxış edir və burada açıq-aşkar Heyzenberqə hücum çəkirdi.
Sətir 29:
Dahi fizikin tanınmış tələbələri arasına fizik və filosof K. Vayszekker, „hidrogen bombasının atası“ E. Teller, gələcək Nobel mükafatı lauretaı F. Blox və kimyaçı F. Hundu göstərmək olar.
 
== Məşhur deyimləri ==
 
* Elm stəkanından içilən ilk qurtum insanı ateist edir, lakin stəkanın dibində onu Allah gözləyir.
* Yalnız çox az insan bilir ki, nə qədər çox bilmək lazımdır ki, nə qədər az bildiyimizi anlayaq.
* Fizika ünsiyyətdən törəyir.
* Kvant nəzəriyyəsi haqqında adi dildə danışmaq çox çətindir. Nəzəriyyədə istifadə olunmuş riyazi simvolları hansı sözlərlə əvəzləməyin mümkünlüyünü anlaya bilmirəm. Yalnız bir şey aydındır: Adi dil anlayışı atomun quruluşunu təsvir etməyə yaramır.
 
{{Fizika sahəsində Nobel mükafatın lauretları}}
Sətir 81:
[[no:Werner Heisenberg]]
[[oc:Werner Heisenberg]]
[[pa:ਵਰਨਰ ਹੀਜ਼ਨਬਰਗ]]
[[pl:Werner Heisenberg]]
[[pnb:ورنر ہائسنبرگ]]