Yeni torpaq effekti

Yeni torpaq effekti — Arktika zonasında müşahidə edilən üç ilğım. Bu hadisə günəş işığının müxtəlif temperatura malik hava qatlarında qırılması nəticəsində meydana gəlir. Bu ilğım növü əsasən Antarktida və Arktikada müşahidə edilir.

Bu effektik əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, günəşi gürübü real gürübdan daha tez müşahidə edilir. Metroloji vəziyyətdən asılı olaraq günəş həm xətti boyunca həm də dördbucaqlı formasında görünə bilər.

Bu effektin əsas səbəbi günəş şüalarının atmosfer qatlarındakı çoxbucaqlı əks olunmasının invertasiyasıdır. Aydın havada müxtəlif temperatura malik hava qatları işıq bələdçisi rolunu oynayır və günəş daha hündürdə görünür. Əslində isə bu belə olmur. Müşahidə edilən effekt o zaman mümkün olur ki, temperatur qradiyenti yüksək və inversiya qatının uzunluğu ən azı 400 km olsun.

Bu effektin adı 24 yanvar 1597-ci ildə ilk dəfə Yeni Torpaq arxipelaqında Vilhelm Barentsin ekspedisiyası tərəfindən müşahidə edilməsi ilə bağlıdır. Ekspedisiya üzvləri olan Herrit de Ver və Yakob van Hemskerk o zaman üçün anormal bir hadisəni müşahidə etmişdilər. Günəş üfüqdə müşahidə edilsə də, astronomik təqvimə görə hələ qütb gecələrinin bitməsinə 2 həftə qalmışdı. Herrit de Ber bu hadisəni öz gündəliyində qeyd etmişdir. Herrit Hollandiyaya geri dönəndə ona inanmamışdılar. Səbəb isə onların Yuli təqvimindən istifadə etməsi göstərilirdi. Yeni Torpaq effektini 1915-ci ildə Ernest Şekltonun ekspedisiyası Antarktidada olarkən müşahidə etmişdir. Effektin elmi izahı yalnız XX əsrin sonları verilmişdir. Yalnız bundan sonra effektin izlərini İohan Keplerin 1604-cü il qeydlərində də aşkarladılar.

Mənbə

• S. Y. van de Werf, G. P. Können, W. H. Lehn, F. Steenhuizen, "Waerachtige beschrijvingen van het Nova Zembla effect" , Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 66, p. 120–126 (2000)