Faydalı qazıntılar: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Rubinbot (müzakirə | töhfələr)
k Bot redaktəsi əlavə edilir: be:Карысныя выкапні
k r2.5.2) (Bot redaktəsi əlavə edilir: he:מחצב; cosmetic changes
Sətir 4:
Yer qabığında 88 kimyəvi element mövcuddur. Bu kütlədə [[oksigen]]in payı 47, [[silisium]] -27, [[alüminium]] -8, [[dəmir]] -5, [[kalsium]] -5, [[natrium]], [[maqnezium]] və [[kalium]] 2- 2,7 faiz təşkil edir.
 
4 elementin ([[titan]], [[fosfor]], [[manqan]], [[hidrogen]]) payı 1% və digər 76 elementlərin payı cəmi 0,41% -dir. Bu kimyəvi elementlər yer qabığında sərbəst kristallokimyəvi sistem –bərk minerallar yaradır. Minerallar – təbii və süni yaranan dayanıqlı kimyəvi birləşmələrdir.
 
Minerallar birlikdə dağ süxurlarını (dunitləri, piroksenləri, qabbronu, bazaltları, dioritləri, qranatları, qranodioritləri və s.) təşkil edirlər.
 
Dağ süxurlarından daha dərin, maqma ilə əlaqədar olan dunitlər və piroksenlər sayılır ki, onunla [[almaz]], [[xromit]], [[qızıl]], [[platin]], [[nikel]] yataqları; qabbroidlərlə - dəmir, nikel titan, vanadium, mis; diorit, qranodioritlərlə - mis, molibden, volfram; qranitlərlə nadir metallar (qalay, volfram, beril, litium, tantal, uran və s.) yataqları əlaqədardır.
 
Dünyada sənaye tələbatına görə faydalı qazıntı yataqlarının “Kreyter sxemi” deyilən bir sxemi qəbul olunub; bu sxem aşağıdakı şəkildədir:
* mineral yanacaq ( kömür, neft, qaz, torf və s.)
* qara metal filizləri (dəmir, titan, manqan, xrom və s.)
* əlvan metal filizləri (sink, qurğuşun, qalay, alüminium, civə, sürmə və s.)
* qiymətli (nəcib) metal filizləri (qızıl, platin, və s.)
* nadir metal və səpinti elementlər (litium, beril, tantal, sirkonum, stronsium, molibden, volfram və s.)
* kimya sənayesi üçün filizlər (daş duz, apatit, kükürd, flüorit və s.)
* sənaye xammalı filizləri (almaz, asbest, talk, muskovit, qrafit, abraziv qranat və s.)
* flüslər, metallurgiya sənayesi üçün odadavamlı xammal və dulusçuluq istehsalı üçün xammal (əhəngdaşı, dolomitlər, gillər, kvars, çöl şpatı, olivin, kalsit, diatomit və s.)
* tikinti materialları (but və üzlük daşlar, çınqıl, qravi, qum, gil, əhəngdaşı və s.)
* qiymətli və zərgərlik daşları (ametist, qranat, kvars, peqmatitlər və s.)
* içməli və mineral sular.
 
Qeyd olunan sxemdə göstərilən yataqların demək olar ki, hamsi [[Azərbaycan]]da vardır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ərazisinin geoloji quruluşu, strukturu, maqmatizmi, çökmə və metasomatik süxur kompleksləri mürəkkəb və müxtəlifdir. Məhz bununla əlaqədar olaraq, respublikamız müxtəlif struktur –metallogenik zonalarda yerləşmiş bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Bu qəbildən, öz səciyyəsi və xüsusiyyətlərinə görə ölkəmizin Qərb bölgəsinin özünəməxsus yeri vardır. Bu bölgədə dəmir, mis-kolçedan ,alunit, kobalt, barit, qızıl və s. filizlərin, mərmər, pirofillit, kaolinit, qabbroidlər, qranitoidlər, qranodiorit, əhəngdaşı kimi tikinti və üzlük daşı süxurların yataqları mövcuddur. Bu yataqlarda filizlər içərisində 200-ə yaxın minerallara rast gəlinir. Bunlardan maqnetit, qranat, epidot, piroksen, aktinolit, obsidian, xlorit, kalsit, kvars, hematit və sulfidləri (pirit, xalkopirit və s.) göstərmək olar. Bu minerallardan ametist, qranat kimi qiymətli daşları, dağ bülluru, pirop, almandın, andaratit kimi zərgərlik daşlarını xüsusi ilə qeyd etmək olar.
 
Bəzi minerallar özun xüsusiyətlərinə görə adlandırılmişdir. Məsələn, almaz –bərk, kianit –mavi, rubin –qırmızı, barit –ağır, talk –yağlı, piroksen –odlu qonaq, aktinolit –iki şüalı və s. bəzi menirallar tapıldığı yerlərin adları ilə: muskovit –Moskvada, amazonit –Amazoniyada, daşkəsənit –Daşkəsəndə və s. bəzi minerallar isə müalicəvi və qoruyucu olduğuna görə: nefrit –böyrək xəstəliyi, ametist –sərxoşluqdan qoruyan; bəziləri isə tərkibinə görə: qalenit –qurğuşun, kuprit –mis və s. adlandırılıb.
Sətir 31:
 
== Həmçinin bax ==
* [[Malaxit]]
* [[Kəhrəba]]
* [[Sapfir]]
* [[Rubin ]]
* [[Nefrit]]
* [[Yəşəm]]
 
[[Kateqoriya:Faydalı qazıntılar]]
Sətir 44:
[[de:Bodenschatz]]
[[et:Maavara]]
[[he:מחצב]]
[[kk:Пайдалы қазбалар]]
[[lv:Derīgie izrakteņi]]