Yada Daşı

Yada Daşı - türk və altay mifologiyalarında sehr daşı. Cada (Cata, Sata, Caya, Zaya) Daşı da deyilir. Türk mifologiyasında yağış yağdıran sehrli daş. Cadu daşı. Tanrı, böyük kamlara bu daşı hədiyyə etmişdir. Beləcə istənildiyi kimi yağış və qar yağdırılabilir, hava hadisələrinə təsir edilə bilər. Yağış, qar və don gətirə bilər. Yumruq böyüklüyündə və tünd rənglidir. Üzərləri damar damar xəttlidir. İçindən səslər gəlir lakin boş deyildir. İstifadə olunması zamanı zəifləyər və gücü keçər. Ən yaxşıları özbaşına müqəddəs heyvanların şəklini almışdır. Xüsusi bir yerdə mühafizə edilir və tez-tez ələ alınmır. Yalnız lazım olduğunda istifadə edilir. Qurdun qarnından çıxdığı deyilər. Qoruyucu olduğu da deyilər. Çin mənbələrinə görə Türk şamanları döyüşlərdə qar və yağış yağdırarak zəfərlər qazanmışlar. Bu daş ilə cadu edən kəslərə Yadaçı / Yatçı / Cadacı / Yaycı adı verlir.

Türklərin atalarına, Tanrının yağış yağdırma gücü verdiyinə dair müxtəlif söz-söhbətlər, Çin, Xristian və İslam qaynaqlarında iştirak edər. İslam yazıçılarına görə (türklərin atası olan) Yafəsin atası Türkistanı oğluna verir. Yafəs, quraq bir ölkədə nə edəcəyini soruşur. Atası da oğuluna "yağış daşı" nın gücündən bəhs edər və ehtiyac duyduğunda Allaha yağış yağdırması üçün dua etməsini söyləyir və üzərində dua yazılmış tilsimli daşı ona verər. Bir əfsanəyə görə "Yada Daşını" Yafesten Oğuz Xan almışdır və bu daş oğuzların əlinə keçdiyi üçün də onlarla qarluklar, xəzərlər və digər türklər arasındakı döyüş bitmək bilməz. Bəzən də bu daşın qoruyucusunun Zada Xan olduğu deyilər.

Yadalamaq

Türk və altay şamanizmində və xalq inancında cadu etmək. Yadlamaq və ya Yatlamaq da deyilir. Yada Daşı ilə sehr etmək. Maddənin xüsusiyyətlərinə hökm etmək, meteorologiya hadisələrini idarə etmək. Yağış və ya qar yağdırmaq bu səyin ən çox sınanan hissəsini təşkil edir. İslam sonrası "Yağış Duası" bu tətbiqin qismən yerini almışdır. Türklərlə qarışan Kəşmir xalqlarında da Yada Daşı və yağış yağdırma sənətinin olduğu biliner. Türklərin Yada Daşını istifadə etmələri üzərinə qaynaqlarda ətraflı qeydlər vardır.

Məsələn bir Mehemmed bin Hüseyn Al-Tusidə belə deməkdədir:

"Türklər arasında, müxtəlif rəng və cinsləri olan Yat Daşı (Yada Daşı) vardır ki onun mədəni Xıtay və Tavgaç dağlarından çıxar. Bu daş vasitəsi ilə yağış, qar, dolu çəkilir. Türklər, bu sənəti bilib uygulayanlara Yatçı deyirlər. Bu işdə qabiliyyətli olanlar, kəndin bir yanına yağış və qar gətirdiklərində, kəndin o biri tərəfində Günəş açar. Türklər bu daşı yanlarında daşıyarlar və bu daş sayəsində düşmənlərinə üstünlük təmin edərlər. Türkistanda bir təpədən çıxan bu daşları şəhərlərə apararlar, suya asır və yağış yağdırırlar."

Etimologiya

(Yad/Zad) kökündən törəmişdir. Uzaqlıq, sirr mənalarını ehtiva edər. Monqol və mançurca Yadah, Tuvaca Yadı sözləri ehtiyac halında olmağı ifadə edər. Bundan başqa Yad/Yat/Yay/Zay köküylə əlaqəli olaraq yaratmaq və yaymaq mənalarını saxlayar.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)