Xristian Demokratlar (İsveç)
Xristian Demokratlar (isv. Kristdemokraterna), qısaca KD, İsveçdəki mərkəz-sağdan sağa doğru siyasi partiyadır. 1964-cü ildə İsveç Xristian Demokratları Milli Liqasının varisi olaraq qurulmuşdur. Partiyanın ideologiyası xristian demokratiyası və sosial mühafizəkarlıq üzərində qurulub. Hazırda partiyanın lideri Ebba Buşdur.
Xristian Demokratlar Kristdemokraterna | |
|---|---|
 | |
| Sədri | Ebba Buş |
| Lideri | Ebba Buş |
| Quruluş tarixi | 23 sentyabr 1964 |
| Sələfi | İsveç Xristian Demokratları Milli Liqası |
| Baş qərargah | Stokholm |
| İdeologiya | Xristian demokratiyası, Sosial mühafizəkarlıq |
| İdeoloji spektr | Mərkəz-sağdan sağa |
| Üzvlüyü | Beynəlxalq Demokrat Birliyi və Mərkəzçi Demokrat İnternational |
| Müttəfiqlər | Mühafizəkarlar və Liberal Xalq Partiyası (hazırki hökumət) |
| Gənclər təşkilatı | Gənc Xristian Demokratlar (KDU) |
| Üzv sayı | 13,000 (2023) |
| Rəngləri | Mavi |
| Kabinetdə | 6 nazir (2022-ci ildən) |
| Parlamentdə | 19/349 (Riksdaq) |
| Avropa Parlamentində | 2/21 |
| Saytı | www.kristdemokraterna.se |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix
redaktəQuruluş və ilk illər (1964-1989)
redaktəXristian Demokratlar, 1964-cü ildə İsveç Xristian Demokratları Milli Liqasının (Kristen Demokratisk Samling, KDS) varisi olaraq quruldu. KDS, 1920-ci illərdə yaranmış və 1930-cu illərdə Riksdaqda (İsveç parlamenti) təmsil olunmuşdu, lakin sonradan təsiri azalmışdı. Yeni partiya, KDS-in dini xarakterini qoruyarkən, daha geniş bir seçici kütləsinə müraciət etmək və siyasi arenada daha təsirli olmaq məqsədi güdürdü.
1960-cı və 1970-ci illərdə Xristian Demokratlar əsasən yerli və regional səviyyədə fəaliyyət göstərirdi. Partiya, ailə dəyərləri, sosial ədalət və əxlaqi məsələlər kimi mövzulara vurğu edirdi. 1985-ci ildə Alf Svensson partiya lideri seçildi və onun rəhbərliyi altında partiya böyüməyə və milli səviyyədə daha çox tanınmağa başladı.[1]
Parlamentə giriş və koalisiya hökumətləri (1991-2006)
redaktə1991-ci il seçkilərində Xristian Demokratlar ilk dəfə Riksdaqda yer qazandı və 26 yerlə təmsil olundu. Bu uğur, partiyanın İsveç siyasətində yeni bir güc olaraq ortaya çıxmasını təsdiqlədi. 1991-1994-cü illərdə partiya, Carl Bildt baş nazirliyindəki mərkəz-sağ koalisiya hökumətində yer aldı.
1994-cü il seçkilərində partiya 15 yerə düşdü, lakin 1998-ci il seçkilərində yenidən 42 yer qazanaraq gücünü artırdı. Bu dövrdə Xristian Demokratlar, mühafizəkar Moderat Partiyası ilə yaxın əlaqələr qurdu və 2006-cı ilə qədər müxalifətdə qaldı.[2]
Müxalifət və yenidən koalisiya (2006-2022)
redaktə2006-cı il seçkilərində Xristian Demokratlar 24 yer qazandı və yenidən müxalifətə keçdi. 2010-cu il seçkilərində partiya 19 yerə düşdü və bu, partiya daxilində müzakirələrə səbəb oldu. 2015-ci ildə Ebba Buş partiya lideri seçildi və onun rəhbərliyi altında partiya daha müasir və inklüziv bir imic qazanmağa çalışdı.[3]
2018-ci il seçkilərində Xristian Demokratlar 22 yer qazandı və 2022-ci ilə qədər müxalifətdə qaldı. Bu dövrdə partiya, İsveç Demokratları ilə əməkdaşlıq etmək məsələsində daxili müzakirələr yaşadı.[4][5]
2022-ci il seçkiləri və hökumətə qayıdış
redaktə2022-ci il seçkilərində Xristian Demokratlar 19 yer qazandı və Ulf Kristersson baş nazirliyindəki mərkəz-sağ koalisiya hökumətinə qatıldı. Bu hökumətdə Xristian Demokratlar altı nazirlik postu aldı, o cümlədən Ebba Buşın başçılıq etdiyi Enerji və Sənaye Nazirliyi.[6]
İdeologiya və Siyasi Mövqe
redaktəXristian dəyərləri və onların siyasətdə rolu
redaktəXristian Demokratlar, adından da göründüyü kimi, xristian dəyərlərini siyasi fəaliyyətlərinin mərkəzində tutur. Partiya, xristian inancının İsveç cəmiyyətinin təməl prinsiplərindən biri olduğunu və siyasi qərarların bu dəyərlərə uyğun şəkildə verilməsinin vacibliyini vurğulayır. Bu, insan həyatının müqəddəsliyi, ailənin əhəmiyyəti, şəfqət və mərhəmət kimi anlayışları əhatə edir. Xristian Demokratlar, bu dəyərlərin siyasi müzakirələrdə və qanunvericilik prosesində nəzərə alınmasını tələb edir və siyasətin etik və əxlaqi bir çərçivədə aparılmasının tərəfdarıdır.[7]
Sosial məsələlərə baxış
redaktəPartiya, ənənəvi ailə strukturunu dəstəkləyir və ailənin cəmiyyətin təməl daşı olduğunu vurğulayır. Ailə siyasətləri, uşaq baxımı dəstəyi və valideyn məzuniyyəti kimi məsələlərdə fəal rol oynayır və ailə dostu siyasətlərin tətbiqini təşviq edir. Təhsil sahəsində, Xristian Demokratlar, təhsilin keyfiyyətinin artırılması, müəllim hazırlığının gücləndirilməsi və məktəblərdə xristian dəyərlərinin tədrisinə dəstək verilməsi kimi məsələləri ön plana çıxarır. Səhiyyə sahəsində isə, əlçatan və keyfiyyətli səhiyyə xidmətlərinin təmin edilməsi, xəstə hüquqlarının qorunması və həyatın başlanğıcından sonuna qədər müqəddəsliyinin təmin edilməsi kimi prinsipləri müdafiə edir.[8]
İqtisadi siyasətə baxış
redaktəXristian Demokratlar, azad bazar iqtisadiyyatını dəstəkləyir, lakin eyni zamanda sosial ədalətin və bərabər imkanların təmin edilməsinin vacibliyini vurğulayır. Partiya, vergi yükünün azaldılması, bürokratiyanın azaldılması və sahibkarlığın təşviq edilməsi kimi tədbirlərlə iqtisadi böyümənin və iş yerlərinin yaradılmasının dəstəklənməsinin tərəfdarıdır. Eyni zamanda, sosial təminat sisteminin gücləndirilməsi, yoxsulluqla mübarizə və həssas qruplara dəstək verilməsi kimi məsələlərdə də fəal rol oynayır. Xristian Demokratlar, iqtisadi siyasətin yalnız maddi rifahın deyil, həm də insanların rifahının və cəmiyyətin ümumi mənafeyinin təmin edilməsinə yönəlməli olduğunu düşünür.[9]
Xarici siyasət və müdafiə məsələlərinə baxış
redaktəXristian Demokratlar, İsveçin Avropa İttifaqı və NATO ilə sıx əməkdaşlığını dəstəkləyir və beynəlxalq arenada fəal rol oynamasının tərəfdarıdır. Partiya, insan haqları, demokratiya və azadlıqların təşviq edilməsi, münaqişələrin sülh yolu ilə həlli və beynəlxalq humanitar yardımın vacibliyini vurğulayır. Müdafiə məsələlərində, Xristian Demokratlar, İsveçin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi, NATO ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və beynəlxalq sülhməramlı əməliyyatlarda iştirakın davam etdirilməsinin tərəfdarıdır.[10]
Avropa İttifaqına münasibət
redaktəXristian Demokratlar, İsveçin Avropa İttifaqı üzvlüyünü dəstəkləyir və Avropa inteqrasiyasının dərinləşməsinin tərəfdarıdır. Partiya, Avropa İttifaqının iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığın gücləndirilməsi, vahid bazarın inkişaf etdirilməsi və demokratik dəyərlərin təşviq edilməsi kimi məsələlərdə fəal rol oynamasının vacibliyini vurğulayır. Eyni zamanda, Xristian Demokratlar, Avropa İttifaqının milli dövlətlərin suverenliyini zəiflətməməsi və subsidiaritet prinsipini qorumasının vacibliyini də qeyd edir.[11]
Təşkilat
redaktəPartiya quruluşu
redaktəXristian Demokratlar, yerli, regional və milli səviyyələrdə təşkilatlanmışdır. Partiyanın ən yüksək qərarverici orqanı, hər iki ildən bir toplanan partiya konqresidir (riksmöte). Partiya konqresi, partiya liderini, partiya idarə heyətini və digər vəzifəli şəxsləri seçir. Partiya daxilində müxtəlif komitələr və işçi qrupları fəaliyyət göstərir və siyasət hazırlanması, təşkilati məsələlər və seçki kampaniyaları ilə məşğul olur.[12]
Gənclər təşkilatı
redaktəXristian Demokratların gənclər təşkilatı, Gənc Xristian Demokratlar (Kristdemokratiska Ungdomsförbundet, KDU) adlanır. KDU, 18-30 yaş arası gəncləri bir araya gətirir və partiyanın siyasətlərinin gənclər arasında təbliği ilə məşğul olur. KDU, gənclərin siyasi proseslərdə iştirakını təşviq edir, liderlik bacarıqlarını inkişaf etdirir və gənclərin maraqlarına uyğun siyasətlərin hazırlanmasında fəal rol oynayır.[13]
Qadınlar təşkilatı
redaktəXristian Demokrat Qadınlar Federasiyası (Kristdemokratiska kvinnoförbundet, KDF), partiyanın qadın üzvlərini bir araya gətirən və qadınların siyasi və ictimai həyatda daha fəal rol oynamasını təşviq edən bir təşkilatdır. KDF, qadınların hüquqlarının qorunması, gender bərabərliyinin təmin edilməsi və qadınların qərarvermə proseslərində daha çox təmsil olunması kimi məsələlərdə fəal rol oynayır.[14]
Üzvlük və üzvlərin sayı
redaktəXristian Demokratlara üzvlük, partiyanın dəyərlərini və siyasətlərini qəbul edən 15 yaşından yuxarı hər bir İsveç vətəndaşı üçün açıqdır. Üzvlər, partiyanın fəaliyyətlərində iştirak edə, siyasət hazırlanmasına töhfə verə və seçki kampaniyalarında könüllü olaraq çalışa bilərlər. 2023-cü ilin məlumatlarına görə, Xristian Demokratların üzvlərinin sayı təxminən 13,000 nəfərdir.[15]
Seçki Nəticələri
redaktəXristian Demokratlar, 1991-ci ildən bəri İsveç siyasi səhnəsinin ayrılmaz bir parçası olmuş və həm milli, həm də Avropa səviyyəsində seçkilərdə müntəzəm olaraq iştirak etmişdir. Partiyanın seçki performansı zamanla dəyişmiş olsa da, İsveç siyasətindəki varlığını qorumağı bacarmışdır.
Riksdaq seçkilərində nəticələr
redaktəXristian Demokratlar, 1991-ci ildən bəri bütün parlament seçkilərində Riksdaqda (İsveç parlamenti) təmsil olunmuşdur. Aşağıdakı cədvəl, partiyanın 1991-ci ildən bəri Riksdaq seçkilərindəki nəticələrini göstərir:
| İl | Səs faizi | Yer sayı |
|---|---|---|
| 1991 | 7.14% | 26 |
| 1994 | 4.10% | 15 |
| 1998 | 11.77% | 42 |
| 2002 | 9.15% | 33 |
| 2006 | 6.59% | 24 |
| 2010 | 5.60% | 19 |
| 2014 | 4.57% | 16 |
| 2018 | 6.32% | 22 |
| 2022 | 5.34% | 19 |
Partiyanın ən yüksək seçki nəticəsi, 1998-ci il seçkilərində qazandığı 11.77% səs və 42 yer olmuşdur. Son seçkilərdə, 2022-ci ildə, partiya 5.34% səs və 19 yer qazanaraq mərkəz-sağ koalisiya hökumətinə qatılmışdır.[16]
Avropa Parlamentinə seçkilərdə nəticələr
redaktəXristian Demokratlar, Avropa Parlamentinə seçkilərdə də iştirak edir və Avropa Xalq Partiyası (EPP) qrupunun üzvüdür. 2019-cu il Avropa Parlamentinə seçkilərində partiya 6.82% səs və 2 yer qazanaraq Avropa Parlamentində təmsil olunmağa davam etmişdir.[17]
Digər seçkilərdə iştirak (yerli və regional)
redaktəXristian Demokratlar, İsveçdəki yerli və regional seçkilərdə də fəal iştirak edir. Partiya, bir çox bələdiyyə və bölgə məclislərində təmsil olunur və yerli idarəetmədə mühüm rol oynayır. 2022-ci il yerli seçkilərində partiya ümumi səslərin 5.4%-ni qazanaraq yerli səviyyədə də təsirini göstərmişdir.[18]
Xristian Demokratların seçki nəticələri, partiyanın İsveç siyasətindəki mövqeyini və təsirini göstərir. Zamanla dəyişən seçki performansı, partiyanın siyasi mənzərədəki dinamizmini və seçicilərin dəyişən tələblərinə uyğunlaşma qabiliyyətini əks etdirir.
Tanınmış üzvlər
redaktəCari və keçmiş liderlər
redaktə- Alf Svensson (1973-2004): Partiyanın ən uzun müddət xidmət edən lideri və 1991-ci ildə Riksdaqda təmsil olunmasını təmin edən şəxs.[7]
- Göran Hägglund (2004-2015): Partiyanın ilk dəfə hökumətə girməsini təmin edən və 2006-2014-cü illərdə Sosial İşlər Naziri vəzifəsini icra edən şəxs.[19]
- Ebba Buş (2015-indiyədək): Partiyanın hazırkı lideri və 2022-ci ildən bəri Enerji və Sənaye Naziri vəzifəsini icra edən şəxs.[9]
Nazirlər və digər yüksək vəzifəli şəxslər
redaktə- Lars Adaktusson: Keçmiş Avropa Parlamentinə üzvü və partiyanın xarici siyasət üzrə sözçüsü.[10]
- Maria Larsson: Keçmiş Uşaqlar və Yaşlılar Naziri və partiyanın sosial məsələlər üzrə sözçüsü.[13]
- Jakob Forssmed: Hazırkı Sosial İşlər Naziri və partiyanın ailə siyasəti üzrə sözçüsü.[14]
- Andreas Carlson: Hazırkı İnfrastruktur və Mənzil Naziri və partiyanın iqtisadi siyasət üzrə sözçüsü.[9]
Tənqidlər və mübahisələr
redaktəPartiyanın qarşılaşdığı tənqidlər
redaktəXristian Demokratlar, bəzi siyasi mövqeləri səbəbindən tənqidlərə məruz qalır. Xüsusilə, abort, eutanaziya və eyni cinsli nigahlar kimi məsələlərdəki mühafizəkar mövqeyi, bəzi qruplar tərəfindən insan haqları və fərdi azadlıqların məhdudlaşdırılması kimi qəbul edilir. Partiya həmçinin, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha iddialı hədəflər müəyyənləşdirməməsi və İsveç Demokratları ilə əməkdaşlıq etməsi səbəbindən tənqidlərə məruz qalır.[20]
Daxili mübahisələr və parçalanmalar
redaktəXristian Demokratlar, tarixi boyunca bir neçə dəfə daxili mübahisələr və parçalanmalarla qarşılaşıb. Xüsusilə, İsveç Demokratları ilə əməkdaşlıq məsələsi, partiya daxilində fikir ayrılıqlarına səbəb olmuş və bəzi üzvlərin partiyadan ayrılmasına gətirib çıxarmışdır.[12]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Nordsieck, Wolfram. "Sweden". Parties and Elections in Europe. 2018. 26 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 August 2018.
- ↑ "Kristdemokrater är både konservativa och radikala". VLT (isveç). 30 August 2018. 2021-11-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑
- ↑ "Så blev jägarna en del av KD:s plan för valet". 30 January 2022. 11 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2022.
- ↑ "KD ska leta väljare i "hjärtlandet"". 24 August 2021. 3 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 September 2024.
- ↑ "KD utmanar C – vill bli nya landsbygdspartiet". 28 October 2019. 3 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2022.
- ↑ 1 2 "Våra viktigaste frågor - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "Äldre - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2021-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ 1 2 3 "Arbete och företagande - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2020-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ 1 2 "Trygghet - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2020-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "Kristdemokraterna (KD) - DN.SE". www.dn.se (isveç). 26 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-16.
- ↑ 1 2 "Monarki - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2021-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ 1 2 "Trossamfund och religion - Kristdemokraterna". 2021-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-26.
- ↑ 1 2 "Migration och integration - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2020-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "M och MP vinnare i partiernas medlemsjakt". Altinget.se (isveç). 2023-03-17. 2023-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-31.
- ↑ "2018: Val till riksdagen - Valda" (isveç). Election Authority (Sweden). 2019-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-04.
- ↑ "Våra viktigaste frågor - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "Arbete och företagande - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2020-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "Äldre - Kristdemokraterna". Kristdemokraterna.se. 2021-11-14. 2021-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.
- ↑ "Busch Thor till Lövin: Inte oss flygskatten drabbar". Omni.se. 2021-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-26.