Yoncalı abidəsi

Yoncalı abidəsi — Şəki rayonunun Fazıl kəndində, Əyriçayın hövzəsində yerləşən dəmir və antik dövrə məxsus yaşayış yeri və nekropolu. Abidə hündür təpə üzərində 10 ha yaxın sahəni əhatə edir.

Yoncalı abidəsi
Ölkə	Azərbaycan
Rayon	Şəki
Yerləşir	Şəki rayonu, Fazıl kəndi
Aidiyyatı	dəmir və antik dövr arxeoloji abidəsi

Coğrafi mövqeyi

Yoncalı abidəsi Əyriçay hövzəsində, Şəkinin Fazıl kəndinin cənub-qərb tərəfindəki Yoncalı adlanan hündür təpədən ibarət torpaq sahəsində yerləşir. Yoncalı abidəsi üst və mərkəzi olaraq əsas iki hissəyə bölünür. Mərkəzi hissə Yoncalı I, üst hissə isə Yoncalı II olaraq adlanır. Yoncalı I şərti olaraq bəzən "Qəbirüstü" kimi də qeyd olunur. Qəbirüstü hissə bir tərəfdən Əyriçayla, qərb və şimal-qərb tərəfdən isə bataqlıqla əhatələnir.

Arxeoloji tədqiqatlar

Yoncalı abidəsi keçən əsrin 90-cı illərində arxeoloq Nəsib Muxtarov tərəfindən qeydiyyata alınmış və arxeoloji tədqiqatları aparılmışdır. Abidədə əsaslı arxeoloji tədqiqatlar AMEA Arxeologiya və Folklor İnstitutunun təşkil etdiyi ekspedisiya (Nəsib Muxtarovun rəhbərliyi altında) tərəfindən 2013-2015-ci illərdə həyata keçirilib. 2013-cü illərdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar abidənin dəqiq xronoloji tarixinin müəyyən olunmasına yeni töhfələr vermişdir. Araşdırmalar göstərib ki, abidənin mərkəzi hissəsi — "Qəbirstanlıq üstü" adlanan ərazi antik dövrdən islam dininin yayılmasına qədər olan dövrü, şimal hissəsi isə antikə qədərki dövrü ehtiva edir. 2013-cü ildə qəbir abidəsinin tədqiqi zamanı buradan 3 ədəd skif tipli ox ucluğu müəyyən olunub. Bunlardan biri bud sümüyünə dirənmiş vəziyyətdə, aşkar olunub. Bu, insanın döyüşdə yaralanmasını güman etməyə imkan verir. Ox ucları iskitlərin bu ərazidə olduğunu göstərən vacib faktorlardandır. Skif ox ucları göstərir ki, burada dəfn e.ə. VIII əsrin sonları —VI əsrdə baş verib. Aparılan tədqiqatlar Yoncalı ərazisində e.ə I minilliyin ortalarında güclü təbəqələşmənin bərqərarlaşmasını göstərib. 2013 və 2014-cü illərdə aparılan tədqiqatlar üst təbəqələrdən aşkar edilmiş qəbirlərin çoxunun orta və yüksək təbəqələrə, 2015-ci ildə alt qatlarda aşkar olunan qəbirlərin isə daha çox aşağı təbəqənin nümayəndələrinə məxsus olduğunu göstərib.

Dəfnlərin səciyyəvi xüsusiyyəti

Arxeooji tədqiqatlar nəticəsində Yoncalı abidəsində maraqlı dəfn adətləri izlənilmişdir. Abidədə dəfnlər əsasən torpaq qəbirlərdə icra olunudu. Qəbirlər yer səthindən 150-200 sm dərinliklərdə yerləşirdi. Qəbirlərin eni 50-120 sm, uzunluqları 150-180 sm arasındadır. Qəbirlərdə cəsədlər bərk çürüməyə məruz qalmışdır. Bütöv qalmış hissələrə əsasən, skletlərin bükülü şəkildə dəfn olunduqları müəyyən olunub. Nekropolun bəzi hissələrində iki təbəqəli dəfn halları qeydə alınıb. Altdan birinci təbəqə "kasıb" (aşkarlanan maddi-mədəniyyət nümunələri əsasında şərti olaraq adlandırılır) qəbirlərdir. Təsadüf hallarda bu qəbirlərdə muncuqlara, tam çürümüş dəmir silah parçalarına və ya izlərinə təsadüf olunur. "Varlı" qəbirlərdə keramikaların əksəriyyəti bütöv nümunələrdən təmsil olunduğu halda, "kasıb" qəbirlərdə saxsı qablar əsasən gövdə və oturacaq hissələrdən ibarət idi, bütöv qablar az halda qəbrə qoyulmuşdu. Hər iki təbəqənin qəbirlərində kömür parçaları və kül qatı qeydə alınıb. Kömür, kül qəbir döşəməsində, qəbir avadanlıqlarının arasında izlənilir. Ola bilər ki, yerli camaat mərhumu dəfn etməzdən əvvəl qəbirin içərisində və ya kənarında ocaq qalayıb, kül və kömür qalıqlarını qəbirə dağıdırdılar.

Həmçinin bax

• Təpəbaşı nekropolu
• Gələrsən-Görərsən qalası

Ədəbiyyat

• N.Muxtarov; İ.Bədəlova. Azərbaycan Respublikası MEA Arxeologiya və Folklor İnstitutunun Şəki arxeologiya və folklor qrupunun 2015-ci il üçün illik hesabatı. Şəki-Bakı. 2015.
• N.Muxtarov; İ.Bədəlova; C.Əmrah qızı. Şəki Arxeologiya və Folklor qrupunun, Şəki-Qax-Oğuz arxeoloji ekspedisiyasının 2013-cü ildə gördüyü işlərin geniş hesabatı. Şəki-Bakı. 2013.

Xarici keçidlər

• Şəkidə yeni abidələr aşkar olundu