Adi pıtraq

Adi pıtraq (lat. Xanthium strumarium) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin pıtraq cinsinə aid bitki növü.

Adi pıtraq
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superasterids Klad: Asterids Klad: Campanulids Dəstə: Astraçiçəklilər Fəsilə: Mürəkkəbçiçəklilər Yarımfəsilə: Asteroideae Triba: Heliantheae Yarımtriba: Ambrosiinae Cins: Pıtraq Növ: Adi pıtraq
Beynəlxalq elmi adı
Xanthium strumarium L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   38692 NCBI   318068 EOL   6232736

Botaniki təsviri

Hündürlüyü 20–60 sm olan qısa xovlu-tüklü birillik bitkidir. Gövdəsi budaqlıdır. Yarpaqları uzun saplaqlı, enli yumurtavari, üçdilimli, azacıq ürəkvaridir, qıraqları qeyri-bərabər diş-dişli, altdan bir qədər solğundur. Səbətləri sünbül şəklində yarpaq qoltuğunda yığılmışlar. Dişi səbətlərin meyvəyanı sarğısı 10–15 mm uzunluqda, elliptik, bozumtul-yaşıl rəngdə, tüklücədir, ucunda iki haçalanan tikan olan qopartikanla örtülmüşdür. İyun-avqust aylarında çiçəkləyir, avqustoktyabr aylarında meyvə verir.

Mənşəyi və yayılması

Adi pıtraq boreal coğrafi tipinin avropa sinfinin aralıq dənizi-avropa qrupuna aiddir. Avropa, Aralıq dənizi, Balkan-Kiçik Asiya ölkələri, Şimali Amerika, İran, Əfqanıstan, Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda adi pıtraq Böyük Qafqazın Quba massivi, Abşeron, Samur-Dəvəçi, Kür-Araz və Lənkəran ovalıqları, Kür düzənliyi, Alazan-Əyriçay vadisi və Lənkəranın dağlıq hissəsində arandan aşağı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 800 (900) m qədər) bitir. Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər. Kseromezofitdir, meşə-kol və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Alaq bitkisi kimi əkinlərdə, bostanlarda, dəniz sahilində qumsallıqlarda, baxımsız (zibillik) olan yerlərdə, yol kənarlarında, meşələrdə, kolluqlarda və çaqıl daşlıqlarda kiçik (3–7 fərd) qruplar əmələ gətirir.

Kimyəvi tərkibi

Flavonoid, efir və piyli yağlar, alkaloid, C və B1 vitaminləri, aşı və acı maddələri, steroid, saponin, fenol-karbon turşuları və seskviterpenoidlərlə zəngindir.

Təsiri və tətbiqi

Eksperimental və ya klinik olaraq Çin, Koreya, Hind və xalq təbabətində, homeopatiya və farmakoligiyada, eləcə də baytarlıqda tətbiq edilir. Əsasən qaraciyər, sidik kisəsi, kolit, dizenteriya, bəd xassəli şişlər, bronxial astma, astsit, artrit, allergiya, göz, skrofulyoz, dəri, sarılıq, babasil və zob xəstəliklərində, kəskin respirator infeksiyalar, ishal, soyuq dəymə və əqrəbvurma zamanı istifadə olunur. Ağrıkəsici, tərlədici, sakitləşdirici, yarasağaldıcı, büzüşdürücü, hərarəti salan, antihelmint, antiseptik, antibakterial və fungisid təsirə malikdir.

Əks təsirləri

Zəhərli bitki olduğuna görə həkim məsləhəti ilə istifadə olunmalıdır. Hamiləlik dövründə istifadə etmək olmaz.

İstifadə olunan hissələri

Müalıcə məqsədilə bitkinin yerüstü hissəsi, yarpaqları, meyvələri və kökləri istifadə edilir.

İstifadə formaları

Dəmləmə, cövhər və şirəsi.

Faydaları

Vitaminli, bal verən və boyaq bitkisidir.

Sinonimləri

Heterotipik sinonimləri

• Xanthium abyssinicum Wallr.
• Xanthium antiquorum Wallr.
• Xanthium arenarium Lasch
• Xanthium brasilicum Vell.
• Xanthium inaequilaterum DC.
• Xanthium indicum J.Koenig ex Roxb.
• Xanthium indicum var. inaequilaterum (DC.) Miq.
• Xanthium japonicum Widder
• Xanthium mongolicum Kitag.
• Xanthium natalense Widder
• Xanthium pungens var. globuliforme C.Shull
• Xanthium sibiricum Patrin ex Widder
• Xanthium sibiricum var. jingyuanense H.G.Hou & Y.T.Lu
• Xanthium sibiricum var. subinerme Widder
• Xanthium strumarium var. brasilicum (Vell.) Baker
• Xanthium strumarium subsp. brasilicum (Vell.) O.Bolòs & Vigo
• Xanthium strumarium var. inaequilaterum (DC.) C.B.Clarke
• Xanthium strumarium var. indicum (J.Koenig ex Roxb.) Debeaux
• Xanthium strumarium var. japonicum (Widder) H.Hara
• Xanthium strumarium subsp. sibiricum (Patrin ex Widder) Greuter
• Xanthium strumarium subsp. strumarium
• Xanthium strumarium var. subinerme (Widder) Winkl. ex Y.Z.Zhao, L.Q.Zhao & C.Rui