|
'''Nevrologiya'',"nevropatologiya"' – tibbin mərkəzi və periferik sinir sistemi xəstəliklərinin diaqnostikası, müalicə və profilaktikası ilə məşğul olan sahəsi.
Yuxu gigiyenasına aid tövsiyyələr
[[Kateqoriya:Nevrologiya]]
Yuxu rejiminə nəzarət
Epileptik və isterik tutmaların differensiasiyası
Səhərlər oyandıqdan 8 saat sonra qısamüddətli (10-15 dəq.)yuxu istisna olmaqla gündüzlər yatmaqdan çəkinin.Bundan əvvəl həkimlə məsləhətləşmək lazımdır,belə ki bəzi hallarda gündüz yuxusu vacib ola bilər.
Hesablayın ki,siz keçən həftə ərzində gecələr orta hesabla nə qədər yatmısınız.
Bu orta göstəricidən çox yatmayın.Yuxunun keyfiyyəti çox vacibdir.Yataqda həddindən artıq vaxt keçirmək yuxunun keyfiyyətini pisləşdirə bilər.
Təxminən gündə 40 dəqiqə olmaqla fiziki hərəkətlər edin,bu zaman hərəkətləri elə intensivlikdə edin ki,tərləyəsiniz.Məşqi yatmazdan ən azı 3 saat əvvəl qurtarmaq lazımdır.
Kofeinsiz isti içkilər sizə rahatlanmaqda və isinməkdə kömək edə bilər.
Sirkad ritmlərinin təsiri
Həftənin bütün 7 günü eyni vaxtda oyanıqlıq vəziyyətində olun.
Əgər gecə dursanız parlaq işıq yandırmayın.
Oyaqlıq vaxtı çalışın ki ən azı 30-dəq. günəş altında (yaxud günəş işığında) olasınız.
Nikotin,alkohol və kofeinin yuxuya təsiri
Əgər siz oyanmısınızsa tez yuxuya getmək üçün siqaret çəkməyin.
Saat 19-dan sonra siqaret çəkməyin,yaxud tamamilə siqaretdən imtina edin.
4 həftəlik sınaq müddəti ərzində kofein qəbulundan (kofe,çay) çəkinin.
Saat 19-dan sonra alkohol qəbul etməyin.Alkohol xüsusən yuxunun 2-ci dövrünə təsir edərək yuxunu pozur.
Gecələr oyanma
Zəngli saatı elə qoyun ki,sferblatı görməyəsiniz.Əgər siz gecə yarısı oyansanız saatın neçə olmasını dəqiqləşdirməyin.
Saat 18-dən sonra fiziki hərəkətlər etməyin.
Yatmazdan 3 saat əvvəl yemək yeməyin və içməyin.Ancaq yüngül qəlyanaltı ola bilər.
Əgər sizin həzminizdə problem varsa,siz xüsusən axşamlar çox yeməməli və kəskin qidalar qəbul etməməlisiniz.Ac və çox qida qəbulundan sonra yatağa getməməlisiniz.
Sizin yataq otağı sakit,qaranlıq,yaxşı ventilyasiyalı olmalıdır.
Bütün gecə otaqda komfort temperatur olmalıdır.
Yuxudan əvvəl özünüzü hansısa rituala öyrədin.Bu bədii əsərlərin,qəzet-jurnalların oxunmasından ibarət ola bilər.Amma işlə əlaqədar ədəbiyyat və sənədlər bu məqsədlə istifadə olunmamalıdır.
Özünü təlqinin sadə metodlarını öyrənin və gecələr oyanarkən onlardan istifadə edin.Yatarkən diqqətinizi yatmağa yox,hər hansı xoşagələn hadisəyə yönəldin.
Stressə və gündüzlər relaksasiyaya qarşı mübarizə metodlarından istifadə edin.
Özünüzə nə çox yumşaq, nə də ki çox bərk döşək seçin.Balış komfort yüksəklikdə və yumşaqlıqda olmalıdır.
Nadir halda yuxugətiricilər istifadə etmək olar.
Yataq otağından ancaq yatmaq üçün istifadə edin.Orada işləməyin və uzun müddət oyaq qalmağı və diqqət yönəltməyi tələb edən heç nə etməyin.
Epilepsiya –baş beynin xəstəliklər qrupu olub, əsas və yeganə əlaməti təkrar olunan qıcolma tutmalarıdır. Epilepsiya diaqnozu o zaman qoyulur ki, xəstədə 24 saat fasilə ilə ən azı 2 spontan epileptik tutma olsun.
XBT 10-da epilepsiya sinir sistemi xəstəlikləri sinfində,epizodik və paroksizmal pozulmalar blokunda qeyd olunmuşdur.
Epilepsiyadan provokasiya nəticəsində yaranan tutmaları(metobolik pozulmalar, qızdırma, intoksikasiyalar,baş beyinin kəskin zədələnməsi,alkohol absistensiyası) fərqləndirmək lazımdır.Sonuncular arasında febril qıcolmalar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.Bu qıcolmalar 6ay-5yaş arasında uşaqlar arasında hərarətin 38.5 C-dən yuxarı qalxması hallarında rast gəlinir.Uşaqların 3-4%-də bu qıcolmalara rast gəlinir, amma febril qıcolma keçirmiş uşaqların yalnız 3%-də sonradan epilepsiya yaranır.
Təsnifatı:Epileptik tutmaların 2 forması var;parsial,generalizə olunmuş.Epilepsiyanin 3 tipi var; idiopatik,simptomatik,kriptogen.
Epilepsiyanın klinikasında tutma dövrü və tutma arası dövr aid olunur.Tutmalararası dövrdə nevroloji status normal ola bilər(xüsusən generalizə olunmuş tutmalarda) və bu dövrdə EEQ zamanı cəmi 40% hallarda epileptik aktivlik aşkarlana bilər.Xəstəliyin ən xarakterik əlaməti böyük epileptik tutmadır(grand mal).Bu hal adətən qəflətən başlayır,əvvəlcə aura olur,sonradan xəstə huşun itirir və yıxılır.Əvvəl tonik qıcolma fazası başlayır-gözlər açılır,əllər bükülür,uzaqlaşdırılır,baş arxaya,bəzən yana çevrilir, səs yarığının və döş qəfəsinin əzələlərinin yığılması ilə şərtlənən tonik qışqırıq olur.Apnoe nəticəsində sianoz yaranır.Bu faza 10-20 san.davam edir.Sonradan klonik faza başlayır-bütün bədənin bükücü spazmı ilə müşahidə olunur,30 san.davam edir.Bu fazada dilin dişlənməsi,ağızdan köpük gəlməsi,q.iradi sidik ifrazı ola bilər.Tutmadan sonra çox hallarda xəstə yuxuya gedir.
Epilepsiyanın müalicəsi dedikdə xəstəliyə səbəb ola biləcək faktorların aradan qaldırılması,provakasion amillərin kənarlaşdırılması,uzunmüddətli EƏD-in qəbulu,psixi pozulmaların korreksiyası,xəstələrin psixososial reabilitasiyası nəzərdə tutulur.Xəstələrin müalicəsində ən optimal “ bir xəstə-bir həkim-bir preparat”prinsipidir.
Rasional əmək və istirahət,yuxu rejiminin təşkili böyük əhəmiyyətə malikdir.Xəstə aktiv həyat tərzi keçirməlidir-aktivlik tutmanın antoqonistidir.
Epileptik tutma vaxtı xəstəyə kömək aspirasiya və travmatizmin qarşısı alınmaqla göstərilə bilər.Xəstə yerə,yaxşı olar ki,sol tərəfi üstə uzadılmalı,ətafda olan iti,isti əşyalar kənarlaşdırılmalıdır.Dişlərin arasına heç nə qoyulmamalıdır.Xəstənin huşu tam özünə qayıdana kimi onu nəzarətsiz qoymaq olmaz.Əgər tutma 5-10 dəq-dən çox davam edirsə, diazepam(relanium) 10mq+NaCl 0.9%-5.0 v/d təyin edilir.Əgər 30 dəq.ərzində tutma dayanmırsa, yaxud da bu müddət ərzində ardıcıl olaraq tutmalar baş verirsə,deməli epileptik status başlamışdır.
Epileptik status təxirəsalınmaz vəziyyət olub,letal nəticələnə bilər.Bu vəziyyət stasionar şəraitində plan üzrə aparılan spesifik və qoruyucu müalicə tələb edir.
Epilepsiya xəstələrinin əmək qabiliyyəti tutmaların tezliyindən və vaxtından asılıdır.Gecələr baş verən nadir tutmalarda əmək qabiliyyəti saxlanılır,amma gecə işləri və ezamiyyət qadağan olunur.Xəstələrə 3-cü əlillik qrupu təyin edilir.Hündürlüklə,odla,su ilə,nəqliyyatla əlaqəli işlərdə işləmək qadağan olunur.Gündüzlər huşun itməsi ilə olan tutmalar əmək qabliyyətini pozur.Tez-tez təkrarlanan (ayda 4 dəfə)tutmalarda,yaxud şəxsiyyətin nəzərə çarpan dərəcədə dəyişikliyi olan hallarda 2-ci əlillik qrupu təyin olunur.
İsteriya adı altında psixi travma nəticəsində yaranmış sinir sisteminin funksional pozulmaları nəzərdə tutulur ki,bu zaman da “xəstəliyə qaçış” mexanizmi yaranır.İndiki zamanda karlıq,korluq,lallıq,əl-ayağın iflici kimi həyat fəaliyyətin məhdudlaşdıran isterik simptomlara az rast gəlinir.Daha çox astenik əlamətlər,depressiv və ipoxondrik vəziyyətlər,ürək-damar tutmasınin əlamətləri təzahür edir.İsteriya üçün həmişə müşahidəçinin olması xasdır.İsteriya üçün emosionallıq,demonstrativlik,qərəzlilik tipik haldır.İsteriya daha çox fantaziyaya meyilli,özünə diqqət çəkməyi sevənlərdə olur.
İsterik tutma bir neçə aktdan ibarət olan böyük bir təqdimatdır.Əvvəlcə epilepiyaya bənzər qıcolma yaranır, “isterik qövs” də ola bilər.Bu faza sonradan böyük hərəkətlər fazasına keçir ki,bu zaman iri ölçülü hərəkətlər
olur.Bundan sonra “ehtiraslı vəziyyətlər” yaranır ki,bu zaman da xəstənin üzü,vəziyyəti,hərəkətlərində qəzəb,
ehtiras,ekstaz ifadə olunur.Sonradan halyusinator-deliroz faza başlayır ki,bu zaman xəstə ağlayır yaxud gülür, ”şəkillər” görür və s.Tutma bir neçə dəqiqədən saatlara qədər davam edə bilər. Güclü xarici qıcıqlandırıcıların (iynə,kəskin səs,soyuq su və s.) təsirindən tutma dayana bilər.
Xəstəliyin müalicəsində psixoterapya mühüm şərtdir.Xəstənin diqqətin xəstəliyin əlamətlərinə yönəltmək düzgün deyil.Ehtiyac olarsa xəstəyə sakitləşdiricilər,trankvilizatorlar,yuxugətiricilər təyin edilir.Fizioterapiya üsulları effektiv ola bilər.Uzunsürən isterik tutmalarda xloralhidrat imaləsi(3%-li 40-60 ml məhlul) oluna bilər.İfadəli pozulmalarda xəstəni onun üçün zərərli olan mühitdən uzaqlaşdırmaq və stasionar olaraq müalicə lazım gəlir.
Epileptik və isterik tutmalar arsındakı fərqi aşağıdakı cədvəl şəklində vermək olar,amma
nəzərə almaq lazımdır ki,bu iki tutmanı konkret bir əlamətə görə ayırmaq olmaz və istənilən
halda xəstəyə ümumi kontekstdə baxmaq lazımdır.
]
[[ar:طب الجهاز العصبي]]
[[bg:Неврология]]
| 