|
#redirect[[Adi qarpız]]
[[Şəkil:Vampire watermelon.jpg|thumb|right|Qarpız]]
'''Qarpız''' ([[latınca|lat.]] ''Citrullus lanatus'') — balqabaq - Cucurbitaceae fəsiləsindən olur. Qarpızın tərkibində şəkər qlükoza, boyayıcı maddələr, üzvi turşu alma turşusu karotin, B1, B2, C vitaminləri, dəmir və kalsium duzları vardır. Qarpızın qabığından həm təzə, həm də quru halda kolit olanda işlədirlər. Əvvəllər Gəncə konserv zavodunda qarpız marinadası hazırlanırdı ki, bu da xroniki mədə xəstəliklərində həzm prosesini yaxşılaşdırmaq üçün çox xeyirlidir.
Qarpız qalınqabıqlı (0,5-3 sm), daxilində çoxlu toxumu olan yumşaq ətlikli meyvəli tərəvəzdir. Qarpızın vətəni Afrikadır. Azərbaycanda, əsasən Sabirabadda, Saatlıda, Abşeronda və digər bölgələrdə becərilir. Qarpızdan təzə halda, duzlama üçün, qarpız balı və qarpız şərabı, habelə sukat istehsalı üçün istifadə edilir. Qarpızın tərkibində orta hesabla 88-92% su, 5,5-10,5% şəkər, 0,8% azotlu maddələr, 0,2% turşu, 0,4% mineral maddələr, 0,6% yağ və 0,4% sellüloza, vitaminlərdən 8 mq% C, B1, B2 və A vitaminləri vardır. Qarpız toxumunda 30% yağ vardır. Şəkərlərdən ən çox rast gələni fruktozadır ki, bu da onun şirinliyini artırır. Sukat hazırlamaq üçün qalınqabıqlı qarpızlardan istifadə edilir. Sortları bir-birindən formasına, irixırdalığına (ölçüsünə), üzərinin vəziyyətinə, qabığının qalınlığına, ətliyin zərifliyinə görə fərqlənir. Iri-xırdalığına (ölçüsünə) görə iri, orta və xırda ölçülərə ayrılır. Xırdaların diametri 15-20 sm, orta irilərdə 20-25 sm və irilərdə isə 25 smdən çox olur. Ətli hissəsinin vəziyyətinə görə zərif, ağızda əriyən, xırda dənəli, boş, lifli, sıx ətli, kobud dənəli, şirəli və ya quru olur. Yetişməsindən asılı olaraq
aşxana sortları tezyetişən, orta və gecyetişən olur. Təyinatına görə 3 qrupa ayrılır:
aşxana üçün, yem üçün, sukat hazırlamaq üçün.
Geniş yayılmış tezyetişən qarpız sortlarından Oqonyok, Don-39, Qalib-395, Ağ çəyirdəkli, Pyatiqorsk xutorunun sevimlisi, Duman və s. göstərmək olar.
Medovka sortu xırda şar şəkillidir. Ölkəmizin əksər rayonlarında becərilir. Orta yetişənlərdən Ajinov, Boqaev muraşkası, Bıkov-22, Melitopol-60, 142, Özbək, gecyetişənlərdən Zolaqlı Həştərxan, Melitopol-143, Volqa-7, Biryuçekut- 775 çox yayılmışdır. Bunlardan başqa gecyetişənlərə Xant-kara (Özbəkistanda çox yayılmışdır) və Çit sortları daxil edilir.
Qabığının qalınlığına görə nazik, orta qalın və qalın olur. Ümumiyyətlə, qabığının qalınlığı 0,4-2,5 sm-ə qədər olur. Qalın qabıqlılar daşınma və saxlanma üçün daha əlverişlidir.
Melitopol sortu iri şarşəkilli, ətli hissəsi çəhrayı-qırmızıdır. Üzəri cizgisizdir. Bunlar sortlaşdırılarkən yetişmə əlaməti, iri-xırdalığı nəzərə alınır. Azərbaycanda Melitopol-142, Biryuçekut-775, Sabirabad-53-88, Pyatiqorsk xutorunun sevimlisi və s. qarpız sortları yetişdirilir.
Keyfiyyətcə standarta müvafiq qarpızlar təzə, təmiz, bütöv və sağlam, öz təsərrüfat-botaniki sortuna xas olan rəngdə olmalı, eybəcər və xəstə olmamalıdır. 10% başqa sorta aid qarpızların olmasına icazə verilir. Ən iri ölçülü qarpızın diametri 15 sm-dən, tezyetişən və xırdameyvəlilərdə isə 12 sm-dən az olmamalıdır.
Qarpızların içərisində 8%-ə qədər yüngül zədələnmiş, azacıq batıq və əyri formalı, sürtük, o cümlədən 3% kal və yaxud yetişib ötmüş qarpızlar ola bilər. Əzik, çatlamış və xəstəliklə zədələnmiş qarpızlar olmamalıdır.
== Təbabətdə ==
Bədənə soyuqluq və rütubət verir. Qarpız yeməklə öd ağrılarını azaldıb, qan təzyiqini tənzimləmək mümkündür. Sidikqovucu xassəyə malikdir və susuzluğu aradan qaldırır. Qarpızın suyunu bal və zəncəfillə qarışdırıb içmək bəlğəmi kəsər. Qarpız eyni zamanda həzmə yaxşı kömək edir. O, qanı durulaşdırır.
Qarpız tumu böyrək daşını salır. Qarpız qabığıdan şəkər və ya bal ilə bişirilmiş [[Qarpız mürəbbəsi|mürəbbəsi]] sinə ağrısı, mədə və həzm zəifliyini aradan qaldırır.
== Şəkillər ==
<gallery>
Şəkil:Watermelon.jpg|Qarpız qaşları
Şəkil:Water melon.jpg|Qarpız dilimləri
Şəkil:Citrullus lanatus.jpg|Sarı qarpız
Şəkil:Square watermelon.jpg|Kvadrat qarpız
</gallery>
== Xarici keçidlər ==
* [http://meyve-terevez.iatp.az/meyve-terevez/terevez/adi_zire.html Azərbaycanın meyvə bitkilərinin müalicəvi əhəmiyyəti]
== Mənbə ==
* İ. A. Dəmirov və C. Z. Şükürov müəllifləri olduğu "Azərbaycan Meyvə və Tərəvəz Bitkilərinin Müalicə Əhəmiyyəti"
{{commons|Citrullus lanatus}}
{{meyvə-qaralama}}
[[Kateqoriya:Tərəvəz bitkiləri]]
[[Kateqoriya:Dərman bitkiləri]]
[[ar:بطيخ أحمر]]
[[be:Кавун]]
[[be-x-old:Кавун]]
[[bg:Диня]]
[[bn:তরমুজ]]
[[bo:ཆུ་ཀུབ།]]
[[bs:Lubenica]]
[[ca:Síndria]]
[[chr:ᎬᎩᏍᏗ]]
[[da:Vandmelon]]
[[de:Wassermelone]]
[[dv:ކަރާ]]
[[el:Καρπούζι]]
[[eml:Ingüria]]
[[en:Watermelon]]
[[eo:Akvomelono]]
[[es:Citrullus lanatus]]
[[et:Arbuus]]
[[eu:Angurri]]
[[fa:هندوانه]]
[[fi:Vesimeloni]]
[[fr:Pastèque]]
[[gl:Sandía]]
[[gn:Sándia]]
[[gv:Mellyn ushtey]]
[[he:אבטיח]]
[[hi:तरबूज]]
[[hr:Lubenica]]
[[hsb:Wódna melona]]
[[ht:Melon dlo]]
[[hu:Görögdinnye]]
[[hy:Ձմերուկ]]
[[id:Semangka]]
[[it:Citrullus lanatus]]
[[ja:スイカ]]
[[jv:Semangka]]
[[ka:საზამთრო]]
[[kk:Қарбыз]]
[[ko:수박]]
[[la:Citrullus lanatus]]
[[lij:Pateca]]
[[lt:Tikrasis arbūzas]]
[[lv:Arbūzs]]
[[mk:Лубеница]]
[[ml:തണ്ണീർ മത്തൻ]]
[[mn:Тарвас]]
[[mr:टरबूज]]
[[mrj:Арбуз]]
[[ms:Tembikai]]
[[nl:Watermeloen]]
[[no:Vannmelon]]
[[nv:Chʼééhjiyáán]]
[[pdc:Wassmeloon]]
[[pl:Arbuz zwyczajny]]
[[ps:هندواڼه]]
[[pt:Melancia]]
[[ru:Арбуз обыкновенный]]
[[sc:Sìndria]]
[[scn:Muluni d'acqua]]
[[se:Čáhcemelovdna]]
[[sh:Lubenica]]
[[simple:Watermelon]]
[[sl:Lubenica]]
[[so:Qare]]
[[sq:Shalqiri]]
[[sr:Лубеница]]
[[sv:Vattenmelon]]
[[te:పుచ్చ]]
[[th:แตงโม]]
[[to:Meleni]]
[[tr:Karpuz]]
[[uk:Кавун]]
[[ur:تربوز]]
[[vi:Dưa hấu]]
[[yi:ארבוז]]
[[zh:西瓜]]
[[zh-min-nan:Si-koe]]
|
