Yapon lak məmulatı

Yapon lak məmulatı (漆器, şikki) – yapon lak ağacından əldə olunan şirə ilə hazırlanan Yaponiya dekorasiya məmulatları. Lak bu cür incəsənət məhsullarına gözəllik verməklə yanaşı onları nəmdən və zədələnmələrdən qoruyur.

Maki-e texnikası ilə bəzədilmiş kosmetik qutu, XII əsr.

Tarix

Yapon lak məmulatları minlərlə il salamat qala bilər. Yaponiyada tapılmış ən qədim parçalar Comon dövrünə aiddir. Ən qədim yapon lak rəsmləri isə VII əsrə aid olub Horyuci məbəd kompleksində tapılmışdır. Bir çox antik parça Narada yerləşən VII əsrdə aid Şosoin anbarında saxlanılmışdır.

Lak məmulatlarının ən çox istehsal olunduğu dövr XVI-XVIII əsrlərdir. Həmin dövrdə daymyolar lak məmulatlarının böyük sifarişçiləri idilər. Honami Koetsu və Korin həmin dövrün ən tanınmış lak sənətçiləri idi. Müasir dövrdə isə lak sənətçisi Qenroku Matsuda Yaponiyada "Yaşayan milli xəzinə" elan olunmuşdur.

Hazırlanması

Meyci dövrünə aid lak servant.

Lak ağacı zəhərli xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün lak da çox toksikdir və çox diqqətlə toplanmalıdır. Lak həm yetişdirilmiş, həm də vəhşi lak ağacından əldə oluna bilər. 3-10 illik lak ağacının oduncağına üfuqi kəsik atılır və şirə damcılarını toplamaq üçün vedrə qoyulur. Xam şirə qəhvəyi və yapışqandır, kəskin qoxuya malik olur. Hər ağacdan 6-7 damcı şirə çıxarılır. Ən yaxşı keyfiyyətli şirə avqust və sentyabr aylarında əldə olunur.

Xam lak nayaşi adlandırılan xüsusi proses vasitəsilə rafinalaşdırılır. Bu proses sayəsində qarışıq sudan azad olur, qatılaşır və homogenləşir. Proses zamanı lak birbaşa günəş şüaları altında qızdırılır. Lak kağız, taxta, metal, səbət, çini, dəri kimi müxtəlif materiallara tətbiq olunur və həmin materiallar əsasında qab, qutu və ya bənzər əşyalar hazırlanır. Laklanacaq cisim əvvəlcə hamarlanır, xüsusi tozdan hazırlanan boya ilə rənglənir və maye lakla gilin qarışığında isladılmış parça təbəqələri örtülür. Onun üzərindən isə fırça vasitəsilə lak təbəqələri çəkilir. Fırça möhkəm olmalı, emalatxana isə tozdan azad saxlanılmalıdır.

Lak 25-30 °C-də və 75-85% rütubətdə yavaş-yavaş quruyur. Nəmlik lakın quruması tezləşdirir, quru hava və soyuq temperatur isə gecikdirir. Lak quruyandan sonra əşya kömürlə və ya daşla hamarlanır. Maral buynuzu tozu və toxum yağı ilə həyata keçirilən son cilalanmadan sonra əşyaya yüksək keyfiyyətli lak tətbiq olunur.

Texnikalar

Qenroku Matsuda tərəfindən 1960-cı ildə hazırlanmış lak məmulatı.

Lak məmulatını bəzəmək üçün istifadə olunan ən geniş yayılmış texnika maki-e adlanır. Bu üsulda qızıl və gümüş tozu qurumamış lakın üzərinə tökülərək müxtəlif bəzəklər hazırlanır. Dizayn qabarıq formada (taka maki-e), "düz" şəkildə (hira maki-e) və ya lakla örtüb cilalamaqla (toqi-daşi) hazırlana bilər. Maki-e texnikası Yaponiyaya xasdır və VIII əsrdən istifadə olunur. Digər geniş yayılmış texnika isə raden adlanır. Bu üsulda lak məmulatı balıqqulağı, dənizqulağı və ya digər dəniz qabıqlıları ilə bəzədilir. Quri üslulunda təzadlı rənglərin (qara və ya qırmızı) olduğu qatlara xüsusi lak tətbiq olunur, daha sonra isə oyuqlar açılaraq sprilvari dizaynlar hazırlanır. Heydatsu üsulunda əşyaya qızıl və ya gümüş vərəqlər tətbiq olunur, lak əlavə olunur və cilalanma aparılır.

Lak məmulatlarının çoxu dekorativ olsa da, məişət həyatı üçün nəzərdə tutulur. Lak məmulatlarına podnos, yazı qutusu, stol, servant, kosmetik qutu, mehrab, güzgü tutacağı, taxta yastıq, yemək çubuğu, boşqab, yemək qutusu, çay qabı və hətta zireh parçaları aiddir. Ən tanınmış lak məmulatı növlərinə vacima-nuri (İşikava prefekturası), ayzu-nuri (Fukuşima prefekturası) və tsuqaru-nuri (Aomori prefekturasının Hirosaki şəhəri) daxildir. Ryukyu adalarında istehsal olunan rəngli lak məmulatları da xeyli tanınmışdır.

Ədəbiyyat

• Perkins, Dorothy. Encyclopedia of Japan: Japanese History and Culture, from Abacus to Zori. Roundtable Press. 1991. səh. 191-192. ISBN 0-8160-1934-7. İstifadə tarixi: 24 aprel 2022.