Yılayır rayonu

Yılayır rayonu
Yılayır rayonu
	Йылайыр районы
Bayraq[d]	Gerb
	52°22′ şm. e. 57°39′ ş. u.
Ölkə	Rusiya;
İnzibati mərkəz	Zilair[d]
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	20 avqust 1930
Sahəsi	5.773,99 km²;
Saat qurşağı	Yekaterinburq vaxtı[d]; UTC+05:00;
Əhalisi
Əhalisi	15.115 nəf. (1 yanvar 2019);
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	34752
Poçt indeksi	4536ХХ
	Rəsmi sayt
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Yılayır rayonu (başq. Йылайыр районы) — Rusiya Federasiyası, Başqırdıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. İnzibati mərkəzi Yılayır kəndidir.

Coğrafiyası redaktə

Rayonun sahəsi 5774 km²-dir. Rayon Başqırdıstan Respublikasının Baymak, Böryən, Ziançurinski, Kuqərsen və Xaybulla rayonları ilə həmsərhəddir. Başqırd Uralının cənub hissəsində yerləşir. Rayonun ərazisi Barakal, Zilair, Bolşoy Suren və Böyük İkanın yuxarı axınları — Avaşla, Berdyaş, Tekal çaylarının kanyon yaradan vadiləri ilə kəsilmiş Zilair yaylasında yerləşir. Ağcaqayın, şam meşələri çox yayılmışdır. Rayonun qərb kənarından palıd, cənub-şərq kənarında ağcaqayın və şam meşələri zolaq şəkilində yayılmışdır. Torpaqlar: dağ qartatorpaqları, dağ boz-meşə və qaratorpaq.

Tarixi redaktə

Rayon 20 avqust 1930-cu ildə mərkəzi Yılayır kəndi olmaqla qurulur. Bu Berdyaş, Vasilyevsk, Erovçinski, Yılayır, İvano-Kuvalatski, Kananikolski, Novo-Aleksandrovski, Novo-Nikolski, Petrovski, Urkasski, Uspenski və Çuyunçi-Çupanovski kənd icmalarından ibarət idi. Sahəsi 5783 km², əhalisi: 30304 nəfərdir. 1954-cü ildə təşkili planlaşdırılan Maqnitoqorsk rayonunun bir hissəsi olmalı idi. Müasir sərhədlər daxilində rayon 1965-ci ilin noyabr ayında formalaşır.

Böyük Vətən müharibəsi illərində 7585 nəfər vətənini qorumaq üçün rayonu tərk edir. Qəhrəmanlıq və cəsarətə görə 8 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına, fədakar əməyinə görə, iki nəfər Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülür.

Əhalisi redaktə

Rusiya İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin proqnozuna görə^[2]:

2024–14,78 min nəfər.

2035–14,06 min nəfər.

Milli tərkib 2010-cu il Ümumrusiya siyahıyaalmasına görə: başqırdlar — 56,5%, ruslar — 36,2%, tatarlar — 3,2%, çuvaşlar — 2,8%, digər millətlərdən olanlar — 1,3%^[3]. Dini baxımından əhalisi provaslav və müsəlmandır.

Yerli özünü idarəetmə redaktə

Durtöylö rayonu ərazisinə 13 kənd inzibati vahidliyi daxildir. Rayon ərazisinə ümumilikdə 57 yaşayış məntəqəsi daxildir.

Tanınmış şəxsləri redaktə

Nikolay İvanoviç Volkov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Hamid Nurislamoviç Gizatullin — Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü.

İşmulla İşkleeviç Dilmuxhametov — aktyor, müğənni, bəstəkar, dramaturq, Başqırdıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının xalq artisti, RSFSR-in əməkdar artisti, Salavat Yulaev adına Respublika mükafatı laureatı.

Nikolay Romanoviç İrikov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Leonid Mixayloviç Kuvşinov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Nikolay İvanoviç Lazarev — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Vasili İvanoviç Maslov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Pyotr Eqoroviç Pavlov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Andrey İqnatiyeviç Serkov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Valentin Vasilieviç Sorokin — şair, publisist, Rusiya Dövlət Mükafatı laureatı.

Saqdiy Axmadeyeviç Sultanov — geoloq.

George Andreviç Xaçin — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Sosial sfera redaktə

Rayonda 1 peşə məktəbi, 48 ümumtəhsil məktəbi, o cümlədən 13 orta, 20 kütləvi kitabxana, 43 klub müəssisəsi, mərkəzi rayon və 2 rayon xəstəxanası fəaliyyət göstərir. "Kənd işıqları" — "Auyl Uttars adlı qəzet rus və başqırd dillərində nəşr olunur.

İstinadlar redaktə

↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан. 2019. S. 62.
↑ "Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)" (PDF). 2018-12-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-21.
↑ "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан. Т.5" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 2013-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-20.

[_85cecb41a777cbb2-1] Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан. 2019. S. 62.

[2] "Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)" (PDF). 2018-12-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-06-21.

[ВПН-2010-3] "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан. Т.5" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 2013-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-20.

[1]

[2]

[3]