Yeniyetmələrin hüquqları

Yeniyetmələrin hüquqları — Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, Uşaq Hüquqları Bəyannaməsinə, Uşaq Hüquqlarına dair Konvensiyaya və digər beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında uşaqların hüquqlarını və azadlıqlarını, uşaqlar barəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini, onların müdafiəsi sahəsində dövlət orqanlarının, digər hüquqi vəfiziki şəxslərin vəzifələrini müəyyən edir.

1954-cü ildə BMT Baş Məclisi bütün dünyada uşaqların rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəldilən fəaliyyətə həsr edilən bu günü bütün dünya ölkələrinə qeyd etməyi məsləhət görüb. 1959-cu il noyabrın 20-də Baş Məclis Uşaq hüquqları Bəyannaməsini, 1989-cu ilin həmin günündə isə Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyanı qəbul edib. Bu münasibətlə hər il noyabrın 20-si Uşaq Hüquqları Günü kimi qeyd edilir. Uşaq hüquqları Konvensiyası – BMT tərəfindən qəbul edilmiş bir saziş olaraq, dünyanın hər bir yerində yaşayan uşaqlara konvensiya ilə müəyyən edilmiş hüquqları təmin edir. Konvensiya uşaqların yaşaması və inkişafı üçün zəruri olan minimum standartları müəyyən edir.

Uşaq hüquqları Konvensiyası

Uşaq hüquqları Konvensiyasının 54 maddəsinin hər birində ayrı-ayrı hüquqlardan danışılır. Burada inkişaf hüquqları, müdafiə hüquqları, iştirak hüquqları, yaşamaq hüquqları əhatə olunur. Uşaq Hüquqları Konvensiyası dünyada 2 dövlət istisna olmaqla, bütün dövlətlər tərəfindən təsdiq olunmuş, dünya səviyyəsində ən geniş qəbul olunmuş insan hüquqları alətidir. Konvensiya uşaqların insan hüquqlarının bütün növlərini – mülki, siyasi, iqtisadi, sosal və mədəni – bir sənəddə birləşdirir. Konvensiya BMT Baş Assambleyası tərəfindən 20 noyabr 1989-cu il tarixində qəbul olunmuş və 1990-cı ilin sentyabrında qüvvəyə minmişdir. Konvensiyanın 41 maddəsində 18 yaşdan aşağı hər bir uşağın insan hüquqlarına hörmət olunması və müdafiə edilməsi təsvir edilir.

Uşaq və yeniyetmələrin İnkişaf hüququ

İnkişaf hüquqları dedikdə, uşaqların təhsil almaq, oynamaq və istirahət etmək, məlumat almaq və dini hüquqları nəzərdə tutulur. Müdafiə hüquqları isə uşaqları müxtəlif zorakılıq, müharibələr və uşaq əməyinin istismarından, narkotik maddələrin istifadəsindən qoruyur. Bunlardan əlavə Konvensiyanın azad fikir söyləmək, cəmiyyətdə fəal iştirak etmək, yaşamaq və bunun üçün lazımi tələbatları təmin etmək hüquqları da təmin edir[[2]][[3]]. Uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində ən vacib sənədlərdən biri olan BMT-nin Uşaq hüquqları Konvensiyasında[4] (1989-cu il) uşağın şəxsiyyətinin tam və ahəngdar inkişafı üçün onun ailə mühitində, qayğı, sevgi və anlaşma şəraitində böyüməsinin vacibliyi vurğulanır. Konvensiyanın əsas tələblərindən biri budur ki, uşaqlar barəsində həyata keçirilən bütün tədbirlərdə əsas diqqət uşaq mənafelərinin daha yaxşı təmin edilməsinə yönəldilməlidir. Dünyanın 190 ölkəsi məhz bu Konvensiyanın çağırışlarından ilhamlanaraq öz balaca sakinlərinin hüquq və azadlıqlarını tanıdı və onların təmini və qorunması üçün daxili siyasətlərini formalaşdırdılar. BMT kimi mötəbər bir qurum dünyada uşaq hüquqlarının müdafiəçisi və dəstəkləyicisi missiyasını öz üzrəinə götürdü. Dünyanin 190 ölkəsində nümayəndəliyi olan BMT Uşaq Fondu (UNİCEF) digər beynəlxalq qurumlarla və hökumətlərlə birlikdə aclıqdan, zorakılqdan, istismardan, münaqişələrdən əziyyət çəkən uşaqlara dəstəyin göstərilməsi sahəsində aktiv fəaliyyət göstərir.

1 yanvar 2016-cı ildən qüvvəyə minmiş və özündə 2030-cu ilədək həyata keçirilməsi nəzərədə tutulan 17 qlobal məqsədi, 169 hədəfi əks etdirən BMT-nin Dayanıqlı inkişaf məqsədlərində [5] 35 hədəf bilavasitə uşaqların inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, dünyada hələ də təhsil və səhiyyə xidmətlərinə çıxış imkanı olmayan, ərzaq çatışmazlığından, münaqişələrdən və böyüklərin susi-istifadəsindən əziyyət çəkən milyonlarla uşaqlar var. Son 30 ildə uşaq hüquqları sahəsində ölkəmizdə həyata keçirilən tədbirlər bu sahədə irəliləyişlərin və nailiyyətlərin əldə olunmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycan 1992-ci il 13 avqustda BMT-nin "Uşaq Hüquqları haqqında" Konvensiyasını ratifikasiya etmiş, 1998-ci ildə Uşaq hüquqları haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu [6]qəbul edilmiş, 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi təsis edilmişdir[7]. Qanunvericilik bazasının yaradılması, institusional inkişaf, uşaqlarla bağlı dövlət proqramlarının həyata keçirilməsi insan hüquqlarının bu sahəsinə diqqətin artdığını göstərir. Ölkədə aparılan sosial-iqtisadi islahatlar əhalimizin 1/3-ni təşkil edən uşaqların öz hüquqlarından daha geniş istifadə imkanlarına şərait yaradır.

Azərbaycanda uşaq hüquqlarının təmin edilməsi sahəsində demək olar ki, hər il qəbul edilən yeni hüquqi sənədlər bu sahənin inkişafı prosesini daha da sürətləndirir. "Uşaqların icbari dispanserizasiyası haqqında"[8], "Uşaqların zərərli informasiyadan qorunması haqqında"[9] yeni qanunların qəbul edilməsi, təhsil qanunvericiliyində, sağlamlıq imkanlıarı məhdud, valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşalqarla bağlı qanunvericilikdə yeni təminatların təsbit edilməsi, sosial təminatın gücləndirilməsi dövləin uşaqlara olan diqqətinin nəticəsidir.

Xarici keçidlər

• https://www.unicef.org/azerbaijan/az/press_release/umumdunya-usaqlar-gunu-tereqqi-butun-usaqlarin-huquqlarinin-qorunmasindan-asilidir
• https://family.gov.az/az/post/1806/20-noyabr-umumdunya-usaq-huquqlari-gunudur
• https://platform.who.int/docs/default-source/mca-documents/policy-documents/law/AZE-GBV-19-LAW-1998-aze-Law-Rights-of-the-Child.pdf