Yakut üsyanı
Bu məqalədə bəzi məlumatlarının mənbəsi göstərilməmişdir. |
Yakut üsyanı — Rusiya Vətəndaş müharibəsinin son epizodu sayılır. Hərbi əməliyyatlar 1921-ci ilin sentyabr ayından 1923-cü ilin iyun ayına qədər davam edib və hadisələr Uzaq Şərq vilayətinin Ayano-Mayski rayonunda baş verib.
| Yakut üsyanı | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya vətəndaş müharibəsi | |||
| Tarix | sentyabr 1921 — 19 iyun 1923 | ||
| Yeri | Uzaq Şərq, Yakut vilayəti, Oxot dənizi | ||
| Nəticəsi | SSRİ-nin qələbəsi (Rusiya vətəndaş müharibəsi bitir, Ağ qvardiyaçıların qalıqları ölkə xaricinə çıxırlar.) | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
.svg){kind=small}
Tarixi redaktə
Üsyanın başladığı ərazilər o dövrdə Yakutiyanın ərazisi olsa da hazırda Xabarovsk vilayətinin şimalını əhatə edib. 1922-ci ilin mart ayında üsyançılar Çurapçedə müvəqqəti yakut xalr idarəetməsi təsis etdilər. 23 mart tarixində Yaxut Xalq Ordusu Korobeynikovun rəhbərliyi ilə böyük şəhər olan Yakutsku ələ keçirdilər. Qırmız ordu qarnizonunun əsgərlərinin yarısını öldürüb yarısını isə əsir götürməklə yanaşı 6 pulemyotu da ələ keçirdilər.
Aprel ayında üsyançılar Vladivostokda yerləşən Müvəqqəti Priamur hökumətindən (Sovet tarixşünaslığında "Qara bufer" adını alıb) kömək istəmək üçün əlaqə qurdular. 27 aprel tarixində Sovet İttifaqı Yakut MSSR yaradıldığını elan edib, üsyanın yatırılması üçün ekspedisiya göndərdidi. 1922-ci ilin yayında ağlar Yakutskdan çıxarıldılar və Oxotsk, Ayan kimi liman şəhərlərini ələ keçirərək Sakit okean sahilinə çəkilib, yenidən Vladivostokdan kömək istədilər.
30 avqustda "Sibir könüllü dəstəsi"nin 750 könüllüsünü döyüş üçün təchiz olunaraq general Anatoli Pepelyaevin rəhbərliyi ilə Vladivostokdan Sakit okean donanması ilə üsyançıların köməyinə gəldi. 3 gün sonra Pepelyayevin dəstəsi Ayano-Mayski rayonunda yan aldı və onlar Yakutsk üzərinə hərəkətə başladılar. Oktyabrın sonunca Pepelyayev artıq Nelkan şəhərini də ələ keçirdikdən sonra ona Qırmızı Ordunun Vladivostokdan ağ qvardiyaçıları qovduqları xəbərini məruzə etdilər.
31 dekabr tarixində Sovet İttifaqı yarananda Pepelyayevin nəzarətində olan Ayan, Oxotsk və Nelkan şəhərləri Rusiyada olan yeganə ərazi idi ki oranı ağlar idarə edirdilər. Fevral ayında Pepelyayevə qarşı İvan Strodonun başçılığı ilə bolşeviklərin dəstəsi göndərildi. 12 fevral tarixində onlar Pepelyayevin dəstəsini Sasıl-Sası ətrafında məğlub etdilər. Mart ayında isə ağlar Amqadan tamamilə çıxarıldılar.
24 aprel 1923-cü ildə "Stavropol" və "İndigirka" gəmiləri Vladivostokdan Stepan Vostretsovun bolşevik dəstəsi ilə birlikdə Ayana gəldilər. 6 aprel tarixində Ayana çatan Vostretsov öyrənir ki, Pepelyayev bütün dəstələrini Nelkana köçürüb. Ağ ordunun qalıqları əvvəlcə Oxotsk ətrafında sonra isə 18 iyun tarixində Ayanda məğlub oldular. Pepelyayev qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün bir atəş açmadan belə təslim olmağı əmr edir. Generalın özü, 103 ağ zabit və 230 əsgər tutularaq Vladivostoka göndərildilər. General-mayor Vişnevskinin özü və tabeliyində olan bir neçə könüllü isə yapon balıqçılar tərəfindən xilas oldular.
Üsyançıların digər qismi isə Yakut tayqasına səpələnərək gələcəkdə mübarizəni dayandırana qədər müxtəlif antisovet üsyanlarında (Tunqus üsyanı, Konfederalistlərin üsyanı) iştirak edirlər.