Yağlara əlavə edilən aşqarlar

Yağlara əlavə edilən aşqarlar — Yağların istismar xassəsini yaxşılaşdırmaq və ya uzunmüddətli saxlamaq üçün sürtkü yağlarına əlavə edilən birləşmələrə aşqarlar deyilir. Aşqarların effektivliyi onların kimyası ilə müəyyən edilir. Sürtkü yağlarında aşqarların qatılığı mühüm xüsusiyyətlərdən biridir. Sürtkü yağlarında istifadə olunan aşqarların digər əsas xassələri- yaxşı həll olmalı, tərkibin sabitliyi, geniş temperatur diapazonunda saxlama və istismar zamanı buxarlanma dərəcəsi, su ilə yuyulmamaq və hidrolizə məruz qalmamaq; sürtkü ilə qarşılıqlı təsirə məruz qalmamaq, sürtkü yağları ilə materiallar təmasda olmaması (aşqarların özlərinin təsir mexanizminin əsasını belə p-ionlar təşkil etdiyi hallar istisna olmaqla); öz funksiyalarını mövcud vəziyyətdə saxlamaq. Aşqarlar sürtkü yağlarında yaxşı həll olmalıdırlar.

Sürtkü xassəsini yaxşılaşdıran aşqarlar

Aşqarlar yüksək və aşağı temperaturlarda sürtünmə səthlərinin yeyilməsini, aşınmasını azaldır. Bu aşqarlara hər ikisi heyvan mənşəli və piylərvə bitki mənşəli yağlar (məsələn, xardal yağı, donuz piyi); yüksək yağ turşuları (məsələn, olein turşusu) və efirlər(məsələn, pentaeritrit və sebatin (C₁₀H₁₈O₄) turşunun efiri); tərkibində S [məsələn, kükürdləşdirilmiş spermaçit yağı, bms-(alkilbenzil) disulfid], P (məsələn, trikrezilfosfat), S və P (məsələn, Ba diizooktilditiofosfat, arilditiofosfor turşusunun izobutil efirinin Zn-Ba duzu), N (məsələn, 1-butilbenzotriazol) və s. Sürtkü materiallarında aşqarların qatılığı 0,1–3,0%- dən yüksək olmur.

Təzyiqə qarşı olan aşqarlar

Təzyiqə qarşı olan aşqarlar — sürtünmə səthlərinin yüksək yükləri altında sürtünmədə və təzyiqdə normal işləməyi təmin edir. Tərkibində S olan birləşmələr təzyiqə qarşı istifadə edilir (məsələn, etilen diizopropilksantat izopropilksantogenat K-nin dixloroetan ilə qarşılıqlı təsirinin məhsuludur); Cl (məsələn, üçxlorsirkə turşunun izobutil efiri, penta- və tetraxlorodifenillərin qarışığı); S və P (məsələn, Zn dialkilditiofosfat) və s.

Antifriksion aşqarlar

Antifriksion aşqarlar — birləşmiş səthlərin sürtünməsini azaltmaq (modifikasiya etmək) üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu modifikatorlara yüksək yağ turşuları (məsələn, stearin turşusu), bunların sabunları və naften turşuları (məsələn, A1 stearat, Pb naftenat), qliserin efirləri və yağ aminləri, MoS2-nin kolloid dispersiyaları, qrafit və başqaları daxildir. Bunlar sürtkü yağlarında həll olmurlar. Daha davamlı birləşmələr (xüsusilə, Mo seriyası birləşmələri)daha çox istifadə edilir. Aşqarların qatılığı 0,1–0,5% təşkil edir . Friksion aşqarlar sürtünmə əmsalının artmasına kömək edir, səhtin sürtünməsinin və sürtünmə səthlərinin sürüşməsinin qarşısını alır. Belə aşqarlar kimi, üzvi turşular onların törəmələri — laurin turşusu və onun monoolein fosfatla qarışığı, Mg, Ca və Zn stearatları, Ba sulfonat və eləcə də N-hidroksi-etilsuksinimid və s. Istifadə edilir. Aşqarların qatılığı 0,1–2,0% təşkil edir .

Antioksidləşdirici aşqarlar

Antioksidləşdirici aşqarlar — yüksək temperaturda sürtkü yağlarının oksidləşməyə qarşı müqavimətini artırır. Antioksidanların hərəkəti və sürtkü yağlarında olan katalizatorlar oksidləşməyə maneə törətmək, p-ion zəncirini qırmaq və nəticədə meydana gələn peroksid qarışığını çevirmək qabiliyyətinə malikdir və nəticədə onları sabit məhsullara çevirir və ya metalın səthini passivləşdirir. Oksidləşmə inhibitorları aromatikdir aminlərdir (məsələn, N-fenil- a-naftilamin, difenilamin), fenollar [məsələn, 2,6-di-tret-butil-4-metilfenol, 2,2'-metilen-bis-(6-tret-butil-4-metilfenol))]; ditiofosfor turşularının mürəkkəb efirlərinin duzları (məsələn, Ca-un dialkil- və dialkilfenilditiofosfat duzları). Antioksidant aşqarlar həmişə qüclü aşınmaya qarşı, həmçinin antikorroziya və yuyucu xüsusiyyətlərə malikdir (aşağıya bax). Aşqarların qatılığı 0,01-dən 1–3% -ə qədərdir. Korroziyaya qarşı aşqarlar əsasən istehsal olunan maşın və mexanizmlərin komponentlərini və hissələrini korroziyadan qoruyur. Yüksək sürtünmə prosesində əlvan metallardan istifadə edilir. Korroziya inhibitorları əsasən səthi aktiv maddələrdir. Onların fəaliyyət mexanizminin əsasını səhtdə yaranan metal kompleksləri və katalitik aktiv birləşmələrin yaranması təşkil edir. Bu da aşılayıcı ətraf mühitə qarşı davamlı olan sabit oksid, hidroksid və s. qoruyucu plyonkaların yaranması hesabına əmələ gəlir. Turşu korroziyasının inhibitorları kimi benzotriazol, kükürdlü mineral yağlar, alkilfenolların sulfidləri, tiofenolların törəmələri, tributil və trifenilfosfitlər, ditiofosfor turşusunun dialkil efirləri və s. Istifadə edilir. Aşqarların qatılığı 1–3% təşkil edir.

Köpükəleyhinə aşqarlar

Köpükəleyhinə aşqarlar — aşqar hissəciklərinin onlara adsorbsiya edilməsi səbəbindən, səth möhkəmliyinin azalması səbəbindən sürtkü yağlarının köpüklənməsinin qarşısını alır. Bu növdən ən yaxşı aşqarlar polisiloksanlardır. (məsələn, polimetilsiloksan, polidifenilsiloksan) və s. Qatılıq 0,001–0,005% təşkil edir.

Çoxfunksiyalı aşqarlar

Çoxfunksiyalı aşqarlar — eyni zamanda bir neçə xassəni təkmilləşdirmək qabiliyyətinə malikdir. Sürtkülərə qatılan bir neçə aşqarın əvəz edə bilir Baha başa gəlir və əlverişsizdir. Qarşılıqlı təsir zamanı komponentlərin əks göstəricilərinə görə effektivliyi zəifləyir. Çoxfunksiyalı aşqarlar müxtəlif təsirli aşqarların qarışıqlarıdır (qarışıq və ya kompleks, aşqarlar) və ya polyar funksiyası olan tərkibində S, P və metallarolan üzvi birləşmələrdir. Kompleks aşqarlara misal olaraq, yuyucu, aşınmaya və korroziyaya qarşı antioksidant olan Ba alkilfenolatın və Zn dialkilfenil ditiofosfatın (nisbət 5: 2) qarışığı göstərilə bilər və Fərdi çoxfunksiyalı yuyucu aşqarlar — əsas və turşuları neytrallaşdırır. Bunlar suksinimidlər (sürtkülərdə toplanan turşu birləşmələrini neytrallaşdırmağa və əlavə olaraq onların özlülük xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmağa qadirdir), sizə dialkilaridditio-fosforun Ca-duzu (oksidləşməyə qarşı müqaviməti artırır, yuyucu və aşınmaya qarşı xüsusiyyətləri yaxşılaşdırır) , Zn dialkilditiofosfat (antioksidant, aşınma və korroziyaya qarşı xassələri yaxşılaşdırır) və s. Çoxfunksiyalı aşqarların qatılığı 0,5–5,0% təşkil edir.

Mənbə

1. Мировое произ-во П. 1,7–2,0 млн. т/год (1988).
2. Кулиев A. M., Химия и технология присадок к маслам и тошшвам, М., 1972;
3. Виноградова И. Э., Противоизносные присадки к маслам, М.. 1972;
4. А. В., Масла для шестеренчатых передач, М., 1982;
5. Каплан С. 3., Радзевенчук И. Ф., Вязкостные присадки и загущенные масла, Л., 1982;
6. Эрих В. Н., Расина М. Г., Рудин М. Г., Химия и технология нефти и газа, 3 изд., Л., 1985, с. 90–94;
7. Гуреев А. А., Фукс И. Г., Лашхи В. Л., Химмотология, М., 1986, с. 208–24;
8. Справочник нефтепереработчика, Л., 1986, с. 459–67;
9. Топлива, смазочные материалы, технические жидкости. Ассортимент и применение. Справ, изд., под ред. В. М. Школьникова, М., 1989, с. 363 84;
10. Терте-рян Р. А., Депрессорные присадки к нефтям, топливам и маслам, М., 1990.